Þjóðviljinn - 03.12.1983, Blaðsíða 17

Helgin 3.-4. desember 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 17
Richard Wagner eftir 100 ár í gröfinni:
Hjónin Cosima (Liszt) og Richard Wagner.
frístundum og heillaðist Wagner
mjög af þessum skáldskap hennar,
enda var samband þeirra náið á
þeim tíma. Hann falaðist eftir 5
þeirra og bera söngvarnir sömu
nöfn og ljóðin: 1. Der Engel (Eng-
illinn) 1857, 2. Stehe still! (Stattu
kyrr!) 1858, 3. Im Treibhaus (í
gróðurhúsinu) 1858, 4. Schmerzen
(Kvalir) 1857, 5. Tráume
(Draumar).
Það er ekki vitlaust að kynnast
Wagner gegnum þennan undur-
fagra ljóðabálk, einkum ef menn
hafa ekki efni á að spandera í óperu
eftir hann. Reyndar er það furðu-
legt að tónskáldið skyldi ekki
leggja fyrir sig frekari sjálfstæða
sönglagagerð, svo mjög sem
Wesendonk-ljóðin bera vott um
snilli hans á þessu sviði. En Wagn-
er hugsaði í öðrum víddum og
reyndar var þessi lagaflokkur
undanfari vissra stefja úr Tristan
og Isold, þeirri óperu sem markaði
tímamót í tónskáldaferli Wagners
og breytti gangi tónlistarinnar eins
og frægt er orðið. 3. söngurinn, í
gróðurhúsinu, og sá 5. Draumar,
eru nefndir „stúdíur fyrir Tristan“,
enda eru þemu úr óperunni ná-
skyld þeim.Upphaflega voru söngv-
arnir samdir fyrir sópranrödd og
píanó en síðar sá Wagner um að
þeir væru útsettir fyrir rödd og
hljómsveit. Að vísu útsetti tón-
skáldið Drauma fyrir hljómsveit og
færði Mathilde að afmælisgjöf
1857.
Báðar ofangreindar plötur hafa
margt til síns ágætis. Sylvia Sass
sýnir tilþrifamikinn söng og
reyndar er frægðarferill þessarar
ungverslu söngkonu löngu orðinn
þekktur. Haft er fyrir satt að á sviði
hafi hún eitthvað af Maríu Callas,
en hún var um tíma nemandi henn-
ar. Þrátt fyrir vissa harða hljóma
sem kenna má upptökunni um, eru
Wesendonk-ljóðin hrífandi í flutn-
ingi hennar og hljómsveitin undir
stjórn Kórodi er henni góður fylgi-
nautur. Þá syngur hún Ballöðu
Sentu úr Hollendingnum fljúgandi
með miklum tilþrifum.
Þrátt fyrir afbragðstök Sass, hlýt
ég þó að veðja á Jessye No'rman og
Lundúnasinfóníuna undir stjórn
Colins Davis. Þessi þróttmikla
blökkukona syngur ljóðaflokkinn
af slíkri innlifun að erfitt er að finna
veikan punkt í túlkun hennar. Hún
hefur dekkri rödd en Sass og beitir
henni af næmu öryggi svo hvergi
verða skörp skil í stígandi söngsins.
í gróðurhúsi og Draumar eru dæmi
um þá stöku ljóðrænu fágun sem
einkennir söng Norman. Þá er
flutningur LSO og Davis öruggur
og yfirvegaður en fuilur af tilfinn-
ingu.
Þessi hljómplata hefur einnig
annað umfram Hungarótanútgáf-
una, en það er heilsteyptara efnis-
val. Með því að setja á baksíðuna
Forleikinn og Ástardauðann úr
Tristan og ísold, verða tengslin
milli Wesendonk-ljóðanna og ó-
perunnar sem Wagner vann að á
sama tíma, öllu greinilegri og eðli-
legri. Hér heyrir hlustandinn einn-
ig hver munurinn á túlkun söng-
kvennanna beggja er.Báðar syngja
þær lokaaríuna úr óperunni með
miklum glans, en meðan kenna má
viss tilfinningaskort hjá Sass og
hraðari meðferð, er söngur Norm-
an þrunginn innileik og dramatísk-
um krafti. Einnig er hún trúrri text-
anum sem hún ber fram skýrt og
greinilega. Norman stendur nú á
hátindi frægðarinnar, bæði sem óp-
erusöngkona og ljóðasöngvari og
vart verður langt að bíða þess að
gefin verði út heildarútgáfa af
Tristan með söng hennar í hlut-
verki ísolde.
