Þjóðviljinn - 28.04.1983, Blaðsíða 6

6 SÍÐA - ÞJÓÐyÍLJINN Miðvikudagur 27. aprfl 1983
Heiðursgestir á
aðalfundi KRON
Frá v.: Sveinbjörn Guðlaugsson, Þorlákur Ottesen, Hjörtur B. Helgason
og Margrét Björnsdóttir.
Fertugasti og flmmti aðalfundur
Kaupfélags Reykjavíkur og ná-
grennis var haldinn á Hótel Sögu
fyrir nokkru. í tilefni af því voru
fjórir félagsmenn, sem sæti áttu í
fyrstu stjórn félagsins, heiðursgest-
ir á fundinum. Við setningu fund-
arins ávarpaði formaður félagsins,
Olafur Jónsson, heiðursgestina og
sagði m.a.:
„Áður en við göngum til fundar-
starfa vil ég bjóða velkomna hing-
að heiðursgesti þessa fundar þá
stjórnarmenn í fyrstu stjórn félags-
ins, sem enn eru okkar á meðal.
Þeir eru: Sveinbjörn Guðlaugsson,
sem var formaður félagsins fyrstu
árin, Þorlákur Ottesen, varafor-
maður um langt skeið, Margrét
Björnsdóttir, húsmóðir og Hjörtur
Helgason, bóndi og kaupfélags-
stjóri.
Þessir ágætu heiðursgestir voru
hluti af þeirri baráttusveit, sem
með markvissu starfi sínu sam-
einaði pöntunarfélögin og það
kaupfélag, sem áður starfaði hér í
borginni í eitt kaupfélag, sem í dag
er að halda sinn 45. aðalfund. Ég
ætla ekki að rekja sögu þeirrar bar-
áttu að þessu sinni þó að það væri
okkur þörf áminning og hvatning í
starfi.
Stofnun kaupfélagsins var merk-
ur þáttur í harðri kjarabaráttu á
áratug heimskreppunnar og
kaupfélagið er meðal þeirra vold-
ugu félagsmálahreyfinga, sem
mótað hafa það þjóðfélag velferð-
ar, sem við búum. við í dag. Við
stöndum í mikilli þakkarskuld við
það fólk, sem stofnaði okkar félag
og stóð í baráttunni þegar hún var
hörðust.
Virðulegu heiðursgestir. - Fyrir
hönd félagsmanna KRON, sem í
dag eru 14590, votta ég ykkur virð-
ingu og þakklæti fyrir ykkar störf í
þágu félagsins og við óskum ykkur
gæfu og góðrar heilsu“.
Aðrir, sem sæti áttu í fyrstu
stjórn félagsins og nú eru fallnir frá
voru þeir: Friðfinnur Guðjónsson,
Runólfur Sigurðsson, Theodór B.
Líndal, Benedikt Stefánsson og
Ólafur Þ. Kristjánsson. -mhg
Horfur á
að DC-8
megi ekki
lenda í
New York
Horfur eru á því, að bannað
verði í sumar að lenda DC-8 þotum
á Kennedyflugvelli í New York og
gæti þetta valdið Flugleiðum veru-
'legum erfiðleikum ef ekki tekst að
fá undanþágur fyrir vélar flugfél-
agsins áfram.
Ástæðan fyrir þessu banni er há-
vaðamengun. En líkur eru taldar
fyrir því að undanþágur verði
veittar vegna þess, að endurnýjun
flugvélakosts Flugleiða stendur
fyrir dyrum.
»>
„Mestu skiptir að gera sér grein fyrir tvennu: 1. Hvers eðlis eru
bandarísku herstöðvarnar hér og annars staðar á
Norðurskautssvœðinu; 2. Hverter hlutverkþeirra í
kjarnorkuvígbúnaði og herstjórnarlist Bandaríkjanna, en það er
ekki síststjórnlistin sem nú er í deiglunni“.
