Þjóðviljinn - 12.06.1982, Side 21

Gisli Konrábsson sagnaþulur
skrifar, aö foröum hafi veriö orö-
tak manna I sauöaréttum, þegar
falleg lömb bar fyrir augu: „Ein-
hverntima heföi honum Abraham
þótt fallegt lambiö aö tarna.”
En hver var Abrahám? Hinar
undarlegustu dylgjur og staöhæf-
ingar hafa veriö á kreiki um
Abraham, sem samkvæmt þeim á
aö hafa veriö ýmist eöa allt þetta:
útileguþjófur, förunautur
Fjalla-Eyvindar, sonur Höllu,
eiginmaöur Höllu, heingdur á
Hverauöllum — og hreppstjóri aö
lyktum.
Saga Fjalla-Eyvindar hefur nú
á ýmsum sviöum veriö dregin
fram i dagsljósiö samkvæmt þvl
sem ýmsar misgóöar heimildir
leiöa rök til, en þó er ekki þvi aö
leyna aö margt fer þar enn á mis-
vlxl, illa rætt og undarlega sett, I
höndum nútlöarmanna. Hiö sama
má segja um Arnes Pálsson, sem
aö öllu athuguöu mun aldrei hafa
legiö á fjöllum meö Eyvindi, og
má um þaö efni vlsa til fróölegrar
athugunar Arna Óla, sem birt er I
bók hans, Frásögnum.
Jón Espólln segir I Arbókum
sinum viö áriö 1775: „1 þann tlma
d 1982 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 25
Þorsteinn
frá Hamri
skrifar
Eyvindur og Abraham aö nafni, ;
höföu stoliö vlöa um lándiö, höföu
yfir gengiö llkast stigamönnum”.
Þó er Abrahams ekki getiö viö
eftirmál þessarar handtöku, enda
uröu þau óvænt; Eyvindur og
Halla voru sett I gæzlu Halldórs
sýslumanns Jakobssonar — og
sluppu þaöan, einsog þeim var
lagiö.
Eftir þetta viröist fækka þeim
ævintýrum Abrahams sem verö
þykja frásagna; nema ef nefna
skyldi hreppstjóratignina. Hætt
er viö aö hún f júki fyrir litiö. Hitt
er sennilegt aö Abraham hafi
öölazt friö og griö þegar hann elt-
ist, ef til vill vegna skárri lifnaö-1
arhátta og hegöunar. En hvaö er ;
hæft i sögu Hjálmars Jónssonar
frá Hrafnsfjaröareyri um mótbýli
Ebenezers lángafa slns viö Abra- \
ham?
Þaö viröist koma á daginn aö
Abraham veröi fundinn I bænda-
tölu. Abraham Sveinsson er bóndi
i Efri-Miövik I Aöalvlk 1787-89 og
ef til vill fleiri ár fyrir þann tima.
Frá Aðalvik.
„Abrahams í opið skaut”
er hér var komiö lágu þjófar úti á
fjöllum, Eyvindur, er slapp frá
Halldóri Jakobssyni, og Halla
kona hans, Abraham og Arnes”.
Þá haföi Arnes raunar veriö inni
luktur I hinu islenska tugthúsi 1
! niu ár.
! En hvaö um Abraham? öll
hans vera er hin kynlegasta I sög-
um og sögnum. Séra Jón Yng-
valdsson á Húsavik(d. 1876)skrif-
ar eftir sögn séra Arnórs Jóns-
sonar I Vatnsfiröi, en honum
sagöi sjálfur Arnes Pálsson, aö
„Arnes hafi borið Eyvindi bezta
orö fyrir góömennsku og guö-
rækni, en vart kvaöst hann
óhræddur um lif sitt fyrir Höllu og
Abraham, syni hennar, meöan
hann liföi”. 1 Þjóösögum Jóns
Arnasonar segir, aö eftir aö Ey-
vindur tók saman við Höllu á
Hrafnsfjaröareyri vestra hafi
Halla „lagt lag sitt viö ótindan
þjóf, heldur Arnes en Abraham”
og hafi það stuölaö að þvl að hjón-
in lögöust út. Síðar segir I Þjóö-
sögunum aö þegar Eyvindur
slapp af Hveravöllum hafi Norö-
lingar náö Abraham og heingt
hann þar á gálga* „þvl kvaö Sam-
son skáld i háövlsu um mann einn
aö sál hans mundi fara
Abrahams I opið skaut
upp á Hveravöllum”.
