Þjóðviljinn - 25.09.1982, Blaðsíða 16

Helgin 25.-26. september 19821 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 17
þær sér að öllu til fyrirmyndar. í
þessum konum er oft mikill metn-
aður og harka, sem við teljum
fremur einkenni karlmanna. Við,
sem nú erum miðaldra og höfum
fengið í vöggugjöf nokkra minni-
máttarkennd vegna kyns okkar,
höfum vissulega haft gagn af að
kynnast þessum mögnuðu kvenlý-
singum. Þær sýna okkur að það er
ekki nauðsynlegt vera stöðugt hóg-
vær og lítillátur, eins og okkur var
kennt, og það er alls ekki eðlilegt.
Og þótt ég óski sjálfstæðis og stolts
til handa konum, efast ég um alla
skilgreilningu á kvenlegum og karl-
mannlegum einkennum. Það er
ekki betra að tileinka sér allt það
sem til þessa hefur þótt
„karlmannlegt“ — það færir okk-
ur ekkert nær jafnréttinu. Konur
og karlar eru enn einskonar hálf-
verur, við þurfum heilsteyptar
manneskjur.
Við megum ekki gleyma að við
erum fyrst og fremst manneskjur,
hver með sínu mótinu, og konur
eru ólíkar innbyrðis rétt eins og
karlmenn.
„Hvers vcgna virðast norrænar
fyrir 1000 árum. Þvert á móti. Nú-
tímahugmyndir þrengja sjónsvið
manna Ég hef mikinn áhuga á að
fjalla um fólk sem er á mörkum
tveggja heima og við getum lært
svo óendanlega mikið af þessari
fjarlægð við efnið. Þá sjáum við
kannski það sem máli skiptir. Og
mér finnst ekki síður gaman að
velta fyrir mér því sem er ólíkt með
mér og þessum konum, en því sem.
er líkt með okkur. Ég held að svip-
að sé um lesendur. Að minnsta,
kosti verður ekki annað séð, því
það er mjög mikill áhugi á þessu
efni í Noregi og bækur mínar eru
lesnar af fólki á öllum aldri“.
„Ertu lengi að vinna hverja
bók?“
„Já, það fer líka mjög langur tími
í undirbúning. Ég get verið mörg ár
með eina bók, en hef þá jafnan
fleiri járn í eldinum".
„Og hvað ferðu nú að gera þegar
þú kemur til Noregs?“
„Ég held áfram að skrifa. Ég bý
uppí sveit og hef gott næði til skrift-
anna. Það er líka í undirbúningi hjá
mér ritröð sem byggist á efni frá 15.
öld, en ennþá finn ég ekki þörf hjá
Hersýning í Israel: um 20% allra vinnandi manna eru beint eða óbeint í þjónustu hersins.
Stríösgróði og
óðaverðbólga
Talið er að styrjöldin í Líbanon hafí kostað ísrael sem
svarar fjórum miljörðum dollara eða um það bil 1000
dollara á hvert mannsbarn í landinu. Sérfræðingar
stjórnarinnar telja það „ódýrt“ miðað við næstsíðustu
stríð tvö, enda eru það Líbanir og Sýrlendingar sem
hafa orðið fyrir mestu tjóni í verðmætum og manns-
lífum.
Israelsher missti 350 manns í
stríðinu, en tölur um annað mann-
fall eru mjög á reiki. Líbanir telja
að níu af hverjum tíu sem létu lífið
eða særðust í innrásinni hafi verið
óbreyttir borgarar.
Bandarískir seðlar
ísraelskir ráðamenn vona að
stríðsútgjöld verði með einum eða
öðrum hætti greidd af bandarísk-
um aðilum. Aridor fjármálaráð-
herra var í Washington í miðjum
september og bað stjórn Reagans
um að auka efnahagsaðstoðina við
ísrael fram til 1984 um þrjá miljar-
ði dollara. ísrael hefur lika farið
fram á að hjálpin sé gjöf eða svo
gott sem („eftirgefanleg lán“). En
nú hefur slest upp á vinskapinn og
Bandaríkjastjórn er ólíkleg til að
gefa jákvæð svör nú, líklegt er að
Reagan vilji láta dragast að svara
hjálparbeiðnum, ef það mætti auka
möguleika hans á að fá Begin og
stjórn hans til að velta fyrir sér
nokkrum hugmyndum hans um
Palestínumálin. Sumir hagfræð-
ingar í ísrael óttast að Reagan-
stjórnin beinlínis dragi úr fram-
lögum til ísraels og gæti það haft
veruleg áhrif, því Israelar skulda
um það bil tuttugu og fimm miljar-
ði dollara erlendis (svipað og Pól-
verjar sem eru tíu sinnum fleiri).
