Þjóðviljinn - 06.12.1983, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN!Þriðjudagur 6. desember 1983
bólcmenntir
Viðtal við
Hans-Jörgen
Nielsen,
höfund skáld-
sögunnar „Fót-
boltaengillinn(í.
Skáldsagan Fótboltaengillinn
eftirdanska rithöfundinn Hans-
Jörgen Nielsen, og nýkomin er
út á íslensku hjá Máli og menn-
ingu, hefur verið kölluð „glæsi-
legt skot í mark“ á íþróttamáli.
Skáldsagan fjallar um kynslóð
höfundarins og með henni
„færist höfundurinn upp í fyrstu
deild“ hjá rithöfundum, eins og
segir í inngangi að viðtali við
hann, sem hér fer á eftir, lítið eitt
stytt.
Fótboltaengillinn segir frá vin-
áttu tveggja drengja sem leika fót-
bolta af lífi og sál í Áfram-Amager.
Ástæðan fyrir því að í viðtalinu hér
á eftir er ekki minnst einu orði á
fótbolta er sú, að bókin er engu
síður, og fyrst og fremst, lýsing á
bjartýnisvímu 7. áratugarins og
timburmönnum þess áttunda; lýs-
ing á þröngsýni vinstra armsins og
jafnréttisbaráttunni sem blómstr-
aði á þessum árum með þeim af-
leiðingum að karlmennirnir
skruppu saman, reyndu að breyta
sér, verða blíðir eins og þeir fengu
tilmæli um, en fannst þeir samt
vera eins og „illa skrifaður stíll sem
þurfti hvort eð var að leiðrétta svo
mikið að það tók því ekki“.
Æskulýdsbylting og
kvennahreyfing
Hans-Jörgen hefur aldrei setið á
varamannabekk. Hann tók þátt í
æskulýðsbyltingunni, er fyrrver-
andi ritstjóri Politisk Revy og starf-
ar en sem sósíalisti þó að rauði fán-
inn í skotinu sé fáni sem börn ná-
grannans gleymdu hjá honum. Og
kvennahreyfinguna þekkir hann af
eigin raun því frá árinu 1967 hefur
hann búið með Tönju 0rum sem
var ein af fyrstu starfandi
rauðsokkunum í Danmörku.
Hann þekkir stjórnmálabarátt-
una á vinstri vængnum af eigin raun
og hvernig karlmönnum líður
undir þrýstingnum frá kvenna-
hreyfingunni.
- Mörgum karlmanninum hefur
fundist sér ógnað af jafnréttisbar-
áttunni og hefur brugðist við með
hörku og árásarhneigð. Og það er
jafn vitagagnslaust og vælið í þeim
sem fleygðu frá sér öllum viðtekn-
um hugmyndum og játuðust skil-
yrðislaust undir gagnrýni kvenn-
anna eins og góðir og þægir
mönnudrengir. Konurnar fóru
fram á að karlmaðurinn sýndi fleiri
tilfinningar - og samt er blíður
karlmaður vandræðagripur sem
konur vita í rauninni ekkert hvern-
ig á að bregðast við. Þær börðust
sjálfar gegn þeirri hugmynd að eiga
ætíð og ævinlega að vera blíðar,
skilningsríkar og þolendur - og því
ætti karlmaðurinnj)á að gleypa við
þeirri hugmynd? Á þann hátt hitta
konurnar aðeins fyrir sína eigin
kröm.
Öryggisleysið
- Hvernig stendur á þessu óör-
yggi og sektarkennd hjá karl-
mönnum gagnvart konum, sem
virðast svona sterkar?
- Það eru til karlmenn sem fara í
kerfi frammi fyrir meðvituðum
konum og það eru þeir sömu karl-
menn sem hafa tekið kröfuna um
að þeir breyttu sér svo bókstaflega
að hún étur þá upp til agna og svipt-
ir þá sjálfsmynd sinni. Maður getur
ekki bara skorið burtu alla óæ-
skilega þætti af sjálfum sér og
reiknað með að góðu eiginleikarnir
sitji þá eftir í snyrtilegri röð. Sálarl-
íf manneskjunnar er miklu flókn-
ara en svo, og það er hugsanlegt að
ýmislegt af því sem kona sá upphaf-
.....111............................... -........ i
Þú verður að skilja að þó þið séuð ólíkir er hann líka í vinstraarminum og þú verðuraðvinnameðhonum.
Skotið á heilagar
fótbolta
HANS-J0RGEN NIELSEnX V
tilverunnar. Menn geta ekki sætt
sig við að eitthvað sé til sem þeir
skilji ekki.