Eiginlega kastar þó tólfunum i
Vestfirzkum sögnum III, þarsem
Arngrlmur Fr. Bjarnason skrá-
setur sögu eftir sögn Hjálmars
Jónssonar, fyrrum bónda aö
I Hrafnsfjaröareyri — einkum fyr-
ir þaö hvernig staðreyndum er
þar umsnúiö og hve firrurnar
viröast þó trúlegar og hafa ærið
nákvæmnisyfirbragö. Þar segir
meöal annars: „Halla, er slöar
' tók saman viö Eyvind, var ættuö
úr Súgandafiröi og fluttist þaöan
til Aöalvlkur. Bjó hún fyrst I Miö-
vik I Aöalvlk meö manni slnum,
Abraham. Eyvindur kom aö Miö-
vlk til þeirra hjóna Höllu og Abra-
hams, og réöist þar sem vinnu-
maöur. Ebenezer Jónsson, lang-
afi minn, bjó þá I Miövík og var
mótbýllsmaöur þeirra Höllu og
Abrahams. Aöur en Eyvindur
kom aö Miövlk haföi þótt brydda
á sauðastuldi þeirra Abrahams
og Höllu, og mörgum hvinnsku-
brögðum öörum, en mjög magn-
aöist þetta viö komu Ey vindar”.
Slöan segir frá þvl er þau leggj-
ast út, fyrst Halla og Eyvindur og
siöareinnig Abraham, en sögunni
lýkur þannig: „Sonur þeirra
Abrahams og Höllu hét Sveinn.
Þótti misendismaöur. Sveinn
þessi drukknaöi I lendingu á Bol-
ungarvlkurmölum. Stóö hann aft-
astur viö skip I lendingu og bakaöi
fast. Reiö þá aö ólag mikiö, og
hvarf Sveinn I öldurótiö. Slys
þetta var kennt göldrum, og eign-
aö Jóni nokkrum Kálfssyni, sem
þótti kunnáttumaöur mikill, en
fáleikar höföu veriö milli þeirra
Sveins”.
Annars er þaö GIsli Konráös-
son, sem I sögnum kann gleggst
aö greina eitthvaö meö sannind-
um frá Abraham, en þvl miöur
einnig ómælt af vitleysum. Til
hans skal nú leitaö meðal annarra
varöandi upphaf Abrahams, sem
hefur stuðning skjallegra gagna.
' Arið 1755 þingar Magnús Ket-
ilsson sýslumaður aö Jörva I
Haukadal, en þar sækir Jón
Egilsson á Vatnshorni „Abra-
ham, átján vetra, ófermdan, son
Sveins Sveinssonar á Skinþúfu I
Haukadal, er ári áöur haföi flutzt
þangaö frá Krossi I Haukadal,
fyrir þjófslega meöferö á
gemling, er hann skar niður viö
Haukadalsá, en fleygöi gærunni
Gamla vörin i Ósi I Bolungarvik.
og sviöunum I ána, en tekiö elds-
gagn frá Agli Egilssyni yngra á
Vatni, og soöiö þar I fjárhúsi um
nótt, og heim kom hann aftur
eldsgagninu áður Egill af
vissi, vafði siðan ketið
I buxnaræfla sina og urðaði
uppi I árgljúfri, þar það fannst af
smaladreing Guömundar á
Köldukinn Sigurössonar. Fór
hann þangaö meö þeim Jóni
Andréssyni og Olafi Einarssyni,
bændum frá Þorsteinsstööum, og
fundu buxnaræflana og ketiö;
meögekk Abraham þetta fyrir
Egli yngra á Vatni og fyrir réttin-
um; kvaöst Abraham hafa gert,
þetta af hræöslu fyrir fööur sin-
um, og sjálfur heföi hann átt
gemlinginn; vitnaöist ekki og I
annaö en svo væri. Játaöi þaö og
Sveinn faöir hans, er ákæröur var
um illt uppeldi á syni slnum; bar
hann þá fyrir tornæmi hans. En
þaö báru margir, aö ófrómur væri
Abraham haldinn, legöist á hann
orðrómur um afréttarfé, er hann
væri meö fööur slnum á Krossi.
