Þjóðviljinn - 24.05.1984, Blaðsíða 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINNjFimmtudagur 24. maí 1984
Og flotadelldlr bfða vlft Hormus-
sund.
Þetta kort sýnir bæöi skip sem írakar
hafa ráðist á (hvít) og þau sem íranir
hafa ráðist á (svört). Þríhyrningarnir
tákna olíulindir. Prósentutölurnar
við nafn hvers ríkis sýna hve mikili
hluti vinnandi manna eru útlending-
ar.
Meðan olíuskip brenna
á Persaflóa
Tilraun íraksforseta til að neyða
umheiminn til afskipta af stríðinu
Stríðið milli írak og íran, sem
staðið hefur í 42 mánuði, virðist
nú komið á nýtt stig: að minnsta
kosti lætur umheimur sig það
þessa daga miklu meira varða
en verið hefur oftast. Ástæðan
er ekki sú, að menn óttist að
klerkastjórnin í íran sé að koma
írak á kné með ófyrirsjáan-
legum pólitískum afleiðingum,
heldur óttast menn nú meira en
áður um olíuflutninga um Pers-
aflóa, en þaðan kemur nú um
sjöttungur þeirrar olíu sem á
markað fer í heiminum.
Þegar orustuflugvélar frá íran
kveiktu í fyrri viku í risastóru olíu-
skipi frá Saudi-Arabíu, „Yanbu
Pride“, höfðu sex önnur olíuflutn-
ingaskip orðið fyrir eldflaugum á
Persaflóa síðan „sjóhernaður“
byrjaði þar eystra þann 25. apríl.
Olíuskip þetta var með um 200 þús-
und lestir um borð af hráolíu og
kom helmingurinn frá Kuwait. Við
þessi tíðindi tóku verðbréf í olíufé-
lögum kipp upp á við í kauphöllum
og vátryggingagjöld vegna skipa
sem um Persaflóa sigla hækkaði
einnig verulega. Aftur á móti varð
nokkurt verðfall í kauphöllum Jap-
ans. Japanir eru háðari Persaflóa-
olíunni en önnur iðnríki og þeir
hafa reitt sig í miklu ríkari mæli en
flestir aðrir á hina tiltölulega ódýru
olíu frá íran.
Hvað vill Hussein?
Fréttaskýrendur hafa annars
verið á því róli til þessa, að olíuút-
flutningur um Persaflóa skipti ekki
nærri því eins miklu máli nú og
áður - nýjar olíulindir eru komnar í
notkun og birgðir eru til miklar af
olíu. En tíðindi undanfarinna daga
benda til þess, að hér sé um helst til
mikla bjartsýni að ræða. Þann 25.
apríl byrjuðu írakar að gera alvöru
úr þeirri hótun sinni að stöðva olíu-
útflutning frá íran um aðalolíuhöfn
írana á Khargeyju. Hafa íraskar
flugvélar síðan ráðist á fjögur olí-
uflutningaskip undan ströndum
írans. Og íranir hafa svarað fyrir
sig með því að ráðast á olíuskip sem
sigla á arabískar hafnir við Persa-
flóa. Á það skal minnt að þau skip
sigla ekki á írak - írakar verða að
láta sér nægja að koma sinni olíu
landleiðina eftir leiðslum til Tyrk-
lands. Hér er um olíuflutninga
hlutlausra ríkja að ræða. En íranir
geta að sönnu bent á það, að það
hlutleysi er að einu leyti ekki sama
nafnið: hluti af olíutekjum ríkja á
borð við Kuwait og Saudi-Arabíu
rennur beint tii stríðsreksturs fraks
- vegna þess að f átt óttast furstarík-
in við Persaflóa meira en út-
breiðslu hinnar írönsku klerkabylt-
ingar.
Saddam Hussein, forseti íraks,
hefur vafalítið reiknað dæmið á
þann veg, að með því að trufla olí-
uflutninga frá íran með loftárás-
um, þá gæti hann gert styrjöldina
„alþjóðlegri“. Árásir á olíuflutn-
ingaskip myndu neyða umheiminn
til afskipta af styrjöldinni, sem hef-
ur snúist gegn Irökum á seinni
misserum. Ef Khomeini ekki vildi
semja frið, þá átti að neyða Banda-
ríkin og jafnvel fleiri aðila til að
skerast í leikinn og tugta ajatoll-
ann.
