Þjóðviljinn - 02.12.1983, Blaðsíða 10

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN: Föstudágiir 2. desember 1983
Alþýðuleikhúsið:
KAFFITÁR OG FRELSI
eftir Rainer Werner Fassbinder.
Þýðing: Karl Ágúst Úlfsson
og Böðvar Guðmundsson.
Tónlist: Snorri Sigfús Birgisson.
Lýsing: Ólafur Örn Thoroddsen.
Leikmynd og búningar: Guðrún Erla
Geirsdóttir.
Leikstjórn: Sigrún Valbergsdóttir.
Alþýðuleikhúsið hefúr byrjað
sitt níunda leikár. Þetta leikhús
virðist hafa mörg líf, það missir
húsnæði hvað eftir annað, opin-
berir fjárstyrkir dragast saman,
skuldasúpan orðin stjarnfræðileg
(meira að segja á íslenskan mæli-
kvarða) en allt kemur fyrir ekki.
Alltaf skal það rísa upp aftur með
sínu hugrakka og duglega fólki,
sem freistar þess að auðga
leikhúslíf landsins með því að
skemmta okkur og græta, auka
skilning okkar og þekkingu og
vonandi gera okkur með því móti
að betri manneskjum. Að sjálf-
sögðu hafa þeim verið mislagðar
hendur þessi níu leikár, hvernig
Dýrkeypt frelsi
má annað vera við þær aðstæður
sem þeim er ætlað að starfa. En
fyrir mig sem óbreyttan áhorf-
anda hafa þau ætíð verið for-
vitnileg, ég hefi dáðst að leikgleði
þeirra og ferskleika sem því mið-
ur skortir stundum í stóru
leikhúsunum. Kannski er þetta
vegna þess, að þau velja sér verk-
efnin sjálf, bera ábyrgð á því sem
þau gera, standa eða falla með
árangrinum.
Nú kann einhver að hugsa að
ég sé að gerast talsmaður frjáls-
hyggjuhugmynda um starfsemi
íslenskra leikhúsa. Svo er þó að
sjálfsögðu ekki, heldur tel ég
þvert á móti að opinberir aðilar
ættu skilyrðislaust að skapa
leikhópum eins og Alþýðuleik-
húsinu, Stúdentaleikhúsinu o.fl.
varanlega starfsaðstöðu. Öðru
eins er víst eytt í okkar þjóðfélagi
og af minna tilefni. En það
breytir ekki gildi þess, að fólk
ráði sjálft sínum verkefnum og
beri einhverja ábyrgð á árangr-
inum.
Nú hefur Alþýðuleikhúsið
frumsýnt í jiýju húsnæði Þýska
bókasafnsins við Tryggvagötu 26,
leikritið Kaffltár og frelsi eftir
Rainer Werner Fassbinder. Þetta
leikrit var frumsýnt í Bremen í
Vestur-Þýskalandi árið 1971 og
er efni þess byggt á dómskjölum
frá fyrri öld. Þar segir frá lífi
ungrar konu, Geesche, baráttu
hennar gegn siðaboðum þeirra
tíma, sem persónugerast m.a. í
eiginmanni hennar, ástmönnum
og foreldrum, baráttu fyrir efna-
hagslegu sjálfstæði og rétti til
samneytis við þá karlmenn sem
hún girnist og/eða elskar. Bar-
áttuaðferð Geesche er einföld:
hún drepur á eitruðu kaffitári þá
sem standa í vegi fyrir því sem
hún sækist eftir- eiginmann, ást-
mann, móður sína, grannkonu og
börn.
