Þjóðviljinn - 15.12.1983, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 15. desember 1983
Fimmtudagur 15. desember 1983 ÞJOÐVILJINN — SÍÐA 9
Áleldi verður vart stundað hér í stórum stfl án þess að flytja inn
gierál, sem kemur alla leið frá Saragossahaflnu þangað sem
hann fer til að hrygna.
Hverjir eru möguleikar íslendinga á að gerafiskeldi að arðbœrum útflutningsiðnaði?
Úlfar Antonsson: Möguleiki ætti að vera á blönduðu landeldi
og kvíacldi I sjó á laxi hér sunnanlands og vestan þar sem
saman fara nægilegur jarðhiti og skjól.
Jarðhitann mætti nýta hér á landi til þess að rækta ferskvatns-
rækju sem er á stærð við íslenskan humar.
króna miðað við verð á laxi síðastliðið
sumar.
En stjórnun á nýtingu laxins í ánum
krefst bæði rannsókna og eftirlits.
Nú er því haldið fram að Færeyingar
veiði íslenskan lax í sjó?
Jú, menn hafa verið að skýra þær sveiflur
sem átt hafa sér stað í stofnstærðinni með
því að Færeyingar veiði laxinn í sjó. Um
þetta er reyndar ekkert vitað með vissu, en
ýmislegt bendir til þess að laxinn sem þeir
veiða sé ekki úr íslenskum ám. Færeyingar
veiða lax sem er stærri en 60 cm og því stærri
en okkar lax. Þessi lax er veiddur á línu og
það hefur sýnt sig að laxinn slítur af um 2%
krókanna og fer með þá í kjaftinum. Laxar
með færeyska öngla í kjaftinum hafa tals-
vert skilað sér í norskum ám, en þeirra hef-
ur ekki orðið vart hér á landi.
Ef laxveiðar í sjó á N-Atlantshafinu eru
athugaðar kemur í ljós að saman fer mikill
afli í íslenskum ám og lítill afli í sjó hjá
Kanadamönnum, Grænlendingum og Fær-
eyingum. Veiði í ám og við strendur Skot-
lands og írlands sýnir hliðstæðar sveiflur
gagnvart úthafsveiðinni og góð veiðiár á
Islandi virðast falla saman við góð veiðiár á
Skotlandi og írlandi. Athyglisverðast er þó
að þegar veiðar íslendinga eru mestar árið
1978 eru úthafsveiðar í lágmarki. Hvort
þetta eitt nægi til þess að skíra áhrif úthafs-
veiða á laxveiðina í íslenskum ám skal ósagt
látið, en sá möguleiki er vissulega fyrir
hendi. En þá er eins líklegt að sökudólgur-
inn sé Kanadamenn eða Grænlendingar
ekki síður en Færeyingar, sem alltaf er verið
að tala um.
Hér væri þörf ýtarlegri rannsókna og gæti
sú aðferð að beita kvarnaskoðun, sem
Henrik Mosegaard hefur þróað, komið hér
að mjög góðum notum (sjá frétt í Þjóðvilj-
anum 30. nóvember s.l.), en aðferð hans
gefur mun meiri möguleika en áður hafa
þekkst til að meta árangur tilrauna.
Eru þá til náttúrulegar skýringar á
sveiflum í laxastofninum?
Allir náttúrulegir stofnar hafa ákveðnar
sveiflur, en spurningin er með laxinn að hve
miklu leyti lífsskilyrðin í sjónum eru þar
ráðandi. Það hefur til dæmis komið í ljós að
línulegt samband er á milli sjávarhita og
endurheimta gönguseiða á Norður- og
Austurlandi. Sjávarhitinn virðist hins vegar
ekki eins afgerandi sunnan- og vestanlands
þar sem hann er hærri. Þá getur ofsetning í
ánum einnig haft sitt að segja. Endanleg
fullvissa um þessi mál fæst þó ekki nema
með frekari rannsóknum.
