Þjóðviljinn - 14.12.1983, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 14. desember 1983
229 tegundir
fiskavið ísland
72
70
Gunnar Jónsson
íslenskir fískar
Fjölvaútgáfan 1983, 519 bls.
Út er komið mikið rit eftir
Gunnar Jónsson fiskifræðing um
allar þær fisktegundir, sem fundist
hafa á íslenska hafsvæðinu innan
200 mflna og í ám og vötnum lands-
ins. Þetta eru 229 tegundir fiska, 34
tegundir brjóskfiska og 195 teg-
undir beinfiska auk 2 hringmunna-
tegunda, sem ekki teljast til eigin-
legra fiska.
Árið 1926 gaf Bjarni Sæmunds-
son út bók sína Fiskarnir (Pisces
Islandiæ) og var hún endurútgefin
með viðauka 1957. Bjarni lýsti 130
tegundum fiska sem fundist höfðu
innan 400 m dýptarlínunnar við ís-
land og 17 bættust við í síðari útgáf-
unni.
Gunnar Jónsson hefur allt frá ár-
inu 1967 birt fjöldá ritgerða um
sjaldgæfa fiska við ísland og rann-
sóknir sínar á nytjategundum eink-
um steinbít og spærlingi. Helstu
yfirlitsrit hans um fiska eru: Fiska-
tal (1970), Skrá um íslenska fiska
ásamt lýsingu á nokkrum þeirra
(1975) og Fiskalíffræði (1972).
íslenskir fiskar bera því vitni að
mikið hefur gerst í fiskirannsókn-
um á íslandi síðustu tvo áratugina
eða svo. Mikil ný þekking hefur
orðið til á íslensku hafsvæðunum
og íbúum þeirra. Mikil gögn munu
vera til sem bíða fullvinnslu og út-
gáfu og þyrfti íslenskur almenning-
ur að geta eignast hlutdeild í þeirri
þekkingu sem fyrst. Fátt annað er
líklegt til þess að styrkja skilning á
lifandi auðlindum hafsins.
Með hinni nýju bók höfum við
eignast ítarlegt yfirlitsrit um fiski-
tegundir við ísland sem aðgengi-
legt er öllum sem næga forvitni
hafa. íslenskir fiskar þjóna vís-
indastarfi með nákvæmum
tegundalýsingum og tiltækri þekk-
ingu um útbreiðslu, lífshætti, fæðu,
vöxt og hrygningu fiskanna. Og
bókin svalar forvitni um nytsemi
tegundanna, aflatölur fram til
1980, um ýmis furðufyrirbæri með-
al fiska og um sjaldséðar tegundir.
Prýðileg yfirlitskort eru í bókinni,
um göngur, hrygningar- og upp-
eldisstöðvar nytjafiska hér við
land, sem sérfræðingar Hafrann-
sóknarstofnunar hafa unnið. Varla
fer á milli mála að þessi kort ásamt
all ítarlegri umfjöllun um helstu
nytjafiska við ísland gefa bókinni
sérstakt gildi. Þannig þykist ég vita
að skólar muni líta á þessa þætti
sem hvalreka á sínar fjörur, en
vöntun á aðgengilegum útgáfum
um íslenskt umhverfi háir mjög
starfi þeirra að náttúrufræði-
kennslu. Hins vegar er það fyrir
utan skipulagsramma bókarinnar
að fjalla um stofna og stofn-
einkenni á heildstæðan hátt með
öllu því sem þar fylgir og bíður það
betri tíma.
Stór hluti þeirra 229 tegunda
68
66
64
62'
Fnreyjar
L_
Göngur loðnunnar við ísland.
Stefán Bergmann
skrifar um
bækur
fiska sem fjallað er um í bókinni er
sjaldséðar tegundir við ísland.
Margar þeirra eru flækingar, sem
aðeins hafa veiðst einu sinni eða
örsjaldan, fundist í fiskmögum,
dauðar á floti eða reknar á fjörur.
Lítið verður því sagt um lifnaðar-
hætti þeirra á íslandsmiðum og oft
er ekki vitað, hvort tegundirnar
hrygna hér við land. Út frá þeirri
viðmiðun er því hæpið að kalla þær
íslenskar tegundir.
Lesandi Islenskra fiska fær inn-
sýn í marga hluti t.d. flökkulíf
fiska, sem er á margan hátt áhuga-
vert efni. Bókin geymir mörg dæmi
og segir m.a. frá augnasfld, síldar-
tegund sem gengur í ár til hrygning-
ar og lifir víða við strendur Evrópu.