En siöan 14. okt. dæmdi sýslu-
maöur Svein I bætur fyrir van-
rækt uppeldi sonar sins, eftir
„Húsaga Forordningunni” til
konungs tvo aura, og eyri til Egils
á Vatni fyrir þaö, aö sonur hans
tók þar eldsgagniö; dæmdi og
Sveini aö hýöa son sinn þar á
þlnginu, og fór það fram, og Svein
sekan um 60 álnir I málskostnaö.”
Sveinn Sveinsson, er hlaut aö
hýöa Abraham son sinn á þinginu
aö Jörva 1755, haföi búiö á ýms-
um stööum I Haukadal, svo sem á
Saurstööum 1736—38 eöa leingur,
Krossi 1752 og 1754. Hann býr i
Lækjarskógi I Laxárdal um 1756.
Kona hans, móöir Abrahams, er
nefnd Valgeröur ólafsdóttir.
Sveinn er fluttur aö Ytri-Þor-
steinsstööum 1762. En ári fyrr,
1761, bar þaö til tiöinda um rétta-
leytiö að brotizt var i kirkjuna á
Staö I Hrútafiröi og stoliö úr
læstri kistu sjöhundraöa viröi I
penlngum, tóbaki og fatnaöi, er
átti sóknarpresturinn séra Eirik-
ur Guðmundsson. Hófu menn leit
að þjófunum suöur á heiöar, og
riöu fram á tvo menn, er stóöu yf-
ir föggum slnum á Haukadals-
skaröi. Reyndust þar vera Abra-
ham Sveinsson úr Haukadal og
Ólafur nokkur Þóröarson, meö
penínga Staöarklerks I vösum
slnum en annaö þýfi I pokum.
Voru þeir fluttir aö Þlngeyrum I
hendur sýslumanns. Báru þeir
þar aö bóndi nokkur á þessum
slóöum, Þorsteinn Guöbrandsson,
heföi visaö þeim til stuldarins og
tilskiliö sér þriöjung þýfisins aö
launum.
Gisli Konráösson getur ekki
þessa atburöar, en eingu aö slöur
taka sagnaþættir hans framtlð
Abrahams enn frekar til meö-
feröar. Samkvæmt þeim gerist
Abraham hvinnskur I meira lagi
og fýsinn til fjaila, leggst út,
kemst til Eyvindar og Höllu á
Arnarvatnsheiöi og dvelst meö
þeim þar, I Þjófakrók og við Arn-
arfell. Þá segir Eyvindur honum
og Arnesi upp vistinni, unz þeir
hittast aö nýju á Vestfjöröum 1763
og eru þá gripnir. Loks segir
GIsli, aö Abraham hafi ekki
feingið dóm, en veriö hýddur, og
loks fermdur; siöan hafi hann
stórum bætt ráö sitt allt, kvænzt
og oröiö hreppstjóri að lyktum,
„þvl ekki skorti hann vit” segir
þar.