Forleikir úr „Die Feen“, „Hollendingn-
um fljúgandi"
og „Tannhauser"
Flytjendur: Concertgebouw-
hljómsveitin í Amsterdam,
undir stjórn Edo de Waart.
Útgefandi: Philips 9500 746
digital, 1981.
Að lokum er hér nýleg plata með
forleikjum úr þremur óperum
Wagners. Mestur fengur er í Die
Feen (Dísirnar), en það var fyrsta !
ópera tónskáldsins og stóð hann á
tvítugu þegar hann samdi hana.
Hinir forleikirnir eru öllu þekktari.
Ásmat forleiknum að Tannháuser
fylgir Venusberg-tónlistin (Bakk-
analían) og fyllir hún alla bakhlið-
ina. Þetta er ágæt útgáfa og upp-
takan er vel úr garði gerð. Hljóm-
sveitin er litrik, enda ein af bestu
hljómsveitum heims.
Þessi plata sómir sér vel meðal
fjölmargra annarra platna með for-
leikjum og glefsum úr óperum
Wagners. Tónskáldið verður þó
aldrei metið út frá slíkum útgáfum
þótt þær sýni ágætlega hvers það
var megnugt þegar hljómsveitar-
útsetningar voru annars vegar.
Sjónvarpsþættir,
bók og hlj ómplötur
Þaö hefur trauðla farið fram hjá
mönnum að hundrað ár eru lið-
in frá dauða Richards Wagner.
Hafi þeir farið varhluta af þeirri
staðreynd geta þeir spurt sjálfa
sig hvers vegna sjónvarpið sé
að sýna rándýra langloku um
þettaumdeildatónskáld. Það
fer varla milli mála að þættirnir
eru dýrir því ekkert er til sparað,
hvorki í sviðsetningu né
stjörnufans. Svo mikið er af
stórstjörnum að „sörarnir" þrír,
Laurence Olivier, John Gilgud
og Ralph Richardson, fá ein-
ungis aukahlutverk og hefði
það einhvern tíma þótt sagatil
næsta bæjar.
Að þáttunum standa Englend-
ingar, Þjóðverjar og Ungverjar og
eru þeir teknir á hvorki meira né
minna en 200 mismunandi stöðum.
Engu er líkara en framleiðendur
hafi álitið að svona stórpródúksjón
mundi ein sér og vegna stærðar
sinnar gera Wagner verðug skil.
Stórbrotnum hugmyndum og verk-
um hans mætti mæta með því að
fjalla um manninn á sem glæsileg-
astan hátt. Þar hafa framleiðendur
eflaust tekið mið af Niflunga-
hringnum og ekki ætlað sér minna.
Þrátt fyrir þetta hangir allt í lausu
lofti, einkum spumingin um tón-
skáldið Richard Wagner.
Eins og svo oft vill verða þegar
gera á merkum mönnum skil með
pompi og prakt í sjónvarpsþáttum,
er reynt að forðast kjarnann. Allir
vita að Wagner samdi óperur sem
þóttu marka tímamót í tónhugsun
og reyndar allri listhugsun 19.
aldar. Fæstir vita þó hvað lá að baki
þessum nýju hugmyndum eða
hvernig Wagner setti þær fram í
verkum sínum. Hugmyndirnar
sjálfar þekkja menn enn minna og
botna því lítið í listamanninum né
hvers vegna verið er að eyða í hann
tíu rándýrum þáttum.
