Þjóðviljinn - 01.08.1984, Blaðsíða 7

Ríkisútvarpið er vissulega ekki
eitt um að stunda yfirborðslega
skyndikynningu á tónlist og öðr-
um listum. Reyndar er ástand þar
skárra en í flestum öðrum menn-
ingarstofnunum landsins, að ekki
sé minnst á almennar
menntastofnanir. Skólar hafa
gjörsamlega brugðist skyldu sinni
gagnvart listum fyrir bragðið
hvílir óhóflega mikil ábyrgð á
fjölmiðlum ríkisins. í þessu gæfu-
lausa ástandi er Rikisútvarpið
eini vettvangur almennrar tón-
listarfræðslu í landinu(Tónlistar-
skólar og tónmenntadeildir innan
einstaka framhaldsskóla geta
ekki talist vettvangur almennrar
tónlistarfræðslu).
„Við“, unnendur
sígildrar tónlistar
Það er ekki réttlátt að ætlast til
þess að Ríkisútvarpið axli alla þá
ábyrgð sem fylgir almennri tón-
listarkennslu. En óhjákvæmilega
eru gerðar til þess meiri kröfur
meðan menntamál landsins eru í
molum og uppfræðsla í listum á
slíku lágstigi í grunnskólum. En
jafnvel þótt ástand þeirra mála
væri betra yrði að bæta tón-
menntir í útvarpinu. Þar er að
finna allar forsendur góðrar tón-
listarkynningar og tón-
menntunar, tól sem flutt geta alla
hljómlist út um landið.
Þessa möguleika þarf að nýta
mun betur en gert er og til þess
þarf markvissa stefnu. Ekki dug-
ar eilíflega að leita til utanað-
komandi áhugamanna þrátt fyrir
ágæti ýmissa tónistarþátta í
kvölddagskránni. Vægi kynning-
ar þarf að vera meira og minnist
ég í því sambandi frumkvæðis
Atla Heimis Sveinssonar tón-
skálds. Hann hélt úti þáttum um
tónlist sem byggðust á kynning-
um og kennslu, þar sem saman
fór fræðsla, skemmtun og ljós
framsögn. Greinilegt var að hann
lagði mikla vinnu í gerð þessara
þátta, enda skorti hlustendur
ekki áhugann. Sýndi það sig í
könnun sem útvarpið stóð fyrir.
Þar kom fram að hlustendur vildu
fá mun ýtarlegri upplýsingar um
tónlist sem leikin væri í Ríkisút-
varpinu.
En hvernig var þessum áhuga
tekið af forráðamönnum stofn-
unarinnar? Þótt ömurlegt sé frá
að segja fylltist einn þeirra ein-
hvers konar barnalegum sjálf-
birgingshætti og svaraði því til
með fýlu, að „við“, unnendur
klassískrar tónlistar, mættum
hafa hana út af. fyrir okkur.
Eitthvað á þessa leið hljómaði
svokölluðu músak-kerfi, en það-
er eins lags vísindalega út-
reiknaður tónlistarstaðall sem
notaður er í ýmsum tilgangi til að
hafa ómeðvituð sálræn áhrif á
fólk: S.s. í framleiðslu til að örva
verkafólk við færibandið; í kjör-
búðum til að auka neyslufíkn við-
skiptavina; í þrengslum til að
firra menn innilokunarkennd; á
flugvölium til að draga úr kvíða
farþega og á spítölum til að lina
þjáningar sjúklinga sem ekki
mega neyta kvalastillandi lyfja.
Músak-kerfi er m.ö.o. hljóm-
ræn heilaþvottaraðferð, nokkuð
sem heillaði Khomeini er taldi sig
geta haft not fyrir slíkt þrátt fyrir
vestrænan uppruna. Hvað fyrir
tónlistardeild Ríkisútvarpsins
vakir með notkun svona kerfis er
mér hins vegar ráðgáta, því varla
hyggur hún á byltingu í íslömsk-
um sið.