Margt er þarna I meira lagi
vafasamt, enda er timatal mjög
breinglaö I þætti Glsla varöandi
ævi Eyvindar. GIsli hyggur Ey-
vind hafa lagzt út frá Hrafnsfjart
areyri miklu fyrr en var I ver-
unni, 1754 eöa fyrr. Hiö rétta
kemur fram I framburöi Arnesar
Pálssonar fyrir rétti, en þar
kveöst hann hafa dvalið I vinnu-
mennsku undir fölsku nafni hjá
Eyvindi aö Hrafnsfjaröareyri ár-
in 1758—1761 og segir siöan:
„Þegar hann strauk þaöan ásamt
Abraham Sveinssyni, vildu þeir
fá mig meö sér, hvaö ég vildi ei
samþykkja og mætti þar fyrir illu
hjá þeim, samt fékk þaö ör I þeim
viöskiptum, er ég ber á vinstra
fæti.” Þannig er Abraham sýni-
lega kominn I tæri viö þau Ey vind
1761, sama ár og hann stal úr j
Staöarkirkju, og má vel vera aö i
samneyti þeirra hafi varað eitt-1
hvaö næstu árin á þvllikum ferli
sem GIsli rekur, þótt hann hljóti
aö hafa tekið skemmri tlma. j
Grimsstaöaannáll vitnar um aö
saman lafa þeir 1763! enþar segir:
„Þjófar tveir teknir á Dröngum,
Ariö 1788 flyzt Ebenezer Jónsson
I Efri-Miövlk, en Abraham
hrökklast þaöan ári siöar og
byggir eyöibýliö Glúmsstaöi 1791.
Þar hokrar hann I eitt ár og
hverfur slöan úr bændatölu. Ariö
1793 deyr svo I Hólssókn Abraham
Sveinsson, en hvorki er getið ald-
urs hans né heldur hins hvar hann
lézt. Sé þetta Abraham útilegu-
þjófur, einsog allt bendir til, hefur
hann þá veriö hátt á sextugsaldri.
En þannig virðist þaö hafa orö-
iö afkomendum Ebenezers Jóns-
sonar freistlng aö spyröa Eyvind
og Höllu innl búskap hans og
Abrahams árin 1788—89 I
Efri-Miövik; en I raun og veru
voru þau hjón þá laungu hætt
flakki sinu og þar á ofan bæöi
dauö. Forsenda þessarar vitleysu
er vitneskjan um brall þeirra fyrr
á árum, einkum 1761—1763, meö-
an þau voru öll uppá sitt bezta.
Sagan er svo negld enn kirfilegar
saman meö aukalegu hjónabandi |
Abrahams og Höllu.
Þvi má auka hér viö aö I Horn-
strendingabók eru varöveitt
munnmæli þess efnis aö Ebenezer
Jónsson hafi hrakiö skillitil hjón
úr hreppnum, og gæti þar veriö
minning um þaö er Abraham
hrökklaöist frá Miövik og úr
Sléttuhreppi.
Ariö 1802 deyr svo á Ósi I Hóls-
sókn Sveinn Abrahamsson, átján
vetra, úr „bólgu I llkamanum”.
Aldur hans sýnir að hann er fædd-
pr að Eyvindi og Höllu öldruÓum,'|
eöa báöum látnum. Þetta er
sennilega sonur Abrahams, sem
Hjálmar Jónsson segir aö hafi
farizt svo slysalega af völdum
galdra og veriö „misendismaö-
ur”. Tlminn er fljótur aö færa at-
vikinistílinn.
Og vlsan sem Samson skáld
kvaö um mann einn, aö sál hans
myndi fara
Abrahams I opiö skaut
upp á Hveravöllum
vlsar varla nema aö litlu leyti
til dvalar Abrahams Sveinssonar
á Hveravöllum og alls ekki til
heinglngar hans þar. Vlsan minn-
ir á oröalag I dæmisögu Krists um
fátæka manninn sem dó og „var
borinn af einglum I faöm Abra-
hams”. En ef til vill eru Hvera-
vellir I vlsunni jafnframt vottur
þess aö þá hafi hugmyndir rikt
um dvalir útileguþjófsins á
Hveravöllum. Vel má raunar
vera fótur fyrir þvl; nógar eru
eyöur til þess I sögu Abrahams,
einkum árin 1763—1787.
(Heimildir: Arbækur Espólins,
Huld, Þjóðsögur Jóns Arnasonar,
Söguþættir Gisla Konráössonar,
Vestfirzkar sagnir, Frásagnir |
Arna óla, Atjánda öldin, Dala- i
menn, Grimsstaöaannáll, Horn-I
strendingabók, Sléttuhreppur —
byggö og búendur.)