Tegundin hefur veiðst-hér af og til
t.d. við Reykjanes 1933 og 1934.
„Síðan varð hennar ekki vart fyrr
en árið 1977, en þá veiddist ein á
stöng í Eyjafirði“ (bls. 135).
Og um sardínu segir:, „Hér hef-
ur sardína veiðst einu sinni, og var
það í júlí 1966, að ein fékkst í sfld-
arnót á Hraunsvík sunnan
Reykjaness“. (bls. 133).
Ástand fiskistofna er íslending-
um mikið mál og er afdráttarlaust
vikið að íslensku vorgotssíldinni á
þennan hátt: „Vorgotssíldin
hrygndi aðallega í mars og apríl-
byrjun á 75 - 150 m dýpi á Selvogs-
banka. Stofn hennar er nánast út-
dauður og olli þar bæði ofveiði og
að einhverju leyti Surteyjargosið,
sem eyðilagði mikilvægar
hrygningarslóðir hennar". (bls.
129).
Allur bragur bókarinnar er hinn
ágætasti. Höfundur skrifar knapp-
an markvissan stfl, uppsetning
bókarinnar er vönduð og gerir
hana aðgengilega, myndefni er
mikið, teikningar og svart-hvítar
myndir af fiskum og fiskveiðum,
ítarlegar skrár eru í bókinni m.a.
yfir fiskaheiti á sjö erlendum tung-
um.
Hér hefur miklu verki verið
komið í höfn, sem er öllum til sóma
er hlut áttu að máli. Þess ber einnig
að geta að Fiskimálasjóður styrkti
höfund til verksins._
Fræði þau sem íslenskir fiskar
fjalla um munu vafaiaust styrkjast í
næstu framtíð. Þannig er unnið að
rannsóknum á bleikju í Þingvaila-
vatni sem geta sætt tíðindum og ís-
lenskar fiskirannsóknir eru öflugar
um þessar mundir. Líklegt er að
smám saman fyllist í eyður þekk-
ingar á djúpsjávartegundum og
tegundum sem leita langt og djúpt í
lífsflandri sínu í næstu framtíð.
Hrafn Arnarson_____________________
íslensk menningarvika í Berlín
Ætla má að afmenningur í
Þýskalandi þekki ísland aðal-
lega af veðurkortinu, en f rá
íslandi koma með reglulegu
millibili lægðir-die Islands-
tief - sem leggja leið sína til
Mið-Evrópu og gera fólki hér
lífið leitt. T úristamyndin af ís-
landi er væntanlega nokkuð
útbreidd, ísland er land eids-
umbrota, jökla og heitra
hvera. Vonandi hefursú
kynning á íslenskri menn-
ingu, sem fram fór hér í Berl-
ín í lok nóvember, fyllt að ein-
hverju leyti upp í þessa ófull-
komnu mynd.
Undirbúningur
Að sögn dr. Wolfgangs Edel-
stein varð hugmyndin að þessari
kynningu til fyrir u.þ.b. tveimur
árum. Wolfgang, Stefán bróðir
hans og Þorkell Sigurbjörnsson
höfðu þá áhuga á því að kynna ís-
lenska tónlist í Þýskalandi. Smátt
og smátt varð þessi hugmynd um
kynningu umfangsmeiri og fleiri
aðilar slógust í hópinn, svo sem Jón
Reykdal, sem hafði áhuga á því að
kynna íslenska grafík. Hópurinn
hafði fljótlega samband við Vigdísi
Finnbogadóttur forseta, sem sýndi
þessu máli strax mikinn áhuga.
Sótt var um fjárstuðning frá alþingi
og voru veittar 170000 krónur í
verkefnið. Ragnar Arnalds þáver-
andi fjármálaráðherra sýndi þessu
máli strax mikinn áhuga og velvild.
íslensku flugfélögin veittu einnig
rausnarlega aðstoð og án stuðnings
þeirra hefði vart verið hægt að
framkvæma þessa kynningu.
í Berlín vann Wolfgang að
undirbúningi málsins. Hann hafði
samband við dr. Michael Jenne,
sem starfar við „Institut fúr ver-
gleichende Musikforschung", þ.e.
stofnun sem fæst við samanburð-
arrannsóknir á tónlist. Jenne hafði
m.a. samband við „Akademie der
Kúnste“, Listaakademíuna, og
fékk því til leiðar komið að hún
lagði til húsnæði fyrir kynninguna.