Og nú í ár er búist við sex miljarða
dollara greiðsluhalla á viðskiptum
við útlönd.
A næsta ári þurfa Israelar að
verða sér úti um 6,5 miljarði doll-
ara - þeir vona að fá þrjá miljarði í
bandarískum ríkislánum, miljarð
hjá bandarískum lánastofnunum
og 2,5 miljarði ætla þeir líka að
sækja til Bandaríkjanna með ýms-
um ráðum öðrum. Allt sem lækkar
þessar upphæðir mun og þýða
versnandi lífskjör í ísrael, hærri
skatta osfrv.
Stjórnin og fyrirtæki ýmis binda
nokkrar vonir við að hægt sé að
hagnast á viðskiptum við Líbanon.
I júlí og ágúst fiutti ísrael út vörur
fyrir 12 miljónir dollara til Líbanon
- matvæli, vefnaðarvöru og fieira -
en ekkert var kcypt af Líbönum i
staðinn. Þar að auki fjárfesta Isra-
elar allmikið í suðurhluta Líban-
ons, ekki síst í vegagerð.
Brask og fjárflötti
í ísrael sjálfu hefur stríðið hert
enn á vcrðbólgunni, sem nú er
140% á ári. Rauntekjur hafa farið
lækkandi og margir reyna að fleyta
sér á þeirri þjóðaríþrótt að braska í
kauphöllinni. ísraelar hafa vísitöl-
ukerfi sem bætir launafólki á að
giska 80% af verðbólgunni. En
stórfyrirtæki sem ráða sínu verði,
ekki síst þau sem vinna fyrir her-
inn, hafa drjúgan hag af þessu
kerfi. Fyrirtækin njóta góðs af
margskonar skattaívilnunum
hægristjórnarinnar í landinu.
Ovissan í efnahagsmálunum hef-
ur leitt til meiriháttar fjárflótta úr
landinu. Jafnvcl áður en stríðið
byrjaði var halli á fjárlögum orð-
inn fjórfaldur á við það sem hann
var í fyrra. Og fyrri reynsla sýnir
að hvcr styrjöld hefur tvöfaldað út-
gjöld ísracls til hermála, sem eru
þau hæstu í heimi miðað við
þjóðarframleiðslu. Veturseta ísra-
elska hersins í Líbanon mun og hafa
efnahagslegar afleiðingar sem ísra-
elar eru ekki búnir að bíta úr nál-
inni með.
áb endursagði
Kynvilla bamilýst?
Til skamms tíma hafa þeir starfsmenn á vegum alríkisstjórnar-
innar í Bandaríkjunum, sem grunaðir eru um kynvillu verið ofsótt-
ir af ekki minni grimmd en þeir sem grunaðir eru um að vera
hliðhollir kommúnisma segir í síðasta hefti Newsweek. En á síðari
árum hefur afstaða stjórnvalda til þessa veikleika mildast innan
flestra stjórnarstofnana. Það er þó ein undantekning: bandaríska
leyniþjónustan CIA.
í júlí s.l. höfðaði John nokkur
Doe mál á hendur leyniþjónust-
unni vegna þess að honum hafði
veri sagt upp eftir 9 ára starf vegna
þess að hann hafði játað fyrir yfir-
manni sínum fyrrgreindan veik-
leika.
Talsmaður leyniþjónustunnar
hefur lýst því yfir, að ekki séu til
bókfestar reglum unt bann við kyn-
villu innan stofnunarinnar, en hins
vegar sé tekið tillit til þess að kyn-
villa gæti gefið tilefni til fjárkúgun-
ar auk þess sem henni fylgdi hætta
á tilfinningalegu jafnvægisleysi.
John Doe hélt því hins vegar fram
að, þar sem kynhneigð væri ekkert
leyndarmál gæti hún ekki orðið til-
efni fjárkúgana. Samtök kynvill-
ínga i liandarikjunum hata heitið
fleiri málshöfðunum gegn leyni-
þjónustunni vegna meintrar
mismununar á grundvelli kyn-
hneygðar.
konur á söguöld svo ólíkar konum í
öðrum þjóðfélögum á sama tíma?“
Það er erfitt að segja. Konur.og
staða þeirra er jafnan mjög misjöfr
eftir þjóðfélögum og tímabilum.
Eins og ég sagði tel ég sögurnar
sýna að staða kvenna hafi verið
sterk. Vissulega er einnig hugsan-
legt að einhverjar sagnanna séu
skrifaðar af konum. Til dæmis gætu
Laxdæla og Gísla saga fremur verið
skrifaðar af konum en Njála. Víða
er staða kvenna í landnemasamfé-
lagi betri en í grónum þjóðfé-
lögum. í harðri lífsbaráttu er oft
lítið rúm fyrir kynjaskiptingu, allir
verða að bjarga sér eftir bestu getu.