Kjarnorkuvígbúnaður USA
og herstöðvar á Islandi
Að undanförnu hafa stundum
heyrst raddir sem hefja vilja her-
stöðvaumræðuna íslensku „á
hærra plan“, losa hana úr hefð-
bundnum viðjum. Sé þar með átt
við viljann til að auðga hana með
röksemdum nýju friðarhreyfing-
anna á Vesturlöndum, sem í vax-
andi mæli reyna að hugsa alþjóð-
lega og taka mið af lýðræðisbar-
áttunni austantjalds, er um þarft
verk að ræða. En slík viðleitni
losar fólk ekki undan hvim-
leiðum vanda þess að taka af-
stöðu: það er ekki hægt að fela sig
á bak við klisjuna um að vilja
skapa umræðu, rétt einsog einu
gildi að hvaða niðurstöðu er
komist.
Fátt skýrir betur þá hættu sem
ekki bara íslendingum, heldurog
öðrum jarðarbúum, stafar af her-
stöðvunum hér og hinum aukna
vígbúnaði í Norðuratlantshafi en
þau rök og sú vitneskja sem liðs-
menn nýju friðarhreyfinganna
hafa aflað. Mestu skiptir að gera
sér grein fyrir tvennu: 1. Hvers
eðiis eru bandarísku her-
stöðvarnar hér og annars staðar á
Norðurskautssvæðinu; 2. hvert
er hlutverk þeirra í kjarnorkuvíg-
búnaði og herstjórnarlist Banda-
ríkjanna, en það er ekki síst
stjórnlistin sem nú er í deiglunni.
Forystumenn Alþýðubanda-
lagsins benda einatt á að ekki sé
þingmeirihluti fyrir brottför hers-
ins og betur verði ekki gert en að
koma í veg fyrir aukin umsvif
hans. Látum svo vera. En eina
skýlausa kröfu er þó hægt að gera
til íslenskra stjórnvalda, hverjir
svo sem þeir líokkar verða sem
mynda stjórn eftir þessar kosn-
ingar: Að þau afli upplýsinga um
ofangreind tvö höfuðatriði, og að
þær verði veittar almenningi.
Eftirfarandi dæmi um slíkar
upplýsingar eru sótt í bók þá um
bandarísku herstöðvarnar á
Grænlandi, sem nýlega kom út í
Danmörku og sem Jón Ásgeir
Sigurðsson hefur skrifað um hér í
Þjóðviljanum (bókin nefnist
Grönland middelhavets perle og
fæst í Bókabúð Máls og menning-
ar). Umræður utan dagskrár um
efni bókarinnar fóru fram í
danska þjóðþinginu, og að end-
ingu varð varnarmálaráðherrann
að staðfesta upplýsingar hennar í
öllum meginatriðum. í bókinni
má jafnframt sækja talsverðan
fróðleik um herstöðvarnar á Is-
landi (sbr. líka Neista, 2. tbl.
’83).
Ljóst verður að bandarísku
herstöðvarnar hér gegna lykil-
hlutverki í kjarnorkuvígbúnaði
Bandaríkjanna, hvort sem hér
eru geymd kjarnavopn að
staðaldri eða ekki. Áður hefur
það komið fram, m.a. í ritum Ör-
yggismálanefndar, að aðstaðan
hér er sérlega mikilvæg fyrir
svonefndan gagnkafbátahernað.
Frá herstöð á Grænlandi liggur
neðansjávarhlustunarkeðja
(SOSUS) til stöðvar við Sand-
gerði, og sams konar stöð á
Stokksnesi er tengd Fære.yjum og
Skotlandi. Með búnaði þessum
geta Bandaríkjamenn hlerað so-
véska kafbáta í meira en þúsund
kílómetra fjarlægð. Verði kaf-
báts vart er hægt að senda Orion
P3 kafbátaleitarvél frá Keflavík-
urstöðinni til að greina nákvæm-
lega hvers konar kafbátur er þar á
ferð. Þessar vélar geta borið
kjarnorkusprengjur.
Öflugar ratsjárstöðvar eru við
Hafnir og á Stokksnesi, liðir í
aðvörunarkeðju Bandaríkjanna
DEW (Distant Early Warning).