Hann hafði einnig samband við að-
ila í Bonn og kom því til leiðar að
kynningin verður/var einnig haldin
þar. Þriðji staðurinn var Hamborg,
eins og væntanlega hefur komið
fram í fréttum. Konrad J. Ham-
mer, eigandi Gallerís við Lútzowp-
latz, en nefna mætti hann Ragnar í
Smára myndlistarinnar hér í Berl-
ín. Bauðst hann til þess að setja
grafíksýninguna upp.
Einn af mikilvægustu aðilum við
undirbúningsstarfið var Max
Planck rannsóknarstofnunin, en
Wolfgang er einn af yfirmönnum
hennar.
Dagskráin
Kynningin stóð yfir frá 25. nóv-
ember til 1. desember. Setningar-
athöfnin fór fram í Listaakademí-
unni og var m.a. forseti hennar
Gúnter Grass viðstaddur. Richard
von Weizsáker borgarstjóri Berlín-
ar (og næsti forseti sambandslýð-
veldisins) flutti ávarp. Hann sagði
m.a. að íslendingar gætu verið
Þjóðverjum fyrirmynd hvað varðar
varðveislu hreinleika tungunnar. í
ávarpi sínu fjallaði Vigdís Finn-
bogadóttir einkum um menningar-
tengsl og samskipti Þjóðverja og
íslendinga eins og þau hafa þróast í
aldanna rás. Hún sagði sem svo að
íslensk tunga væri sjálfsímynd og
einingarafl íslenskrar þjóðar. ís-
lensk tunga hefði gegnt mikilvægu
hlutverki í því að varðveita menn-
ingarlegt sjálfstæði þjóðarinnar.
Að ávörpunum loknum söng
Ólöf Kolbrún Harðardóttir ljóð
eftir Sveinbjörn Sveinbjörnsson,
Þórarinn Jónsson og Pál Ingólfsson
við undirleik Þorkels Sigurbjörns-
sonar. Þýskum gagnrýnendum
þótti söngur Ólafar ferskur, kraft-
mikill, en um leið agaður. Einar
Jóhannesson klarinettuleikari og
Þorkeil Sigurbjörnsson léku síðan
nokkur tónverk eftir hinn síðar-
nefnda. Leikur þeirra einkenndist
af eðlilegu/náttúrulegu öryggi. Þeir
Jón Laxdal leikari og Sigurður A.
Magnússon rithöfundur lásu því
Woifgang Edelstein: ef vilji er fyrir
hendi....
næst upp úr verkum Sigurðar,
Matthíasar Jóhannessen, Nínu
Bjarkar Árnadóttur og Steinunnar
Sigurðardóttur. Allt var það í þýð-
ingu Jóns Laxdal.
Eftir upplesturinn flutti flautu-
leikarinn Manuela Wiesler tón-
verkið Kalais eftir Þorkel Sigur-
björnsson. Kom verkið mjög á
óvart sakir frumleika í gerð og
flutningi. Dagskránni lauk með því
að sýnd var kvikmyndin Eldeyjan.
f anddyri Listaakademíunnar var
ljósmyndasýningin Land og þjóð,
með myndum eftir þá Guðmund
Ingólfsson og Sigurgeir Sigurjóns-
son, opnuð þennan dag.
Laugardaginn 26. nóvember var
opnuð sýning í Galleríinu Haus am
Lútzowplatz á tslenskri grafik.
Gallerí þetta er í miðborg Berlínar,
nálægt Lisaakademíunni. Sýndar
voru 60 myndir eftir þau Valgerði
Bergsdóttur, Þórð Hall, Eddu
Jónsdóttur, Ragnheiði Jónsdóttur,
Jón Reykdal og Björgu Þor-
steinsdóttur. Sýning þessi hefur
mælst mjög vel fyrir og vakið at-
hygli. Vigdís Finnbogadóttir for-
seti var viðstödd opnun sýningar-
innar. Þar flutti auk hénnar ávarp
dr. Fest ráðuneytisstjóri í
menntamálaráðuneytinu. Hann
sagði sem svo að með þessari
menningarviku opnuðust nýir
heimar fyrir Berlínarbúa.