Flókið dæmi
En hitt er svo lakara fyrir Sadd-
am Hussein, að þótt Bandaríkja-
stjórn hafi vægast sagt litlar mætur
á klerkastjóminni í Teheran, þá er
hún mjög ófús að leika þetta hlut-
verk. Iran er þúsund sinnum stærri
biti í háls en Grenada. Bandaríski
flotinn er fyrir utan Hormussund
og gæti auðveldlega slætt upp tund-
urdufl, ef að stjórn írans hefði kos-
ið að svara loftárásum íraka með
því að reyna að loka sundinu. En
þegar íranir þess í stað skjóta á
olíuskip á flóanum verður allt
flóknara. Ættu bandarísk herskip
að vernda olíuskip fyrir írönskum
flugvélum meðan flugvélar frá írak
ráðast á önnur skip á flóanum - t.d.
þau sem flytja olíu til Japan?
íranir hafa sagt, að annaðhvort
fái þeir að flytja út olíu sína frá
Persaflóa eða enginn fái það. Og af
því að herstjórar íraks virðast á-
kveðnir í að halda áfram lofthern-
aði sínum gegn íran, þá er ekkert
líklegra en smám saman stöðvist
olíuflutningar frá Persaflóa á næst-
unni. Og þá er fátt sem gæti komið í
veg fyrir það, að olíuverð taki að
þokast upp á við á heimsmörkuð-
um, enda þótt birgðir séu nú
allmiklar til. En það er líka minnt á
það í sumum blöðum að nú er
kosningaár í Bandaríkjunum, og
Ronald Reagan hefur að undan-
fömu sýnt það, að hann er miklu
frekar á þeim buxum að skaka
vopn af miklu kappi en sýna dipl-
ómatíska þolinmæði og útsjónar-
semi þegar vandamál berja að dyr-
um.
ÁB.
Neytendum stendur æ meira
á sama um vörumerkin frægu
Ómerktar og ódýr-
ari vörur sækja á
Svo virðist sem neytendur
séu smám saman að hætta að
trúa á það ágæti einstakra
vörumerkja sem auglýsinga-
iðnaðurinn lifir á að lofsyngja.
Þeim er sama hvað kaffið og
hveitið heita. Þeir eru ekki að
leita að stöðutákni í verslunum,
þeir eru blátt áfram að leita að
ódýrri vöru - hvort sem þeir
hafa mikið eða lítið fé í vasa.
Þessi þróun er orðin mjög áber-
andi í Þýskalandi, þar sem hlut-
deild „ómerktrar" eða „hvítrar"
vöru fer vaxandi í sölu kjörbúða og
verslanakeðja. En þar með er átt
við vöru sem ekki er auglýst sér-
staklega - á einföldum umbúðum
stendur blátt áfram kaffi, sykur,
hveiti, þvottaefni og þar fram eftir
götum.
Fundu ekki muninn
Auglýsingafirma eitt í Frankfurt
ætlaði á dögunum að gera atlögu
gegn „hvítum" vörum. Fimmtíu
manns var boðið að prófa allskon-
ar vöru - kartöfluflögur, ávaxta-
safa, bjór, kaffi, dósamjólk osfrv.
Vonir stóðu til þess, að hinir hlut-
lausu neytendur gerðu marktækan
greinarmun á „firmavöru" og ó-
merktri vöru úr litlausum pakkning-
um. Raunin varð önnur. Þegar
neytendur vissu ekki hvað þeir
höfðu fyrir framan sig, reyndust
þeir einnig eiga mjög erfitt með að
dæma um hvað átti að vera „gæð-
avara" eða firmavara og hvað var
ómerkingur. Og yfirmaður Þýska-
landsdeildar svissneska matvæla-
hringsins Nestlé dæsti þungan og
sagði það greinilegt, að tryggð
neytandans við vörumerkið væri
mjög farin að láta á sjá.
Ringulreið
Þessi þróun hefur vakið upp
nokkra skelfingu meðal margra
þeirra vöruframleiðenda sem
harðast ganga fram í markaðs-
stríði. Þeir viðurkenna að ein
ástæðan fyrir því að menn eru
hættir að gefa því gaum hvaða
þvottaefni þeir kaupa eða hvers
konar eldhúsrúllur sé ekki síst
tengd því, að sú fjölbreytni sem
blasað hefur við í kjörbúðum er
mest fyrir augað: það hendir eng-
inn reiður á mörg hundruð tegund-
um pakkninga á kaffi.