Hverjir eru helstu eldismöguleikar á flski
hér á landi?
Þeir eru í rauninni fjölmargir, þótt laxinn
hafi eðlilega verið mönnum efst í huga. Við
höfum þegar mikla reynslu á klaki og seiða-
eldi og með markvissu eldi hefur tekist að
stytta lífsskeið laxins úr 5-6 árum niður í 2
ár. Það er hins vegar ekki vitað með vissu
hvaða áhrif þetta hefur á stofninn til lang-
frama. Seiðaeldið hér var upphaflega hugs-
að til útflutnings, en slíkur markaður virðist
ekki lengur fyrir hendi. Menn hafa einnig
áttað sig á því að með seiðasleppingum í
ofsetnar ár er einungis verið að auka á þann
vanda sem fyrir er. Seiðaeldið nýtist því nú
fyrst og fremst til hafbeitar fyrir gönguseiði.
Hafbeitin hefur skilað viðunandi árangri í
Kollafirði og Lárósi, en annars staðar, sér-
staklega á Norður- og Austurlandi, hafa
heimtur ekki verið viðunandi. Laxinn á sér
ákveðið kjörhitastig í sjónum, og með því
að hafa stjórn á því væri hægt að auka af-
kastagetuna. Laxinn má til dæmis ala í eld-
iskerjum með upphituðum sjó á veturna og
í flotkerjum í skjólgóðum víkum sunnan-
og vestanlands á sumrin. Síðastliðið sumar
gerði Jón Gunnlaugsson tilraun með eldis-
kvíar við Ósabotna á Reykjanesi sem lofa
góðu. Slíkt kvíaeldi í sjó ætti að vera mögu-
legt hér sunnanlands og vestan- a.m.k. En
við allar slíkar tilraunir verður að hafa arð-
semissjónarmið í huga, og þar með afkasta-
getu. I þessu sambandi má geta þess að
Norðmenn sem standa mjög framarlega í
laxaeldi í eldiskvíum afkasta um 15 tonnum
á eldismann á ári á meðan Skotar afkasta
ekki nema 5 tonnum.
Hvaða fleiri flskitegundir mætti hugsan-
lega ala hér á landi?
Áhættuminnsta eldið sem hægt væri að
fara út í hér á landi væri eldi á kræklingi,
sem er einfalt og krefst lítils tilkostnaðar.
Kræklingurinn vex að vísu hægar í köldum
sjó, en þegar framleiðslan er einu sinni
komin í gang fæst reglubundin árleg upp-
skera þannig að sjávarhitinn ætti ekki að
þurfa að draga úr arðseminni að ráði. Ann-
ars eru hugsanlegir eldisfiskar hér á landi
margir, og mætti nefna eftirfarandi: lax,
sjóurriði, sjóbleikja, regnbogasilungur, áll,
ferskvatnsrækja, ferskvatnskrabbi, kræk-
lingur, Evrópu-humar, sandhverfa o.fl.
Um sumar þessar tegundir gilda þau
vandkvæði að það þarf að flytja þær inn en
um slíkan innflutning gilda strangar reglur.
Þannig fer állinn alla leið til Saragossa-
hafsins við Kúbu til þess að hrygna og því
þyrfti helst að flytja inn árlega glerál til
eldis, ef fara ætti út í áleldi í stórum stíl.
Állinn hefur kjörhita í kringum 25° C og hér
ættu að vera skilyrði til nýtingar jarðvar-
mans. En á meðan menn hafa ekki fundið
aðferð til þess að frjóvga álinn með tækni-
legum hætti og framleiða lirfur og gleráls-
eiði erum við háðir þessum innflutningi. Og
innflutningi fylgir óneitanlega einhver sýk-
ingarhætta, þótt sá áll sem hingað kemur
hafi óneitanlega langa leið að baki þegar
hann kemur í íslenskar ár.