Um kvöldið var opnuð sýning á
verkum eftir Jón Laxdal í Max
Planck stofnuninni. Sýningin bar
heitið Nýrri myndir. Við upphaf
dagskrár kvöldsins flutti Wolfgang
Edelstein ávarp. Hann sagði að
hann ásamt fleirum hefði orðið að
flýja ofsóknir nasismans og fundið
á íslandi athvarf í frjálsu þjóðfélagi
sem virti réttindi og sjálfsákvörð-
unrétt hvers einstaks. Wolfgang
kvað íslenska menningu mótast
mjög af nánu sambandi manns og
náttúru og þetta samband hefði
eflandi áhrif á bestu þætti íslenskr-
ar menningar. Wolfgang fjallaði
einnig um samstarf Max Planck
stofnunarinnar við íslenska fræði-
menn.
Eftir ávarp Wolfgangs las Jón
Laxdal upp úr nýju leikriti sínu,
„Clinch oder die Filmemacher", en
sýningar á því munu hafa hafist í
nóvember í Þjóðleikhúsinu. Hann
las úr skáldsögu sinni óbirtri og
einnig þýðingar sínar úr Hávamál-
um. Þau Ólöf Kolbrún Harðar-
dóttir, Þorkell Sigurbjörnsson,
Manuela Wiesler og Einar Jóhann-
esson sáu um tónlistarhlið kvölds-
ins. Njáll Sigurðsson flutti síðan
fjörugan þátt um íslenskan kveð-
skap og kvað rímur.
Sunnudaginn 27. var kvikmynd-
in Land og synir eftir Ágúst Guð-
mundsson sýnd í Listaakademí-
unni, en Útlaginn var sýnd á sama
stað á þriðjudaginn. Myndirnar
voru báðar verulega vel sóttar og
að loknum sýningum urðu fjörugar
umræður. Á sunnudagskvöldið var
kynnt ný Kammermúsík í listaaka-
demíunni. Þau Manúela Wiesler,
Einar Jóhannesson og Þorkell Sig-
urbjörnsson léku tónverkin Largo
y largo eftir Leif Þórarinsson, Blik
eftir Áskel Másson, Xanties eftir
Atla Heimi Sveinsson, Kalais eftir
Þorkell Sigurbjörnsson, Romönsu
eftir Hjálmar Ragnarsson og tón-
verk Þorkels við ljóðið Þorpið eftir
Jón úr Vör.
' Daginn eftir, mánudaginn 28.,
fór fram kynning á nýjum bók-
menntaverkum. Jón Laxdal las
þýðingar sínar úr verkum Geirs
Kristjánssonar, Sigurðar A.
Magnússonar, Svövu Jakobsdótt-
ur, Guðbergs Bergssonar og Thors
Vilhjálmssonar. Hann las einnig
þýðingar sínar á ljóðum Steinunn-
ar Sigurðardóttur, Nínu Bjarkar
Árnadóttur, Matthíasar Jóhann-
essen og Sigurðar A. Magnús-
sonar.
Tókst vel
Wolfgang Edelstein var þeirrar
skoðunar að í heild hafi þessi kynn-
ing tekist mjög vel og verið vel
tekið. Fjölmiðlar sýndu henni
verulega athygli. SFB, sjónvarps-
og útvarpsstöð hér í Berlín, tók
upp hluta af tónlist hátíðarinnar.
Tónlistinni verður væntanlega út-
varpað seinna sem sérstökum
kynningarþætti. Ljósmyndasýn-
ingin Land og þjóð mun hafa selst
að verulegu leyti, af grafikmyndum
hefur einnig selst talsverður hluti,
sem er óvenjulegt um sýningar af
þessu tagi. Talsvert var fjallað um
kynninguna í blöðum, sagð var frá
henni í flestum dagblöðum Berlín-
ar.
Ætla má að koma Vigdísar hafi
haft jákvæð áhrif í þá átt að vekja
athygli á menningarvikunni, en
einnig auðveldaði vissa þess að hún
myndi koma allt samstarf við yfir-
völd hér í Berlín, Bonn og Ham-
borg, að sögn Wolfgangs. Að lok-
um sagði Wolfgang að þessi menn-
ingarkynning væri dæmi um það að
jafnvel í háþróuðum þjóðfélögum
sem einkenndust af skrifræði og
skriffinnsku væri hægt að koma
málum fram sem ættu sér engan
skipulegan grundvöll í stofnunum,
ef vilji, áhugi og velvild margra að-
ila kæmi saman.
Berlín 6.12. ’83