- Einhvers staðar hefur þú kall-
að vinstrivænginn „kröfugöngu-
sveit fyrir sönnum hagsmunum
verkafólks“. Beinir þú spjótum
þínum í einhverja sérstaka átt með
þessum háðsyrðum?
- Margir vinstrihópar líta á
verkalýðsstéttina sem eitthvert
framandi fyrirbæri, „þau þarna
úti“. Hún er aldrei skynjuð sem
þeir sem eru samferða manni í
strætó eða standa í biðröðinni við
kassann í stórmarkaðnum á laugar-
dögum.
Verkalýðstrúin fylgdi í kjölfar
þess að æskulýðsbyltingin lognað-
ist út af. Eftirá er augljóst að við,
byltingaræskan, lifðum í nokkurs
konar félagslegu móðurlífi og héld-
um að heimurinn væri við. Við átt-
uðum okkur ekki á að þarna var
aðeins takmarkaður hópur fólká,
flest í langskólanámi og að allir hin-
ir úr húsagarðinum heima litu á
Hans Jörgen Nielsen, höfundur ,,Fótholtaengilsins“ — haltur eftir fótbolta. Þe^a sem hvert annað fjölmiðla-
lega við karlmann og gerði að verk-
um að hún varð ástfangin af hon-
um, sé óaðskiljanlegt frá því sem
hún nú, fyrir tilstilli
jafnréttisbaráttunnar, þolir ekki!
- Karlmenn geta auðvitað ekki
bara yppt öxlum og sagt; „Við
erum ágætir eins og við erum“, en
það væri áreiðanlega hollara fyrir
sambúð fólks ef karlmennirnir
stæðu fast á einhverju af því sem
tilheyrir okkur og við erum meðvit-
aðir um... Ég get tekið dæmi. Þeg-
ar barn fæðist, þá finnst stúlkunni
samstundis hún bera meiri ábyrgð
en maðurinn, og hún þjáist af djúp-
stæðum ótta um að rækja ekki
móðurhlutverk sitt sem skyldi.
Hún ýtir karlmanninum út úr heimi
barnsins af því að hún óttast
stöðugt að hann muni ekki standa
sig í stykkinu, gleymi að skipta á
því eða hiti mjólkina of mikið
o.s.frv. í stað þess að láta þetta
viðgangast og sitja eftir með sekt-
arkennd yfir að vera vita gagnslaus
ætti karlmaðurinn að gefa skýrt til
kynna, að þegar hann gætir barns-
ins, sé það á hans ábyrgð og hún sé
vinsamlegast beðin að skipta sér
ekki af því. Það gæti þýtt að konur
Iosnuðu við eitthvað af þessari
eftirlitsþörf sinni.
Móðurskautið
- Þú skrifar mikið um sambúð
og samband kynjanna í bók þinni.
Er það af ásettu ráði sem móðir
söguhetjunnar gegnir svo stóru
hlutverki?
- Margir karlmenn, og ef til vill
konur líka, fæðast aldrei til fulls, en
eru alla ævina aftur á leið inn í
móðurkvið. Þeir lifa í stöðugri þrá
eftir þessari alltumlykjandi himnu
og dreymir um að endurlifa þá fyll-
ingu sem það veitti að vera í
fullkomnu skjóli þar sem engin
skýr mörk voru milli þeirra og um-
heimsins.
Það er þessi draumur sem m.a.
sér stað í tilraunum vinstrimanna
til að beygja mannkynssöguna
undir ákveðna marxíska formúlu -
sem á að ganga upp hvort heldur
verið er að fást við miðaldir eða
fornöld. Kenningin fær það hlut-
verk að vera vörn, n.k. móðurlíf,
gegn óskipulögðum fjölbreytileik
prump.
Við sem tókum þátt í þessu lifð-
um í sérkennilegri „jólastemmn-
ingu“. Bob Dylan söng „the times
they are a’changin“ - en svo
breyttist bara ekki neitt. Svona fátt
fólk breytir ekki heiminum og því
var draumurinn um að frelsa heim-
inn yfirfærður á verkslýðsstéttina.
Og það er auðvitað hárrétt að
breytingar á samfélaginu í átt til
sósíalisma verða ekki framkvæmd-
ar án verkalýðsins, mönnum yfir-
sást einfaldlega hversu sterk ítök
umbótastefnan á í dönsku verka-
fólki. Trú vinstriarmsins á að um-
bótastefnan sé bara óheiðaraleiki
verkalýðsforingjanna og að sósí-
aldemókratar hafi svikið, er röng.