Á þessu hundrað ára afmæli hef-
ur nefnilega lítið verið gert til að
dusta rykið af kjarnanum í list
Wagners, en mun meira lagt upp úr
því að viðhalda þjóðsögunni um
manninn og þ.a.l. rangfærslum um
stöðu hans og hugmyndir. Á þess-
ari fölsun ala þættirnir og því er
almenningur jafn nær um tón-
skáldið eftir allt glápið. Langhund-
urinn sýnir okkur loddarann
Wagner og barnalegar byltingar-
hugmyndir hans; sníkjudýrið og
flagarnn sem kokkálar velgjörðar-
menn sína og spjátrunginn sem
„verður að ganga í silkiskyrtum"
þótt hann eigi ekki bót fyrir rassinn
á sér. Auk þessa fáum við að kynn-
ast ruddanum Wagner; karlrembu-
svíninu, þjóðrembusvíninu, fasist-
anum og Gyðingahatarnum. Ric-
hard Burton er raunalegur í hlut-
verkinu, þreytulegur eins og
undinn svampur og Vanessa Red-
grave er hin glæra og síglottandi
Cosima með kjálkana niður á
bringu. Svona fólk fengi ekki einu
sinni hund til að flaðrá upp um sig,
hvað þá heldur kónga ogkapell-
ána. Ef þetta er sannverðug mynd
af „töframanninum“ Wagner, þá
hefur ekki þurft mikið til að heilla
fólk á öldinni sem leið.
Eflaust eru þó áðurnefndir lestir
Wagners sannleikanum sam-
kvæmir, en þeir eru ekki nema hálf
sagan sögð. Meðan aðalstarf
uðinn Bryan Magee (Aspects of
Wagner, London 1968). Með stutt-
um svpimyndum af tónskáldinu,
bregður höfundurinn skýru og lif-
andi ljósi á líf hans og starf, hug-
myndir, samtíð, áhrif og einkenni.
Vissulega er þetta ekki tæmandi út-
tekt, en fyrir þá sem kynnast vilja
inntakinu í ævistarfi Wagners og
vantar leiðsögn í heimi tónverka
hans, er hún ómetanleg. í bókinni
tekst að svipta hulunni af þessum
mótsagnakennda manni, meðan
sjónvarpssyrpan sveipar hann enn
falskari dularhjúpi.
Þrjár hljómplötur
til aö kynnast Wagner
Wesendonk Lieder
og aríur úr Tristan og Isolde,
Hollendingnum fljúgandi
og Tannhauser.
Flytjendur: Sylvia Sass (sópran),
ásamt Ungverslu ríkishljómsveitinni
undir stjórn András Kórodi.
Útgefandi: Hungarótan
SLPX 11940, 1978.
Wesendon Lieder
og Forleikur og Dauði elskendanna
(Liebestod) úr Tristan og Isolde
Flytjendur: Jessye Norman (sópran)
ásamt Sinfóníuhljómsveit Lundúna
undir stjórn Colins Davis.
Útgefandi: Philips 9500 031, 1975.
Wesendonk-ljóðin voru samin
1857-8 og tileinkuð Mathilde Wes-
endonk (sem þá var ritað Wesend-
onck), eiginkonu ríks silkikaup-
manns sem var mikill aðdáandi
Wagners og hjálparhella hans á út-
legðarárunum í Zúrich. Söngvarnir
eru 5 talsins, enda heita þeir í frum-
útgáfu „Fimm ljóð eftir Mathilde
Wesendonck“. Mathilde orti ljóð í
mannsins er gert að aukaatriði til
uppfyllingar í bakgrunni myndar-
innar er ekki von á góðu. Alltaf er
verið að bera flygil á hestvagni um
snævi þaktar brekkur og Mímir er
sífellt að hamra járnið, án þess að
það varpi ljósi á tónlist Wagners.
E.t.v. á þetta að lýsa leiðarstefs-
hugmyndum hans á táknrænan
hátt, en verður þreytandi og pínleg
markleysa eftir því sem lengra líður
á þáttinn. Óperunum kynnast
áhorfendur einungis sem nöfnum
sem flaggað er hér og þar, annað
hvort vegna misheppnaðrar upp-
færslu eða vegna þess að eitthvert
óperuhúsið hefur hafnað stykkinu.
í stuttu máli sagt, þá hefur tekist að
gera tíu þátta milljónapródúkt um
tónskáld þar sem tónlistin er al-
gjört aukaatriði. Hugsum okkur
slíkan þátt um Jónas Hallgrímsson,
þar sem allt gengi út á drykkjurút-
inn og slæpingjann Jónas, en
skáldskapurinn væri sem aukaat-
riði til uppfyllingar.
Sá sem mælti „sjón er sögu rík-
ari“ hefur sennilega aldrei kynnst
sjónvarpinu né hversu langt það
stendur að baki bókarinnar. Um
líkt leyti og hafin var sýning á þátt-
unum las ég nefnilega litla en gagn-
merka bók um Wagner eftir hugs-
Halldór B.
Runólfsson
skrifar