Samt sem áður er kerfið þarna í
formi einnar eða tveggja aría
(oftast úr ítölskum óperum eða
söngleikjum Lehars), forleikja-
froðu (t.d. að Seldu brúðinni eftir
Smetana) og ofleikinna hljóm-
sveitarverka (gjarnan Nætur á
nornagnípu eftir Mússorský eða
Polovtsískir dansar eftir Boro-
dín, stundum hvort tveggja í
senn). Þessar útþvældu syrpur
falla eins og flísar að ógnvekjandi
spádómum Walters heitins Benj-
amíns og eru þó verstu lummurn-
ar ekki tilgreindar.
Forráðamenn tónlistardeildar
virðast trúa á mátt magnsins: Að
sífelld ítroðsla sömu tónlistar
valdi að lokum „gæðabyltingu".
Þá muni æska þessa lands hætta
að dilla sér undir Duran Duran
og taka þess í stað upp takta
Strauss og von Suppés. Slík tál-
sýn er afsprengi ófrjórrar hugs-
unar, því það er ekki hægt að
dæla sígildri tónlist yfir landslýð
eins og hverju öðru listapoppi.
Eðlis síns vegna krefst hún betri
meðferðar. Eg hef hvergi hitt
mann sem fengið hefur áhuga á
klassík ómeðvitað.
HALLDÓR
B. RUNÓLFSSOh
Aðdáandinn og átrúnaðargoðið: Klerkurinn Khomeini.
Jóhann Strauss yngri.
Klisjusúpa
og
hellaþvottur
var eins forráðamanna „fjölmið-
s allra Landsmanna“ og segir það
okkuð um þá meinloku sem
refur um sig á tónlistardeild
Líkisútvarpsins. Ég efa það ekki
ð svarið var gefið að vanhugs-
ðu máli. Sennilega fólst undir
rokanum vanmáttur vegna þess
ifremdarástands sem fjársvelti
ig aðstöðuleysi skapað deildinni.
in þrátt fyrir vonleysi vegna
þessarar aumu aðstöðu mega for-
ráðamenn opinberrar stofnunar
ekki láta svona lagað út úr sér.
Hljómrœnn
heilaþvottur
Auk þeirra einkenna sem ég
benti á í síðustu grein og felast í
flatneskjulegri og gjörsamlega
ófullnægjandi tónlistarkynningu,
þá plaga aðrir kvillar tónlistar-
deildina. Einna verstur þeirra er
„klisju-klassíkin“, eða það sam-
safn af litlausum lummum sem
tónstjórar útvarpsins halda að sé
hinum „norrnal" hlustanda til
andlegrar sálubótar.
Þessi syrpukenndi hrærigraut-
ur er færður upp á segulband eftir
Lausnin
þegar fundin
Tónlistardeildin verður að
söðla um og finna nýjar leiðir út
úr ógöngunum. Atli Heimir vís-
aði veginn á sínum tíma, en því
miður varð ekkert framhald á
brautryðjendastarfi hans. Þar að
auki var hann einn síns liðs þótt
útkoman væri á við vinnu
margra. Því liggur beinast við að
bæta ástandið með því að virkja
fleiri tónskáld og tónlistarmenntil
að sjá um tónmenntir á öldum
ljósvakans.
Slíkt gæti boðið upp á ómælda
fjölbreytni ef vel væri að staðið.
Þar gætu komið til greina öll
hugsanleg form þáttagerðar og
þar með væri tilbreytingarlausri
síbyljunni vísað á dyr. Vissulega
krefst svona tónmenntastefna
aukins fjármagns. En þeim pen-
ingum yrði áreiðanlega betur var-
ið en þeim nauma skammti sem
nú er ætlaður til tónlistarflutnings
og gerir ekki annað en pirra
hlustirnar með vafasömum ár-
angri.
Menningarfjársvelti er fjár-
festing sem seint borgar sig. Þeim
sem líta á Ríkisútvarpið sem
sníkjudýr á þjóðarbúinu sést yfir
áþreifanlegt gildi menningar og
lista fyrir aðra þætti búskapar í
landinu. En að því mun ég víkja
síðar.
HBR
í síðustu grein minni tæpti ég
á því sem mér fanst miður fara
í kynningu útvarpsins á tón-
list, einkum sígildri. Um leið
og ég botna þessa gagnrýni
vil ég leyfa mér að benda á
einfalda lausn þessara mála,
lausn sem þegar hefur verið
reynd með góðum árangri.
UMSJÓN: GUÐJÓN FRIÐRIKSSON
Miðvikudagur 1. ágúst 1984 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7