Fróðlegt væri að fara nánar út í tæknilega
möguleika fiskeldis hér á landi og hugsan-
lega staðsetningu slíkra eldisstöðva með til-
liti til landkosta, en vegna plássleysis verð-
ur slík umfjöllun að bíða betri tíma. ólg.
segir Úlfar Antonsson vatnalíffrœðingur

Fiskeldi er ein þeirra búgreina
sem menn hafa bundið mikiar
vonir við hér á landi. Talsvert
hefur verið unnið í þessum efn-
um en árangur fiskeldisins er þó
enn ekki farinn að sýna þann
þjóðhagslega ávöxt sem menn
hafa kannski gert sér vonir um. Á
síðastliðnu sumri komu um
11.000 hafbeitarlaxar í eldis-
stöðvar hér á landi og var það
tvöföldun frá fyrra ári eða um
19% af heildarlaxveiðinni hérá
landi í fyrra.
Við heimsóttum Úlfar Antons-
son vatnalíffræðing hjá
Rannsóknaráði ríkisins og
spurðum hann álits á fiskeldis-
málum okkar íslendinga, en
hann vinnur nú að tiiögugerð um
skipulagningu og framtíðarverk-
efni ífiskeldi hérá landi.
- Mikilvægasta verkefnið á sviði fiskeld-
is nú felst í því að bæta þær skipulagslegu
aðstæður og það umhverfi sem fiskiræktin
býr við með nýrri löggjöf þannig að
auðveldara verði að koma við markvissum
vinnubrögðum, sagði Úlfar. Við höfum nú
laxveiðilög upp á 84 síður. Þau mætti ein-
falda niður í eitt ákvæði sem fæli í sér að að
loknu veiðitímabili sé til nægur hrygningar-
stofn í ánum. Hins vegar vantar tilfinnan-
lega löggjöf, sem gerir markvissa áætlunar-
gerð um framkvæmdir í fiskirækt mögu-
legá. Eins og ástandið er nú hafa ótal
hagsmunaaðilar bein áhrif á vatna- og sjáv-
areldi án þess að nokkur heildaryfirsýn sé
fyrir hendi. Mín skoðun er sú, áð gera þurfi
faglega áætlun um framþróun í vatna- og
sjávareldi og að setja þurfi sérstök lög þar
að lútandi, þar sem eitt ráðuneyti verði gert
ábyrgt fyrir því að skapa þessari atvinnu-
grein viðunandi skilyrði. Þá þarf að móta
markvissari rannsóknarstefnu en nú er
gert, þar sem rannsóknir á sviði fiskiræktar
færu undir rannsóknarstofnanir atvinnu-
veganna auk Háskóla íslands.
Við þurfum einnig að gera okkur grein
fyrir því hvað mælir sérstaklega með fisk-
eldi hér á landi og hvaða þættir það eru sem
eru okkur í óhag borið saman við aðrar
fiskeldisþjóðir, því fiskeldi hér á landi
hlýtur að vera atvinnugrein sem er miðuð
við útflutning, og hún getur því ekki byggst
á ríkisstyrkjum.
Hvað er það sem mælir með því að flsk-
eldi geti orðið arðbær atvinnugrein hér á
landi?
í fyrsta lagi er það jarðhitinn. Fiskeldi er
orkufrekur iðnaður, að minnsta kosti á
okkar slóðum, og þar höfum við forskot
fram yfir Norðmenn og ýmsar aðrar fisk-
eldisþjóðir sem jarðhitinn er.
f öðru lagi eigum við góða frumkvöðla í
fiskeldi, og er mikilvægt að við nýtum okk-
ur reynslu þeirra.
í þriðja lagi höfum við bannað sjávar-
veiðar á laxi, en það auðveldar okkur að
koma við skipulögðum vinnubrögðum og
eftirliti.
í fjórða lagi höfum við gott hráefni til
fóðurs, sem er fiskúrgangurinn.