Það er að minnsta kosti ljóst að
þeir sem rita sögurnar eru ekki
mjög smitaðir af þeirri kvenmynd
sem er að finna í kristnum,
evrópskum bókmenntum frá þeim
tíma sem flestar Islendingasögur
eru skrifaðar".
„Svo að við víkjum að sjálfri þér.
Hvenær byrjaðir þú að skrifa?“
„Ég ætlaði upphaflega að verða
arkitekt. Ég hætti námi þegar ég
gifti mig, en fór ekki að skrifa fyrr
en um 1960. Ég er alin upp við
norsku konungasögurnar frá bern-
sku, en síðan ég fór að skrifa skáld-
sögur, hefur ég leitað lang mest
fanga í norrænum fornsögunt“.
„Finnst þér þú ekkert vera langt í
burtu frá nútímalescndum þegar
þú velur þér þetta sögusvið. Hefur
þér ekki dottið í hug að setja sögu-
efnið niður í nútímanum?“
„Mér finnst ég ekki fjarlægjast
lesandann, þótt sögurnar gerist
Karl og kona frá söguöld. Skartgripir, verkfæri og vopn eru öll teiknuð
eftir munum sem hafa fundist. Takið eftir lyklakippu konunnar. Ef maður
tók lyklavöldin af konu sinni varð hann að greiða henni bætur. Klæði
karlmanna voru ekki síður skrautleg en kvcnna, eins og margar lýsingar
sanna.
„Það
dag
sem við köllum kvenlegt í
var einkenni þræla í fornöld
mér til að fjalla um nýrra efni eða Ibsens kæmi nær okkur, þótt hún
færa þetta söguefni í nútímabún- væri klædd í gallabuxur“, sagði
ing. Ég hef heldur aldrei getað Vera að lokum.
ímyndað mér að Hedda Gabler þs.
16 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 25.-26. september 1982
Rœtt við norska rit-
höfundinn Veru Henríksen,
sem hefur skrifað
fjölda skáldsagna er byggja
á fomsögunum
„Þeir eiginleikar sem í dag eru einkum tileinkaðir
konum, svo sem auðmýkt og fórnfýsi, voru
einkenni þræla á söguöld, en ekki frjálsborinna
kvenna. Styrkleiki og stolt kvenna í fornsögum er
nánast óþekkt í bókmenntum þess tíma frá öðrum
löndum. Það er engin ástæða til að ætla að hér sé á
ferðinni hreinn skáldskapur skrásetjara sagnanna,
heldur vísar þetta á sterka stöðu kvenna á þessum
tíma, einkum á íslandi.
Vera Henriksen, rithöfundur frá
Noregi, segir hér frá. Hún hefur
ritað fjölda bóka sögulegs efnis og
einkum sótt efni sitt í fornsögur,
konungasögur og aðrar miðalda-
bókmenntir Norðurlanda. Vera er,
stödd hér á landi til að halda fyrir-
lestur í Norræna húsinu og heyja
sér efni í tvær skáldsögur, sem
snerta ísland að meira eða minna
leyti og byggist önnur þeirra að
nokkru á Égilssögu. Sögur hennar
eru mikið lesnar í Noregi, en ný-
lega gaf hún út annað bindið í fjöl-
bindaverki um konur fornsagn-
anna. Fyrsta bindið, „Sagaens
kvinner. Om stolthet og trelldom,
kjærlighet og hevn", kom út í fyrra
og tileinkaði Vera Vigdísi Finn-
bogadóttur forseta Islands, bók-
ina. Og Vera heldur áfram að segja
okkur frá formæðrum okkar:
„Stundum finnst manni að þess-
um konum sé lýst af nokkru misk-
unnarleysi og sögurnar fara vissu-
lega misvel með sínar konur. Oft er
það þó svo, þegar betur er að gáð,
að forsendur og bakgrunnur skýra
verk kvennanna. Það er til dæmis
ekki óalgengt að forsaga óham-
ingjusamra hjónabanda sé sú að
konan hafi verið gefin gegn sfnum
vilja. Og ýmsar persónur, sem les-
andinn fær í fyrstu atrennu litla
samúð með, eiga sér oft bakgrunn
sem skýrir breytni þeirra. Við get-
um tekið sem dæmi Hallgerði og
Mörð í Njáiu.
„Þessar sterku konur
sögualdarinnar — eru þær líkar
nútímakonum?“
„Bæði og. Ég veit þó ekki hvort
það er beinlínis óskandi að taka
Vera Henriksen. Ljósm. -eik-