Þjóðviljinn - 09.12.1983, Blaðsíða 13

Föstudagur 9. desember 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 17
30. mars. Þá guggnuðu forystu-
menn F.U.F. á því að standa að
mótmælum gegn inngöngu í At-
lantshafsbandalagið. Þar með
sagði ég skilið við flokkinn og hef
ekki talið mig eiga þar starfsvett-
vang síðan.
Mér er nefnilega illa við hernað.
Við íslendingar erum vopnlaus
þjóð og eigum ekki að tengja okk-
ur hernaðarbandalagi. Við eigum
ekki að vera neinar undirlægjur
annarra þjóða. Ég sneri mér því að
Sósíalistaflokknum.
Átti að vera
stutt viðdvöl...
Nú skulum við fára hratt yfir
sögu. Eftir að ég hafði lokið námi
við framhaldsdeild Samvinnu-
skólans vorið 1951 fór ég norður á
Sauðárkrók. Sumarið eftir, 1952,
kom æskufélagi minn og skóla-
bróðir, Matthías Pétursson,
norður í Skagafjörð til að gifta sig.
Hann var þá búinn að sækja sér
konuefni að Ríp í Skagafirði. í
þessu tilstandi konr hann að máli
við mig og sagði að búið væri að
ráða sig sem kaupfélagsstjóra á
Hellissand. Hann spurði nrig hvort
ég vildi ekki koma með sér vestur.
Eg var þá búinn að vera við versl-
unarstörf á Sauðárkróki og þekkti
svolítið inn á þessi mál. Hann hafði
aftur á móti verið verið framhalds-
nám í Svíþjóð og hafði litla reynslu
af verslun. Ég sló til og ætlaði að
vera hjá honum í nokkra mánuði
og var svo ákveðinn í því að næsta
skref hjá mér væri að fara á togara.
Ég var þá bæði búinn að vera á
fiskveiðum og síldveiðum og van-
taði að kynnast togarasjómennsk-
unni. Ég hafði meira að segja reynt
það að vera skipverji á þriggja
mastra skonnortuá síldveiðumfyr-
ir Norðurlandi.Þaðvareinnmerki-
legasti kapítulinná sjóferlimínum.
Þetta var reknetaveiðiskip og var
skipstjórinn sænskur. Hann kom
aldrei nálægt neinu sem hét vinna,
gekk um í úníformi með húfu og
gylltum hnöppum og skipaði fyrir.
Það þótti skrítið á þessum tíma. Ef
honum svo þótti vel ganga að draga
netin þá kom hann út með staup og
ákavítisflösku ogskenkti mönnum.
En togarasjómennskuna hef ég
ekki reynt enn. Viðdvöl mín á
Hellissandi varð lengri en ég bjóst
við.
Ég verð að segja að Hellissandur
kom mér sérstaklega vel fyrir sjón-
ir. Ég kom með flugvél vestur í lok
ágústmánaðar og var lent á flug-
vellinum við Gufuskála. Sólin var
að setjast við hafsbrún út af Látra-
bjargi. Jökullinn var roðagylltur og
eins mikil náttúrufegurð í umhverf-
inu og hugsast gat. Ég er ekki frá
því að þessi sérstaka náttúrustemn-
ing hafi haft þau áhrif á mig að ég
festi strax rætur.
Ég hafði reyndar ekki gert mér
neinar hugmyndir um það fyrir-
fram hvernig Hellissandur væri en
sumt kom mér þó á óvart. Til dæm-
is voru grjótgarðarnir og götustíg-
arnir nokkuð öðruvísi en ég hafði
vanist. Einnig atvinnuhættirnir og
ekki síst einangrunin. Ég held þó
að staðurinn hafi ekki liðið neitt
sérstaklega fyrir hana. Menn lifðu
á landsins gæðum, áttu nokkrar
kindur, hálfa eða heila kú og lifðu
svo á sjávarfangi og því sem féll til
með atvinnu.
Hafnleysið kom ókunnugum á
óvart þar sem þorpsbúar lifðu á
sjávarútvegi. Ég var sjálfur alinn
upp við stór hafnarmannvirki og
nokkuð öruggar samgöngur. Þegar
ég kom vestur voru byrjaðar fram-
kvæmdir á Rifi og búið að sam-
þykkja lögin um landshöfnina.