í fimmta lagi þá er fiskeldi það ómótuð
atvinnugrein hér á landi að við höfum nú
möguleika á að stýra þróuninni í samræmi
við heildaráætlun er byggðist á bestu fag-
legri þekkingu sem völ er á.
Þess ber þó að geta varðandi jarðhitann
og ódýrt föður að þar keppir fiskeldið við
annan iðnað um jarðhitann og við loðdýra-
ræktunina um fóðrið. Fiskeldið þarf því að
sýna sambærilega arðsemi við þessar
atvinnugreinar til þess að vera samkeppnis-
fært.
En hvaða atriði eru það sem torvelda flsk-
eldi hér á landi?
í fyrsta lagi er það veðráttan og samfara
henni lágur sjávarhiti. Hér er einnig lítið
um náttúrulegt skjól sem einnig veldur erf-
iðleikum. Þá erum við einnig langt frá hugs-
anlegum mörkuðum í Evrópu eða Ameríku
og við höfum ekki enn hafið neina skipu-
lagða könnun á markaðsmöguleikum fyrir
íslenskan eldisfisk.
Þá er lána- og styrkjakerfi það sem þessi
atvinnugrein býr við nú of dreift og skipu-
lagslaust auk þess sem lélegur árangur í
eldismálum hefur dregið úr kjarki margra.
Eins og ég sagði, þá vantar tilfinnanlega lög
og stýringu á þessari nýju atvinnugrein,
sem og allar áætlanir um framtíðarþróun.
Fleira mætti taka til, svo sem reynsluleysi,
en öll þessi atriði miðast við að við lítum til
hins erlenda markaðar og þeirrar eftir-
spurnar sem þar er fyrir hendi og reynum
svo að finna ódýrustu og hagkvæmustu
leiðina til að komast inn á slíkan markað
með samkepþnisfæra vöru.
Undanfarið hafa komið fram kröfur um
laxveiðar í sjó - er það ekki einfaldasta
leiðin til að auka laxveiðina?
Nei, við sem viljum auka fiskeldi erum
frekar mótfallnir þessari hugmynd þar sem
hún gerir okkur erfiðara fyrir með að hafa
yfirsýn yfir þróun laxastofnsins. Hins vegar
þarf að gera kröfur um nýtingu á laxveiði-
ánum í samræmi við afkastagetu þeirra, og
þar er raunar brýnt verkefni að mínu áliti.
Ef við lítum á laxveiðiá eins og Elliðaárnar,
þar sem allir laxar eru taldir sem í ána
ganga, þá kemur í ljós að árnar eru verulega
vannýttar eða sem nemur allt að helming,
og það sem verra er, árnar eru ofsetnar af
hrygningarlaxi og þau seiði sem ná að
þroskast alast upp við ofsetningu, streitu og
jafnvel fæðuskort þannig að reikna má með
að þau skili sér verr en ef þess væri gætt að
fullnýta ána þannig að ofsetning hái ekki
seiðunum. í þessum útreikningum mínum á
Elliðaánum hef ég reiknað með að 500 laxa
hrygningarstofn nægi til þess að viðhalda
stofninum. Sérhver laxveiðiá hefur ákveð-
inn fjölda hrygningarstaða, og þegar allir
hrygningarstaðir eru setnir koma hrygnurn-
ar og róta upp þeim hrognum sem fyrir eru
bankans greiddu erlendir veiðimenn um 7,4
miljónir króna fyrir veiðileyfi á síðasta ári,
og má því halda fram með rökum að veiði-
menn greiði ekki fullt gjald fyrir þann lax,
sem óhjákvæmilegt er að hleypa fram hjá
með því fyrirkomulagi sem nú er á laxveiði-
ánum.
Laxveiðiámar eru auðlind sem þarf að
nýta og reyndar voru íslenskar laxveiðiár
nýttar mun meira allt fram til 1886 þegar lög
voru sett um laxveiði. Laxveiðiárnar voru
enn mikilvægari tekjulind og fæðugjafi á
síðustu öld en þær eru nokkurn tímann
núna. Til dæmis segir í gömlum skýrslum að
50 tonn af laxi hafi verið seld til útlanda árið
1872. Þá var laxinn m.a. tekinn í kistur og
veiðin oft stunduð fram á þorra og góu.
