Þjóðviljinn - 15.01.1983, Page 16

16 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 15. - 16. janúar 1983
við nokkrar púðurtunnur
Þegar mikið liggur við, hreykjum við okkur hátt af
að eiga Landsbókasafn, Þjóðskjalasafn, Þjóðar-
bókhlöðu í burðarliðnum, Árnastofnun, jafnvel
Listasafn íslands. Ýmis fleiri söfn eigum viðíslend-
ingar sem við erum vonandi öll stolt yfir, meira að
segja eigum við vísi að Kvikmyndasafni.
Því miður getur Kvikmyndasafn
íslands ekki talist nema vísir að
safni, þannig er að því búið fjár-
hagslega. Húsakynni safnsins eru
eitt skrifstofuherbergi og eldtraust
filmugeymsla; búið, punktur og
basta. Við safnið starfar einn maður
í hálfu starfi, forstöðumaður þess,
Erlendur Sveinsson. Á fund hans
fóru tíðindamenn Þjóðviljans, til
að rabba við hann um safnið.
Söfnun hefur verið
höfuðverkefnið
- Það eru að verða liðin 5 ár síðan
lög um Kvikmyndasafn fslands
voru samþykkt á Alþingi, en það
var 8. maí 1978 og samkvæmt þeim
lögum er safninu ætlað það hlut-
verk að safna íslenskum kvikmynd-
um og kvikmyndum um íslenskt
efni, gömlum og nýjum, hverju nafni
sem nefnast, og varðveita þær.
Einnig er safninu ætlað að afla sér
eintaka af erlendum kvikmyndum,
sem hafa listrænt og kvikmynda-
sögulegt gildi. Þá er gert ráð fyrir
að safnið gangist fyrir kvikmynda-
sýningum fyrir áhugahópa um kvik-
myndir, sé þess óskað og safn-
stjórn, sem menntamálaráðherra
skipar, telji það tiltækilegt. Safnið
fær fé á fjárlögum.
Þetta er nú svona það helsta sem
hægt er að segja um tilurð safnsins,
sagði Erlendur, en að sjálfsögðu
höfðu ýmsir áhugamenn um kvik-
myndasafn barist fyrir málinu áður
en það kom til meðferðar Alþingis.
Má þar nefna Þorgeir Þorgeirsson,
sem var mikill áhugamaður um að
kvikmyndasafni yrði komið á lagg-
irnar.
Eftir af safnið varð til, hefur að
bjóða. Á þeim endast litirnir marg-
fált betur, sé filman geymd við
rétt hita og raka stig, skilyrði, sem
eru að sjálfsögðu fyrir hendi í öll-
um alvöru kvikmyndasöfnum.
Myndin fannst ekki
Menn vissu að Loftur hafði tekið
þessa mynd, en hvernig sem leitað
var, fannst hún ekki. Magnús Jó-
Hugað að 21. öldinni
Fljótlega eftir að safnið var
stofnað gerðist það aðili að Al-
þjóðasamtökum kvikmyndasafna,
en það vill svo til að eitt aðalmál
þeirra samtaka nú er að finna leið
til að geyma litkvikmyndir. í vor
verður haldin mikil ráðstefna um
þetta mál, á vegum samtakanna,
þar sem menn eru með í huga
hvernig varðveita megi filmurnar
næstu öldina, menn hugsa ekki
lengra í bili.
- Þú sagðir áðan að söfnun á
gömlum fílmum íslenskum hefði
gengið bærilega. En er ekki enn
mikið verk óunnið á því sviði?
- Vissulega og það stafar fyrst og
fremst af því að fjárveitingar til
safnsins eru of litlar, þannig að
ekki er hægt að hafa mann, hvað þá
menn, í fullu starfi. Það er nefni-
lega þannig með þessa söfnun að
maður er með marga lausa enda,
sem nauðsynlegt er að rekja sig
eftir og er afar tímafrekt. Eg get
nefnt sem dæmi, kvikmyndina sem
Loftur Guðmundsson tók á Al-
þingishátíðinni 1930. Þetta var eina
myndin sem fagmaður tók þar, all-
ar aðrar filmur eru teknar af áhuga-
mönnum með 16 mm vélar og al-
gerlega skipulagslaust.
Þyiftumaö
losa okkur
Elsta diskótek landsins. Þetta eru piötuspilararnir tveir og plötugeymsla, sem notuð voru við kvikmyndasýn-
ingar í Gamlabíói. Þegar platan var útspiluð öðrumegin, var hægt, með takkanum, sem Erlendur heldur
um, að skipta yfir á hinn spilarann. (Ljósm. -eik-)
sjálfsögðu verið lögð höfuð áhersla
á söfnunina og má segja að okkur
hafi þar gengið vonum framar hvað
varðar gamlar filmur. Aftur á móti
horfir málið öðruvísi við hvað
viðkemur nýjum íslenskum kvik-
myndum. Gagnstætt því sem er
með bækur hér á landi, er engin
skilaskylda á nýjum kvikmyndum.
Hvert eintak af nýjum kvikmynd-
um kostar ekki undir 20 þúsund
krónum og safnið hefur ekkert
fjármagn til að kaupa þær. Við höf-
um ekki einu sinni fjármagn til að
bjarga gömlum filmum frá eyði-
leggingu, en fjöldi filma eru á
mörkum þess að eyðileggjast
vegna þess að um nitrat-filmur er
að ræða. Það er ekki hægt að
geyma þær nema við alveg sérstak-
ar aðstæður, 6 gráðu hita og 50%
raka. Því láta öll kvikmyndasöfn
taka gamlar kvikmyndir yfir á ný-
tísku fílmur til varðveislu, en við
komum að þessu máli nánar á eftir.