Neytandinn breytist
En mestu máli skiptir að
neytandinn hefur breyst. Hann
hefur orðið fyrir ýmsum skakkaföll-
um í orkukreppu og atvinnuleysi,
Ómerkt þvottaefnl: Tryggöin við
vörumerkln hefur mjög látið á sjá að
undanförnu.
og hann heldur fastar um budd-
una. Einnig þeir sem sæmileg fjár-
ráð hafa, vilja ekki blekkjast af
auglýsingatækni sem stílar upp á
það að freista fólks til að kaupa
dýrari vöru vegna þess að sú vara
sé fínni. („Það hefur alltaf kostað
sitt að hafa góðan smekk" segir í
mörgum auglýsingum.) Þvert á
móti hefur sú afstaða breiðst út hjá
kaupendum með allskonar fjárráð,
að þeir skuli ekki láta snúa á sig
með auglýsingabrellum, þeir skuli
heldur kaupa inn skynsamlega. í
Þýskalandi er það haft á orði að
það sé orðið þjóðarsport að gera
ódýr innkaup og svipuð þróun á sér
stað í öðrum löndum.
Það er kannski ekki nema von
að menn dansi með í þessari
„þjóðaríþrótt" þegar það hefur
komið fram, að í einni og sömu
stórverslun er hægt að spara allt
að 40% á því að fylgjast vel með
því hvað hlutirnir kosta og taka ó-
merkta vöru eða þá „sértilboðin"
fram yfir hina virðulegu „gæða-
vöru“. Ekki síst þegar menn eiga í
raun svo erfitt með að vita hvað er
hvað, þegar úr umbúðunum er
komið. Sem er ekki heldur nema
von: sannleikurinn er sá, að mikið
af hinni ómerktu vöru er komið frá
sömu framleiðendum og reyna að
selja matvörur og hreinlætisvörur
undir merkjum og í sérstökum um-
búðum sem kostar ærið fé að
koma upp og hamra inn í vitund
almennings.
Ofmettun
En í sambandi við það, sem nú
var sagt, vaknar sú spurning, hvort
tök auglýsenda á markaðinum, á
hegðun almennings, séu ekki að
bila. Úr Bandaríkjunum berast þær
fregnir nýlega, að kannanir sýni ört
minnkandi áhrif sjónvarpsauglýs-
inga á kaupskapinn - ástæðan er
sögð fyrst og fremst sú að auglýs-
ingarnar eru svo fyrirferðarmiklar
að fólk getur ekki tekið við áhrifum
þeirra lengur. Ný tíska þar um slóð-
ir er að búa til auglýsingar sem
þykjast ekki vera auglýsingar: til
dæmis litla snotra sögu um
geimdverginn góða ET - sem eins
og af tilviljun fær'sér sopa af peps-
ikóla meðan sagan gerist.
ÁB tók saman.
Vopnasala
tilþróunar-
landa
hefur
minnkað
Vopnasala iðnríkjanna til
þróunarlandanna drógst mjög
saman I fyrra. Þau seldu vopn
fyrir um 24 miljarði dollara til
hinna snauðari ríkja heims og
er það lægri upphæð en und-
anfarin sjö ár - einnig ef tekið
er tillit til verðbólgu. Hlutur
Sovétríkjannan drógst mjög
saman í þessum viðskiptum en
hlutur Bandaríkjanna fór vax-
andi.
Bandaríkjamenn seldu
vopn til þróunarríkja fyrir 9,5
miljarði dollara en fyrir 15,5
miljarði í hitteðfyrra. Þrátt
fyrir þennan samdrátt jókst
hlutur þeirra í vopnaveltu úr
32% í 29%.
Sovétmenn seldu vopn fyrir
4,2 miljarði dollara en fýrir
12,6 miljarði í hitteðfyrra.
Hlutdeild þeirra minnkaði úr
26,9% í 16,9%.
Vopnasala Frakka til þriðja
heimsins var allmikil í hitteð-
fyrra eða sem svaraði 8,8 milj-
örðum dollara. í fyrra var hún
aðeins 1,2 miljarðir.
-áb.