Með auknum veiðum hefur fengist betri
ásetning í ánum, færri seiði hafa verið um
Færeyingar hafa náð góðum árangri í kvíaeldi á laxi. Myndin sýnir laxakvíar í Funnings-
flrði í Færeyjum. Nær á myndinni er kræklingseldi, en kræklingurinn er ræktaður á
lóðréttum reipum sem fest eru við baujur. - Ljósm. Ulfar Antonsson.
til þess að fá pláss fyrir sín hrogn. Ef við
gefum okkur að þetta módel af Eliðaánum
gildi nokkurn veginn um allt landið, þá
hefði mátt auka laxveiðina sumarið 1982 úr
120 tonnum upp í um það bil 220 tonn.
Mismunurinn í aflaverðmæti er um 15 milj-
ónir króna miðað við að kflóið kosti 150
krónur. Samkvæmt upplýsingum Seðla-
fæðuna, þau hafa vaxið hraðar og verið
heilbrigðari og gefið betri afrakstur í formi
endurheimta. Þannig getur aukin nýting
orðið til þess að auka veiðina. Ef við síðan
tökum tímabilið 1965-1982 og gefum okkur
þá forsendu að árnar hafi verið vannýttar
um helming, þá er hér um vannýttan afla að
ræða sem er að verðmæti um 480 miljónir
Heildarstefnu vantar í fískeldismálum
Rannsóknir ífisk-
eldi œttu aðfara
fram í
rannsóknastofn-
unum atvinnuveg-
anna og í Háskól-
anum.
•
Fiskeldi er útflutn-
ingsatvinnuvegur
sem ekki verður
rekinn með ríkis-
styrkjum.
Tvöfalda þyrfti
veiðar úr íslenskum
laxveiðiám til þess
aðfá sem hagstœð-
asta nýtingu.
Mikil laxveiði í N-
Atlantshafi hefur
farið saman með lít-
illiveiðiíámáís-
iandi, Skotlandi og
írlands.
Eldi á krœklingi
vœri áhœttuminnsta
og einfaldasta sjáv-
areldið hér á landi.
í litlu húsi í Firðinum
Guðrún Helgadóttir:
Sitji guðs englar.
Sigrún Eldjárn gerði myndirnar.
Iðunn 1983.
Sögusviðið er Hafnarfjörður
stríðsáranna. 1 litlu húsi er mamma
með sex börn og bráðum sjö, þar
eru líka afi og amma, en pabbi er á
togara og kemur sjaldan heim. Það
eru hermenn í klaustrinu þar sem
nunnurnar voru og þýskir kafbátar
eru til alls vísir. Það er „ástand" og
peningastreymi, en samt hefur
plásstilveran lítið breyst enn, og
enda þótt grannar séu misgóðir
standa þeir saman þegar erfið-
leikar og sorgir berja að dyrum.