Jafnframt eru á Miðnesheiði tvær
stórar og nýjar ratstjárflugvélar
(AWACS) og með búnaði þess-
um verða Bandaríkjamenn varir
við hugsanlega sprengjuflugvéla-
árás „andstæðingsins" löngu áður
en vélarnar nálgast bandarískt
landssvæði. Auk þess skiptirLor-
an C stöðin á Gufuskálum miklu
máli fyrir kjarnorkuhernaðinn,
því án hennar og sams konar
stöðva í Noregi geta bandarísku
kafbátarnir ekki miðað út stöðu
sína nægilega vel til að geta stýrt
kjarnaskeytum sínum örugglega í
mark.
Ýmsar fleiri njósna- og eftir-
litsstöðvar eru á Islandi, t.d. svo-
nefnd SIGINT stöð (Signal Int-
elligence), sem hlerar talstöðvar-
samskipti og loftskeytasendingar
skipa og flugvéla annarra þjóða
og sem getur, með hjálp
hliðstæðra stöðva í öðrum
löndum, miðað út hvaðan sent er
hverju sinni.
. En það kemur líka fram í þessu
riti að á íslandi eru tvær stöðvar,
sem verða stjórnstððvar ef gerð
er kjarnorkuárás á Sovétríkin. í
fyrsta lagi er um að ræða ör-
bylgjusendi við Keflavík sem er
liður í svonefndu Green Pine
kerfi. Þessar sendistöðvar eru -
ásamt annarri keðju sem kennd
er við tröllatal, Giant talk -
tengdar stjórnstöðvum banda-
ríska flughersins við Offut í Ne-
braska og eiga, ef tfl þess kemur,
að gefa bandarískum sprengjufl-
ugvéium endanlega skipun um
kjarnorkuárás á Sovétríkin og
senda þeim lokaupplýsingar um
skotmörk (bilun í þessu kerfi var
grunnhugmynd kvikmyndar
Stanley Kubrick, Dr. Strangelo-
ve). í öðru lagi er hér lágtíðnis-
endir sem ásamt öðrum hliðstæð-
um á Nýfundnalandi á að gefa
bandarísku kjarnorkukafbátun-
um iNorðuratlantsíiafi sams kon-
ar skipun (,,skjótið!“). Það er
augljóst að þessar stöðvar hljóta
að vera meðal fyrstu skotmarka
Sovétríkjanna í kjarnorkustríði.
ÞærAoma raunar ekki að haldi
nema við árás að fyrra bragði. Til
stendur að búa B-52
sprengjuflugvélarnar stýrif-
laugum (cruise missiles), geysin-
ákvæmum kjarnorkuskeytum, og
verða þær þá öflugt árásarvopn
gegn Sovétríkjunum. Ef slík árás
yrði gerð, fengju flugvélarnar
sennilega eldsneyti á flugi með
sérstökum tankvélum, sem
kæmu m.a. frá Keflavík. Það er
ekki fjarri lagi að álykta sem svo
að beiðni Bandaríkjanna um
bætta flugvallaraðstöðu og aukið
olíutankrými séu tengdar þessum
áætlunum.
Ofan á þetta bætist að Banda-
ríkjamenn eru nú að reisa jarð-
stöð fyrir njósnagervihnetti á
Miðnesheiði. Slíkir hnettir gegna
vaxandi hlutverki í kjarnorkuvíg-
Halldór
Guömundsson
skrifar
búnaðinum, þótt þeir séu fáir á
Vesturlöndum sem treysta sér til
að fylgja Reagan eftir í stjörnu-
stríðið. Með hjálp gervihnatt-
anna geth Bandaríkjamenn t.d.
fylgst með hernaðaraðgerðum í
sunnanverðri Afríku og
Miðausturlöndum, og þeir geta
myndað sérhverja bátkænu í
höfninni í Múrmansk, - 20 mínút-
um seinna tekur jarðstöðin í
Thule við þeim myndum (þessar
jarðstöðvar minna á golfkúlu í út-
liti).