En varðandi skilaskyldu á filmum,
þá vonar maður að henni verði
komið á í framtíðinni. Hinsvegar
dugar söfnum ekki að fá venjulegt
sýningarfilmu-eintak, vegna þess
að litirnir eyðast með tímanum og
því þarf að setja myndirnar yfir á
sérstakar filmur, sem nú er farið að
hannsson, sem sæti á í stjórn safns-
ins, hafði mikinn áhuga á að finna
filmuna og hafði leitað víða og eytt
til þess miklum tíma. Svo allt í einu
kom filman í leitirnar í fyrra, þegar
Sigríður Björnsdóttir í Hveragerði
var að huga að gömlum munum,
eftir lát manns síns Eiríks Bjarna-
sonar. Þau hjón ráku bíó í Hvera-
gerði og hér á árunum áður ráku_þau
ferðabíó, sem Sigríður stjórnaði.
Hún mun vera fyrsta og ef ekki
eina konan sem verið hefur sýning-
arstjóri í kvikmyndahúsi hér á
Iandi. Sem sagt, hún fann þarna hjá
sér þessa filmu. Þau hjónin munu
hafa fengið eintak af myndinni til
sýninga á sínum tíma og filman svo
orðið eftir hjá þeim. Sigríður sendi
Kvikmyndasafninu filmuna. Við
höfum skoðað hana og hér er um
stór merka kvikmynd að ræða, sýn-
ingartími 30 mínútur. Þá var þarna
líka önnur mynd sem Loftur hafði
tekið af hátíðarhöldum í Reykjavík
17. júní 1930. Þá hefur fólk senni-
lega verið að fagna afmælisdegi
Jóns Sigurðssonar. Síðan er ein
eldri mynd eftir Loft, sem heitir
„ísland í lifandi myndum“. Þetta
eru allt 35 mm filmur sem Loftur
tók á, en aðrar filmur sem til eru, til
að mynda af hátíðinni á Þingvöll-
Rætt við Erlend
Sveinsson
forstöðumann
Kvikmyndasafns
íslands
um 1930, eru 16 mm filmur, þar á
meðal filma sem V-íslendingurinn
Harold Johns tók og gaf síðan ís-
lendingum.
Filmurnar liggja
undir skemmdum
- Þú talaðir um að vandamál væri
að geyma litkvikmyndir. Er þá
ekkert vandamál að geyma þessar
gömlu svart/hvítu myndir?
- Hvort það nú er, þetta er orðið
alveg hrikalegt vandamál og raun-
ar meira en það, innan stutts tíma
getum við einfaldlega hent þessum
filmum, vegna þess að þær eru að
eyðileggjast hægt og rólega og ef
við fáum ekki fé til að senda þær
utan til sérstakra stofnana, sem
taka „kópíur“ af þeim á nútíma
filmur, þá getum við alls ekkert
gert til að varðveita þær.
Þessar göntlu filmur eru svo kall-
aðar nitratfilmur og nitratið leysist
upp og efnið liggur bara ofan á film-
unni og lítur út eins og ryð að sjá.
Síðan vellur einhver froða uppúr
filmunni. En það versta er að þess-
ar filmur eru stórhættulegar.Það
má líkja þeim við púðurtunnur og
sannarlega þyrftum við að losna
við nokkrar slíkar „púðurtunnur"
úr safninu. Eldhættan og sprengi-
hættan af þessum filmum er óskap-
lega mikil. Ég get nefnt þér sem
dæmi að í mars í fyrra sprakk hús
kvikmyndasafns Mexíkóborgar í
loft upp, 5 manns létu lífið og 40
særðust. Það var einmitt deildin
sem nitratfilmurnar voru geymdar
í, sem sprakk með þessum hroða-
legu afleiðingum.
En varðandi Alþingishá-
tíðarmynd Lofts, þá er bara þetta
eina eintak til, en negatívið ekki.
Filman er ekki í sýningarhæfu á-
standi eins og hún er nú og er að
eyðileggjast hægt og hægt. En það
er enn hægt að bjarga henni með
því að senda hana í meðferð er-
lendis og láta gera af henni, negatív
og pósitív eintök og sýningarfilmu.
Reykjavíkur-kvikmynd
að eyðileggjast
Loftur Guðmundsson gerði
einnig mjög merkilega heiinildar-
mynd um Reykjavík á árunum
1940 til 1942. Filman og einnig neg-
atívið, voru í vörslu Árbæjarsafns
en hefur nú verið komið til okkar.
Filman sjálf er algerlega ónýt, eins
og þú getur sjálfur séð.
(Filman liggur í filmuhylki, það
liggur yfir henni eitthvað sem líkist
ryðdufti og uppúr hlið filmunnar
vellur froða, hvít á lit og af þessu
öllu leggur mjög sterka lykt).
- En það er bót í máli, heldur
Erlendur áfram, að til er negatív af
myndinni þannig að hægt er að
bjarga henni, en það verður að ger-
ast strax, vegna þess að negatívið
er líka að skemmast. Sótt var um
sérstaka fjárveitingu til Reykjavík-
urborgar á dögunum til að senda
myndina utan í meðferð, en borg-
arstjórn hafnaði þessari beiðni. Eg
veit ekki nema það verði of seint að
fá fjárveitingu næsta ár, filman er
alveg á síðasta snúningi. Auk þess,
eins og ég sagði áðan, er hættulegt
að hafa þessar filmur hér í safninu
vegna elds og sprengihættu.
- Hvað kostar að bjarga þessari
Reykjavíkurmynd?