Heiða er elst systkina í húsinu og
tekst höfundi einkar vel að koma
sér fyrir við hlið hennar og lauma
því hægt en örugglega að lesandan-
um hvernig aðstæður eru smám
saman að flytja ellefu ára stúlku
yfir í heim fullorðinna með ábyrgð
hans og vanda. Gamanmál eru
ekki eins fyrirferðarmikil eða
ærslafengin í þessari bók Guðrúnar
eins og sumum hinna fyrri, en þau
eru á sínum stað: Páll bróðir sem
ætlar að verða hermaður af því
hann er svo hittinn, ruglið í pabba
sem man ekki lengur hvaða krakka
hann á þegar hann kemur heim af
sjónum, Gyða sem var orðin svo
rík af að þvo fyrir herinn að hún var,
komin með falskar tennur. Og
margt fleira þesslegt. En um leið og
þessu öllu er til skila haldið er
Heiðu að lærast, að átrúnaðargoð-
ið Birgir Björn á sér kærustu, að
pabbi er betri og dýrmætari en hún
hélt, þótt hann komi fullur heim
stundum - hún er ekki lengur eins
yfirmáta upptekin af sjálfri sér og
þegar sagan hófst, hún skilur betur
veikleika hinna fullorðnu og raun-
ar heimsins. Undir lokin er farið
með friðarboðskap sem hljómar
ofur eðlilega - allt tal um réttlát
stríð eða ranglát hefur vikið fyrir
þeirri yfirþyrmandi staðreynd, að
nær fjörtíu sjómenn úr einum
kaupstað hafa farist og það munaði
Árni Bergmann
skrifar um
bækur
minnstu að togarinn hans pabba
yrði skotinn niður líka...
Þetta er hlýleg bók og skemmti-
leg og ber á milli kynslóða margt af
hugblæ merkilegra tíma, sem fara
senn að taka á sig svip grárrar forn-
eskju í vitund ótrúlegra margra.
Sem og í fyrri bókum sínum áréttar
Guðrún Helgadóttir í þessari sögu
ágæta fundvísi sína á orð og við-
brögð og fleira sérkennandi sem
gefur tilefni til að segja í knöppu
formi margt um persónurnar og
aldur þeirra og tfmann sem þær lifa
á. Og tilfinningin eru orðuð af
betra næmi en oft áður. Nefnum til
dæmis þau tíðindi, að lítill bróðir er
fæddur og Páll segir, eins og hon-
um er líkt: „Djöfull er hann Iítill“.
Og meðan amma hneykslast á
stráknum Palla þá gerist þetta hér
hið innra með Heiðu:
„Heiða horfði á litla rauða and-
litið í handarkrikanum á mömmu,
og hún fann fyrir einhverjum
þynglsum í maganum. Þessum
sömu þyngslum og þegar hún
horfði á bláklukkur í sól. Eða þeg-
ar hún horfði í augun á selnum á
steininum við Óseyri. Og þegar
kirkjuklukkurnar hringdu, af því
að ísland var orðið lýðveldi. Fyrir
ofan magann, líklega í hjartanu,
fann hún þessa sömu tilfinningu og
þegar hún horfði niður eftir auðri
götunni á sunnudögum og henni
Sigrún Eldjárn hefur gert ágætar
teikningar við söguna.
fannst hún vera eina manneskjan í
heiminum.“
Hvaða aldursflokki skyldi þessi
saga vera ætluð? Mörgum og eng-
um sérstökum. Sem betur fer
sprengir hún af sér þann ramma
sem einatt er settur utan um „barna-
bækur“ á okkar sérhæfingartímum.
Eymd og volæði
Nils O:son Gadde:
íslandsferð sumarið 1857.
Gissur Ó. Erlingsson þýddi.
Hörpuútgáfan, Rvk. 1983.
Það var árið 1848 sem breski
sagnfræðingurinn Macaulay gaf út
fyrsta bindi af miklu ritverki um
Englandssögu síðari alda. í
inngangskafla þóttist hann þurfa
að hrósa Skotum fyrir lærdóm sinn
í byrjun 17. aldar og gerir það á
þennan hátt: „Skotar, sem bjuggu
við húsakost og mataræði álíka
ömurlegt („wretched") og íslend-
inar á okkar dögum, ortu latínu-
ljóð með meiri þokka en Vida og
unnu vísindaafrek sem aukið hefðu
orðstír Galfleós“. Með öðrum orð-
um: Þegar menntaður Englending-
ur um miðja síðustu öld þarf að lýsa
eymd og volæði seilist hann til ís-
lands til samanburðar.