Þessi stuttaralega upptalning
ætti að sýna að ísland er nátengt
kjarnorkuvígbúnaði Bandaríkj-
anna, og gegnir lykilhlutverki við
hugsanlega árás þeirra á Sovét-
ríkin. Hafa íslensk stjórnvöld
samþykkt þessa skipan mála?
Hafa þau einhvern tímann verið
spurð? Og þá sem halda fast við
hefðbundinn þankagang „í ís-
lenskum öryggismálum“ má
spyrja: Hvaða hag hafa íslend-
ingar af því að hér séu tvær
stjórnstöðvar til kjarnorkuárásar
á Sovétríkin? Hvað kemur það
landvörnum við?
Nú geta menn sagt sem svo að
það séu ekki ný tíðindi að vfgbún-
aður stórveldanna miðist við að
þau geti gereytt hvort öðru með
sem stystum fyrirvara. Hættan
felst í samspili vopnafram-
leiðenda, tækniþróunar og her-
stjórnarmanna, sem leitt hefur til
æ nákvæmari og meðfærilegri
vopna, og sífellt fullkomnari
njósnabúnaðar. Kjarnavopnin
hafa orðið miklu nothæfari, og
um leið hafa líkurnar á því að
þeim verði beitt aukist. Innan
þess valdahóps sem nú fer með
stjórn Bandaríkjanna er ný
stjórnlist í kjarnorkuvígbúnaði
einkar vinsæl, og er hún eftir
áherslum kennd við counter-
force, skyndiárás (first strike)
eða takmörkun kjarnorkustríðs.
Niðurstaðan er í öllum tilvikum
sú að nýju kjarnavopnununt er
öðru fremur beint gegn skotpöll-
um kjarnavopna andstæðingsins,
og stefnt er að því að öðlast fulla
vitneskju um staðsetningu allra
skotpallanna hverju sinni.
Vígbúnaður í anda þessarar
stjórnlistar elur á þeirri tálsýn,
sem líka hefur heyrst úr herbúð-
um Reagan-manna, að hægt sé að
vinna sigur í kjarnorkustríði með
því að eyða skotpöllum' Sovét-
manna í einu áhlaupi. Þeim mun
betri njósnir sem Bandaríkja-
menn hafa af ferðum sovéskra
kafbáta, sem eru stærsti óvissu-
þátturinn í slíkri áætlun þeim
mun raunhæfari möguleiki verð-
ur skyndiárás sem lausn á hugs-
anlegri stórfelldri kreppu í
sambúð risaveldanna. Og auðvit-
að gera Sovétríkin allt til að ná
sama vígbúnaðarstigi, þótt land-
fræðileg aðstaða þeirra varðandi
Norðuratlantshafið sé mun
lakari.
Hvorugt stórveldið hefur eins-
og á stendur neina pólitíska á-
stæðu til að taka slíka áhættu. En
leggi menn þessa þætti saman,
harðsnúna stefnu Reagan-
stjórnarinnar, tækniþróunina í
vopnaframleiðslunni, nýja kjarn-
orkuhernaðarstjórnlist og stór-
aukinn vígbúnað í Norðuratlants-
hafi - nú síðast hefur Bandaríkja-
her ákveðið gagngera endurnýj-
un stöðvar sinnar í Thule - sést
glöggt að herstöðvarnar hérlend-
is, sem eru nátengdar kjarnorku-
hernaðinum, eru alvarlegur
spennuvaldur í því ótrausta jafn-
vægi sem stundum er ranglega
nefnt heimsfriður. í ljósi þessa
reifa höfundar fyrrnefndar bókar
hugmyndir um afvopnað og her-
stöðvalaust svæði (utan land-
svæðis stórveldanna) í kringum
Norðurskautið, og er sú hug-
mynd mjög í anda friðarhreyfing-
anna og áherslu þeirra á kjarna-
vopnalaus svæði.
En hversu lengi ætla íslensk
stjórnvöld að láta sem öll þessi
þróun komi þeim ekkert við?