Menn litu til bjartari tíma um þessi
málefni. Á næstu árum var aðal
baráttumálið að koma fram-
kvæmdum á Rifi þannig áfram að
þar gæti hafist útgerð sem fyrst.
Það var nokkur útgerð í Krossavík
sem hélt uppi atvinnunni í frysti-
húsinu. Veturinn 1954 byrjaði svo
smáfiskverkun á vegum kaupfél-
agsins sem var hlutafélag. Það
keypti 6 tonna bát og var fiskurinn
verkaður í kjallaranum í gamla
kaupfélaginu sem nú er nýlega
brunnið. Það var svo ekki fyrr en
1956 sem Rifshöfn var tekin í notk-
un og þá breyttist ýmislegt. Stærri
bátar kornu og síðan hefur útgerðin
vaxið og hafnarframkvæmdir
aukist.
1954 voru íbúar í Neshreppi utan
Ennis aðeins 352. Vitaskuld var
það hafnleysið sem dró úr vexti
staðarins, einnig samgönguleysið.
í kjölfar Rifshafnar fór þetta að
lyftast upp aftur, að vísu með
smástöðnun á milli. Nú eru íbúarn-
ir rúmlega 600.
Aðalmál
sjötta áratugarins
1954 voru sveitarstjórnarkosn-
ingar hér á landi. í Neshreppi utan
Ennis var boðinn fram pólitískur
samkomulagslisti Alþýðuflokks,
Sósíalistaflokks og Framsóknar-
flokks að hluta, auk lista Sjálfstæð-
isflokks. Það óvænta gerðist að
samkomulagslistinn fékk inn 3
rnenn af 5. Þeir voru auk mín
Teitur ÞorleifSson og Snæbjörn
Einarsson. Þetta var fyrsta þátt-
taka mín í pólitískum kosningum.
Við fengum líka sýsfunefndarmann
kjörinn en það var Matthías Pét-
ursson.
Hreppsnefndin hafði ærinn
starfa. Fyrstu árin þurftum við að
þrýsta á framkvæmdir. Við stóðum
fyrir því að fá vitamálastjóra og
Rifshafnarnefnd vestur. Ýmsar
vonir brustu í upphafi, mistök áttu
sér stað við hafnargerðina. T.d.
barst sandurinn, sem dælt hafði
verið úr hafnarmynninu, inn aftur.
Það þurfti meira fjármagn til fram-
kvæmdanna til að vinna upp tafir.
Einnig vann hreppsnefndin að því
að útvega fjármagn fyrir Útnesveg.
Fyrstu fjárframlög til Útnesvegar
komu frá Ungmennafélaginu 1953.
Það átti að vera til að koma verkinu
af stað. Þá voru fyrstu framkvæmd-
irnar frá Dagverðará og iang-
leiðina út að Malarrifi eða útundir
Svalþúfu, farið um Valhraunið.
1956 tókst svo að ljúka vegalagn-
ingunni suður fyrir Jökul. Á sama
tíma og barist var fyrir Útnesvegin-
um var lagt allt kapp á að fá veg
fyrir Ólafsvíkurenni. Hann kom
1963 og þá má segja að samgöngu-
einangrun á landi hafi verið rofin
með hringtenginu um Nesið.
Þriðja aðalmál sjötta áratugarins
var félagsheimilisbyggingin. 1956
var samþykkt að hefja byggingu
þess en fyrstu framkvæmdirnar
voru ári síðar. 1961 var svo félags-
heimilið Röst tekið í notkun.
Fleiri byggingar í þágu hrypps-
búa hafa verið reistar en of langt
mál yrði að telja þær upp.
Saga Jökuls hf.
Þú spyrð um fiskverkunina Jökul
hf. Ég skal rekja hér stuttlega sögu
hennar.
Fyrirtækið var í upphafi rekið af
Kaupfélagi Hellissands þar til
Kaupfélag Snæfellinga er stofnað
með samruna K.F.H. og Kaupfél-
agsins Dagsbrúnar í Ólafsvík. Það
var 1961 og tók ég þá við fram-
kvæmdastjórninni. Þá átti fyrir-
tækið 100 tonna bát, Arnkel, sem
smíðaður var úti í Noregi. Á sama
tíma fór öll fiskverkun fram í báru-
járnsskúrum. Búið var að koma
upp vélbúnaði, - saltfiskflatnings-
vél og hausara. En þessi tæki, sem
fyrirtækið var búið að komast yfir,
voru tekin af því, svo og báturinn,
upp í skuldir og viðskipti við Sam-
band íslenskra samvinnufélaga.