Mér er mjög til efs að íslending-
ar geri sér almennt ljósa þá hryll-
ingsfátækt sem hér ríkti fyrir
þremur eða fjórum kynslóöum. Pa
ber vel í veiði að fá þessa ferðasögu
frá því rétt um svipað leyti og Mac-
aulay reit ofangreind orð. Gadde,
sem síðar varð vel metinn læknir á
Sáni, var aðstoðarmaður í fjögurra
manna vísindaleiðangri sænska
jarðfræðingsins Ottos Torells til ís- .
lands. Þeir tóku land á Þórshöfn og
héldu síðan suður firði og alla leið
að Geysi. Þar skildust leiðir um
sinn, Torell hélt norður Kjöl til
Akureyrar, Gadde til Reykjavíkur
en síðan norður um Arnarvatns-
heiði og Vatnsskarð til fundar við
leiðangursstjóra sinn. Þett var hin
erfiðasta ferð, ekki einu sinni not-
hæfar reiðgötur.
Gadde hefur blöskrað heilbrigð-
isástand íslendinga sem og fá-
tæktin: „Oft er aðeins moldargólf í
göngum og vistarverum. Sums-
staðar má þó sjá fjalagólf, en þá er
það venjulega svo kafið í
óhreinindum að ekki sér móta fyrir
samskeytum. Hreinlæti er ekki rík-
ur þáttur í fari íslendinga; þó eru á
því fáeinar lofsverðar undantekn-
ingar“ (bls. 35). Átakanleg er lýs-
Jón Thór Haraldsson
skrlfar um
bækur
ingin á menningarhungri landans:
„Á Djúpavogi lék ég venjulega á
fiðlu á kvöldin. Þeir söfnuðust
saman undir gluggann minn og
hlustuðu með hrifningu og athygli
á hljómana. Þegar ég hætti að Ieika
fóru þeir að syngja. Söngur þeirra
er mjög tilbreytingarlaus og allt
annað en fagur. Úr fjarlægð líkist
hann helst jarmi í sauðahjörð“
(bls. 59).
„Svo algengt var hungrið, að þá sá
á bestu bændum og prestum"
stendur einhvers staðar, gott ef
ekki er hjá Þorvaldi Thoroddsen.
Svona var að gista Svarfaðardalinn
haustið 1857: „Ég fékk næsta ömur-
lega næturgistingu á prestsetrinu
Völlum. Þar ríkti sárasta fátækt -
eftir því sem best varð séð - og
óþrifnaðurinn eftir því. Presturinn,
síra Kristján Þorsteinsson, líktist
fremur í mínum augum gömlum út-
slitnum bónda en presti“ (bls. 137).
Og svo að síðustu agnarögn af
karlrembu frá öldinni sem leið:
„Ég held að hinu fagra kyni sé ekki
gert rangt til þó að óþrifnaðurinn á
flestum bæjum sé færður á reikning
íslenskra kvenna; á því sviði gætir'
óneitanlega hjá þeim skilnings-
skorts á hlutverki konunnar“ (bls.
63).
Þau dæmi sem hér hafa verið
tekin eru þeim mun trúverðugri
vegna þess að Gadde, sem virðist
hafa verið glaðsinna og geðfelldur,
ber annars íslendingum hið besta
söguna og virðist enda hvarvetna
hafa komið sér vel. Þessi bók hefur
ótvírætt heimildargildi og það er
létt yfir frásögninni. Það virðist
ekkert lát á því að þýddar séu er-
lendar ferðabækur frá íslandi og
Nils Gadde, 1834-1904.
óneitanlega spyr maður hvort sá
markaður sé ekki senn mettaður.
Þessi bók, sem er saman skeytt úr
mirjnisblöðum og bréfum, sómir
sér alls ekki illa í þeim hópi. Hún er
snyrtilega gefin út og prýðilega
myndskreytt. Það er tímanna tákn
um gjörbreytta þjóðfélagshætti, að
þýðandi skuli telja sig þurfa að út-
skýra sérstaklega orðið „skemma"
- sjálfsagt með réttu. J.Th.H.