Umbótastefnan hefur lengst af ver-
ið hagnýt hugmyndafræði sem
hægt hefur verið að fylgja. Verka-
lýðshreyfingin gat sýnt fram á bæði
ótrúlegar félagslegar umbætur og
batnandi lífskjör. Róttækir
stjórnmálamenn vaða í villu ef þeir
halda að það sé nóg að kalla sósí-
aldemókratana svikara og þá falii
hulan frá augum verkafólksins.
- Hefur aldrei hvarflað að þér að
kreppan og þessi almenna óánægja
geti opnað leiðina fyrir einræði
hægriaflanna?
- Á sjöunda áratugnum gerðum
við okkur enga grein fyrir, að
ástæðan fyrir því að við gátum látið
að okkur kveða var einmitt sú að
stóri sósíaldemókrataflokkurinn
var stuðpúði milli okkar og hægri-
aflanna. Og ef sósíaldemókratar
hverfa - eða það sem ég held að
gerist, klofna, - áður en næstu tíu
ár eru liðin, þá þrengist hagur okk-
ar hinna. Ef flokkurinn klofnar þá
hrökkvum við hugsanlega langt til
hægri áður en verkalýðsstéttin sér
hag sinn í þjóðfélagsbyltingu.
Hvaða sósíalismi?
- Eitt af því sem þú kemur inn á í
bók þinni er sambandið milli
einkalífs og pólitísks starfs. Setur
aldrei að þér efa þegar þú hugleiðir
kýr
þá skerðingu á einkafrelsi manna
sem fylgir sósíalismanum?
- Ef ég héldi ekki að við getum
gert eitthvað annað en það sem
kallast sósíalismi í Austurevrópu,
væri ég alls ekki með. Það ar fyrsta
skylda hvers sósíalista að sícoða
gagnrýnum augum aðstæður í
Austantjaldslöndunum.
Sumir halda að sósíalismi jafn-
gildi því að einstaklingurinn hverfi
í litlausan fjölda. Ég held mig við
Marx sem segir í Kommúnistaá-
varpinu að frelsi einstaklingsins sé
skilyrði fyrir frelsi allra. En jafnvel
á vinstrivængnum eiga margir erfitt
með að skilgreina hvar jöfnuðinum
lýkur og tilhneigingin til að fletja
allt út tekur við.
Lífsfylling
- Þú átt þér uppáhaldsorð:
lífsfylling. Hvaða merkingu leggur
þú í orðið?
- Ég vil fá að haida fast við það
sem er e.t.v. ekki nytsamlegt frá
pólitískum sjónarhóli en gæti samt
engu að síður verið fólki mikilvægt
frá mannlegu sjónarmiði.
Allar hreyfingar sem berjast
fyrir mikilvægum málstað setja
meðlimum sínum skilyrðislausar
kröfur af einhverju tagi. Síðan má
deila um það hvort það á að flokk-
ast undir hetjuskap eða fórn að
uppfylla þær. Sjálfum finnst mér
það halda persónulegum dauða í
fjarlægð.
- Hvað áttu við með því?
- Að við megum ekki gleyma að
við lifum aðeins einu sinni og að
þetta eina líf verður að hafa
eitthvert vægi í samanburði við
málstaðinn. Því beri maður ekki
virðingu fyrir lífi sínu og telji það
einhvers virði, þá missir líf annarra
einnig gildi sitt.
Að vissu leyti er það rétt sem
einhver sagði, að maðurinn verði
ekki maður nema með öðrum og
að einn sé maðurinn ekkert. En
jafnframt er það svo, að maður geti
heldur ekki verið með öðrum nema
vera maður sjálfur.
- Og er það erfitt fyrir karlmenn
- að verða og vera þeir sjálfir?
- Já, kannski eigum við fyrir þá
sem hafa lengi verið bundnir í
námi. Maður er svo lengi á
leiðinni, og svo allt í einu er maður
orðinn þrítugur, búinn að læra og
þarf helst að verða eitthvað. Líttu
bara í blöðin, þá sérðu að það eru
ekki konurnar sem kyrkja börn og
beita ofbeldi. Það eru karlmenn-
irnir sem geta ekki lifað án viður-
kenningar og þjást af ástleysi. Kon-
ur ala með sér sama ótta við að
glata ástinni, en þær hafa ríkari
hæfileika til að vinna úr honum.
Maður verður að læra að njóta
lífsins og sætta sig við andstæðurn-
ar í tilverunni. Og þeir sem hverfa
frá vinstrivængnum í barnalegri
móðgun yfir áhrifaleysi hans verða
að skilja að þar eru mjög ólíkar
manneskjur og um leið að samt er
hann þarna, og að það er hann sem
er vinstriarmur og því hann sem
maður verður að vinna með.