Jökull var þannig lítill og ekkert
annað en þessir gömlu bárujárns-
skúrar og skuldahalinn, sem á þeim
hvíldi, var óglæsilegur. Þegar
rekstur Kaupfélags Snæfellinga
hættir kaupi ég hlutabréf Jökuls úr
þrotabúi þess.
Jökull hf. þurfti að berjast við
öfugan höfuðstól næstu árin. Það
var ekki fyrr en 1969 sem okkur
tókst að jafna þann halla. Síðan
hefur þetta fyrirtæki verið að
byggjast upp skref fyrir skref
sem fiskverkunarstöð .Starf mitt við
þennan rekstur hefur veitt mér
ennþá meiri innsýn í athafnalífið og
nú má segja að ég hafi kynnst
hvoru tveggja, að vera launþegi og
atvinnurekandi.
Nei, sósíalískar skoðanir mínar
hafa ekkert breyst til rekstursforms
eftirað ég tók viðJökli. Éghefætíð
kappkostað að koma afgangsfjár-
magni inn í reksturinn sjálfan og
reynt að gera vel við mitt starfs-
fólk.
Ályktanir Landsfundar Alþýðubandalagsins:
Oruggt húsnæði er
félagsleg réttindi
Landsfundur Alþýðu-
bandalagsins, haldinn dag-
ana 17.-18. nóvember, sam-
þykkti eftirfarandi ályktun
um húsnæðismál:
Landsfundur Alþýðubandalags-
ins 1983 leggur áherslu á að öruggt
húsnæði er félagslegt réttindamál.
Höfuðatriði félagslegrar húsnæðis-
stefnu er að skipting húsnæðis milli
þegna landsins miðist sem mest við
þarfir þeirra. Markmið húsnæðis-
lánakerfisins skal vera að ná sem
mestum jöfnuði milli landsmanna
varðandi húsrými og húsnæðis-
kostnað, en hvoru tveggja er nú
mjög misskipt milli þjóðfélagshópa
og kynslóða.
í síðustu ríkisstjórn tókst að
framfylgja húsnæðisstefnu, sem
kom láglaunahópum landsins mest
til góða. Bygging íbúða á félags-
legum grundvelli var stóraukin og
þannig var hundruðum láglauna-
fjölskyldna séð fyrir öruggu húsn-
æði á góðum kjörum.
Nýjum vaxtar-
sprota fagnað
Kjaraskerðing ríkisstjórnarinn-
ar hefur gert launafólki ókleift að
standa við fjárskuldbindingar
sínar, en verst horfa málin við því
fólki sem nú eða á næstunni er að
tryggja sér húsnæði. Það er ljóst,
að efla þarf byggingar félagslegra
íbúða. Verkamannabústaðakerfið
hefur verið stór þáttur í að auka
jafnrétti meðal þjóðfélagsþegn-
anna og því er mikilvægt að starf-
senti á vegum verkamannabústaða
víðs vegar um landið dragist ekki
saman, eins og nú eru áform um
hjá stjórnvöldum. Jafnframt fagn-
ar fundurinn hinum nýja vaxtar-
sprota í félagslegum íbúðabyg-
gingum, sem stofnun húsnæðis-
samvinnufélaga er. Húsnæðissam-
vinnufélögum þarf að tryggja sömu
starfsskilyrði og öðrum samtökum,
sem vinna að byggingu íbúða á fé-
lagslegum grundvelli.
Áhersla á
félagslegar íbúðir
Landsfundur Alþýðubandalags-
ins leggur áherslu á eftirfarandi at-
riði:
Leggja ber áherslu á félagsleg
íbúðarform, svo sem verkamanna-
bústaði, húsnæðissamvinnufélög,
byggingarsamvinnufélög, leiguí-
búðir og íbúðir fyrir aldraða og ör-
yrkja. Lögð verði sérstök áhersla á
byggingu minni íbúða fyrir ungt
fólk og aldraða.