Af leikskrá og þá einkum
vönduðum inngangi Kristínar
Ástgeirsdóttur sagnfræðings, má
skilja, að aðstandendur leikrits-
ins líti á það sem innlegg í um-
ræðu um baráttu kvenna gegn
„karlveldi“ og „feðraveldi“ og
fyrir „kvenfrelsi". Slíkt felst
venjulega í því að sýna okkur erf-
iða stöðu kvenna og það er gert í
þessu leikriti, án þess þó að þar
komi neitt á óvart. Túlki maður
þessa sögu einungis sem lýsingu á
bágum kjörum kvenna fyrr á
öldum má e.t.v. segja að til lítils
sé af stað farið. Ég vil því leyfa
mér að halda því fram - eftir tölu-
verða umhugsun - að þessi dæmi-
saga Fassbinders skírskoti ekki
síður til þeirra ógangna sem hluti
Margrét S. Björnsdóttir
skrifar um
leiklist
kvennahreyfinga okkar daga hef-
ur ratað í. Sá hluti þeirra sem
kenndur er við herskáa kvenna-
hyggju (militant feminism) og
sem hér á íslandi í dag birtist helst
í hugmyndafræði Samtaka um
kvennalista.
Herská kvennahyggja skil-
greinir baráttu kvenna fyrir
frelsi, sjálfstæði og hamingjuríku
lífi fyrst og fremst sem baráttu
gegn körlum. Þeir sem karlar beri
ekki einungis ábyrgð á því hvern-
ig háttað er hlut okkar kvenna
hér í heimi, heldur og því hvernig
heimsmálum er almennt komið -
s.s. misskiptingu auðs, vígbún-
aði, og stríðsrekstri, hungri,
mengun osfrv. Þeir séu andstæð-
ingar okkar kvenna og andstæð-
ingar manneskjulegra lífsskilyrða
mannkyns. Rökrétt væri því að
fara að dæmi Geesche og drepa
þá eða gera þá óvirka með öðrum
hætti. En því miður: um leið er
okkur konum áskapað (sumum
a.m.k. og svo er um Geesche) að
girnast karlmenn og elska. Og
Geesche drepur ekki bara karl-
menn. Hún drepur líka börnin sín
til að halda í einn karlanna. Því
„kvennakúgunin byrjar á fæðing-
ardeildinni" eins og einn femin-
isti í mínum flokki sagði þar á
fundi. Geesche drepur og móður
sína og grannkonu - allt til þess
að öðlast sjálf frelsi. Sú afstaða
Geesche sem birtist í hennar bar-
áttuaðferð tengir þessa dæmi-
sögu áðurnefndum feminisma og
rökréttum afleiðingum hans. Ge-
esche fórnar svo miklu fyrir frels-
ið, að hún hefur áður en lýkur
glatað öllum ástvinum sínum,
frelsi sínu og svo loks lífi sínu.
Eins hlýtur að fara tilfinningalega
fyrir þeim sem ekki líta á það sem
sammannlegt vandamál að berj-
ast fyrir réttlátu samfélagi, ekki
vilja berjast fyrir því með körlum
að við, konur og þeir, getum
girnst og elskað hvort annað sem
jafningjar og bandamenn í sam-
særi ástarinnar.
Sögunni um Geesche og frels-
isbaráttu hennar skiluðu leikarar
Alþýðuleikhússins með mestu
prýði við erfiðar aðstæður. Alls
koma fram í sýningúnni fimm
leikarar, sem allir nema einn fara
með fleiri en eitt hlutverk og þau
hamskipti takast vel.
Jórunn Sigurðardóttir leikur
Geesche af kunnáttu og innileik,
hvort sem hún sýnir reisn hennar
eða niðurlægingu. Pálmar Á.
Gestsson leikur eiginmann henn-
ar og tvo elskhuga, hvern með
sínum hætti. Pálmari tókst jafn
vel með þá alla, jafnt grimman
eiginmanninn sem hinn hjarta-
góða Michael og kaldrifjaða
Zimmermann. Þau Jórunn voru á
sviðinu mestallan tímann og
stóðu sig hetjulega.í smærrihlut-
verkum og öll fleiri en einu voru
þau Borgar Garðarson, Sigurveig
Jónsdóttir og Bjarni Ingvarsson.
Þeim tókst mjög vel að draga upp
safn hinna ólíkustu persónuleika
og stóðu síst að baki aðalleikur-
unum tveim.
Umgjörð leiksins, leikmynd
Guðrúnar Erlu Geirsdóttur, var
látlaus og smekkleg og féll vel
bæði að efni sögunnar og þýska
bókasafninu.
Heildaryfirbragð sýningarinn-
ar var leikstjóra, Sigrúnu Val-
bergsdóttur, og öðrum aðstand-
endum einnig til sóma og var ná-
lægð áhorfenda síst til að spilla
áhrifunum.
Og er þá ekki annað eftir en að
þakka fyrir sig og hvetja Iesendur
Þjóðviljans til að dvelja kvöld-
eða dagstund með Geesche og
örlögum hennar.
Margrét S. Björnsdóttir.
Bókmenntir á sviði
Stúdentaleikhúsið.
Draumar í höfðinu.
Leikstjóri: Arnór Benónýsson.
Leikmunir og búningar:
Sigríður E. Sigurðardóttir.
Lýsing: Einar Bergmundur.
Tónlist: Jóhann G. Jóhannsson.
Stúdentaleikhúsið hefur verið
að sýna dagskrá sem unnin er upp
úr verkum fimmtán höfunda sem
eru að senda frá sér bækur um
þessar mundir og eru nokkrir
þeirra byrjendur. Enginn hefur
enn yfirsýn yfir bókauppskeru
þessa hausts, en flest bendir til
þess að valið á efni hafi vel tekist,
gefi nokkuð rétta hugmynd af því
semer helst á döfinni með ungum
höfundum um þessar mundir. í
leikskrá segir á þessa leið: „Sam-
eiginlegt flestum verkunum sem
hér eru kynnt er að þau draga upp
dökka mynd af veruleikanum.
Verkin lýsa lífi á ystu nöf, kúgun
og ótta og vanmáttugum upp-
reisnum. Viðteknum gildum er
afneitað en fá ný koma í staðinn.
Jafnvel ástinni tekst ekki að gefa
lífinu tilgang. Oft er flóttinn eina
lausnin. í óvissu sinni um fram-
tíðina leitar fólk skammvinnra
lausna. En vonin verður ekki
kæfð og birtist aftur og aftur í
draumum um betra líf“.
Árni Bergmann
skrifar um
leiklist
Þetta er sjálfsagt rétt - nema
hvað húmor var í þessari sýningu
sterkari en framangreind lýsing
gefur til kynna.
Verkin voru flutt með ýmsum
hætti - sögukaflar settir á svið,
kvæði sögð fram, lesið upp með
nokkurri hlutverkaskipan. Sögu-
kaflarnir voru kannski full stuttir
til að gera meira en vekja forvitni
- eða svo finnst þeim sem hefur
þegar lesið tvær þeirra skáld-
sagna sem leikið var upp úr.
Sumum leikaranna nægðu þó
þessar fáu replikur til að sýna
fyllilega sannfærandi persónur -
t.d. Aldís Baldvinsdóttir í sögu-
kafla eftir Ólaf Hauk Símonar-
son.
Kvæðin, einkum þau sem eru
lýrískrar ættar, áttu erfiðast
uppdráttar á sýningunni, sem
vonlegt var. Gamanmál tókust
að öðru jöfnu einna best - þeir
Eyþór Árnason og Kristján
Franklín komu ágætlega til skila
fjörlegu hugarflugi Einars Más
Guðmundssonar, og Rósa Marta
Guðnadóttir og Daníel Ingi Pét-
ursson gerðu Arnviðarskýrslu
Steinunnar Sigurðardóttur fyndna
vel.
Ánægjulegast var kannski að
heyra úr verkum tveggja höfunda
sem gesturinn vissi ekki áður að
væru til. Annar er Gyrðir
Elíasson sem slöngvaði - með
Ara Matthíasson að máli - fram-
an í mannskapinn gagnorðum út-
listunum á „gullöld
plastpokans“. Hinn er Vigdís
Grímsdóttir sem hefur bersýni-
lega gáfu til að fara með tíðindi af
tilfinningalífinu með öryggi og
næmleika - Sólveig Halldórsdótt-
ir og Margrét Pálmadóttir fluttu
þessa „mynd“ hennar með á-
hrifadrjúgri einlægni.
ÁB.