Komið verði á samfelldu hús-
næðislánakerfi opinberra aðila,
banka og lífeyrissjóða, þannig að
fjármagn dreifist jafnar og nýtist
betur en nú er. Efla'skal sparnað í
þágu húsnæðiskerfisins. Einnig
verði komið á almennum og tíma-
bundnum skyldusparnaði á hærri
tekjur í þágu húsnæðismála. Vextir
á húsnæðislánum umfram verð-
tryggingu verði lækkaðir.
Sett verði löggjöf um fasteigna-
viðskipti og ákveðnari reglur settar
um starfsemi fasteignasala, sem
auki skyldur þeirra.
Lán til kaupa á eldra húsnæði úr
Byggingarsjóði ríkisins verði bund-
in því skilyrði að útborgun fari eigi
fram úr helmingi kaupverðs og
eftirstöðvar lánaðar til lengri tíma.
Tekin verði upp ráðgjöf í fjár-
málum er tengjast húsnæðiskaup-
um á vegum Húsnæðisstofnunar og
bankanna.
Komið verði til nróts við vanda
fólks í dreifbýli þegar það, vegna
veikinda, sveiflna í atvinnulífi, eða
af öðrum orsökum verður fyrir
verulegum eignamissi við búferla-
flutninga.
Fæðingarorlof
verði 6-9 mánuðir
Á Landsfundi Alþýðu-
bandalagsins var lýst stuðn-
ingi við frumvarp Guðrúnar
Helgadóttur, Svavars Gests-
sonar og Margrétar Frí-
mannsdóttur um breytingar
á lögum um almannatrygg-
ingar frá árinu 1971.
Breytingartillaga frumvarpsins
fjallar um fæðingarorlof og segir
svo í 1. gr.:
„Fæðingarorlof framlengist um
einn mánuð sé um að ræða tvíbura-
fæðingu og einn rnánuð fyrir hvert
barn að auki, ef fæðast fleiri í einu.
Fæðingarorlof framlengist um einn
mánuð sé um að ræða alvarlegan
sjúkleika barns, sem krefst nánari
umönnunarforeldris. Slík þörfskal
rökstudd með læknisvottorði og
staðfest af tryggingaráði. Hvort
foreldri sem er getur að ósk móður
dvalið hjá barni sínu hinn fjórða
rnánuð."
Þá samþykkti fundurinn að gera
það að stefnu flokksins að fæðing-
arorlof verði lengt frá því sem nú er
úr þrem mánuðum í 6-9 mánuði.
Verði það gert til að auka vernd
móður og barns og einnig til að
rétta hlut föður og gefa honum
meiri hlutdeild í uppeldi barns síns
í frumbernsku, eins og segir í álykt-
un fundarins.
Þá var og samþykkt tillaga um að
veikindi á síðasta mánuði með-
göngu skerði ekki 3ja mánaða fæð-
ingarorlofið sem nú er í gildi.
I rökum fyrir tillögu Landsfund-
arins fyrir því að fæðingarorlofið
verði lengt í 6-9 mánuði segir m.a.
á þessa leið:
„Örar þjóðfélagsbreytingar síð-
ustu áratuga hafa ekki látið fjöl-
skylduna ósnortna. Hlutverk
hennar er annað en það var, fjöl-
skyldulífið gjörbreytt, uppeldi
barna fer fram með nýjum hætti.
Breytingin frá hinu aldagamla
formi varð án mikils undirbúnings
fyrir nýjar kynslóðir uppalenda.
Éyrirmyndir þeirra úr bernsku til-
heyrðu í mörgum greinum þjóðfé-
lagsgerð, sem var að líða undir lok.
í ljósi reynslunnar af
samkeppnis- og iðnaðarþjóðfélagi
nútímans og í krafti vaxandi þekk-
ingar á þróunar- og þroskaferli ein-
staklingsins, er nú margt vitað um
þær kröfur, sem ber að gera til
allra, sem annast uppeldi og
menntun barna. Kannske er vitn-
eskjan oft meiri en möguleikarnir
til að uppfylla kröfurnar. En
ábyrgðin deilist á milli fjölskyld-
unnar (foreldranna) og þjóðfélags-
ins. Meðal þess, sem hvað eftir
annað hefur verið sýnt fram á með
rannsóknum, er það hversu þýð-
ingarmikil fyrstu æviárin eru fyrir
þroska og heilbrigði manna.“