Þjóðviljinn - 01.08.1984, Blaðsíða 11

FURÐUR
Svefninn er líka vinna
Rannsóknir á svefni og draumum hjálpa okkur til að skilja betur starf heilans
- og kannski til að lengja lífið.
Viö eyðum þriðjungi lífs okkar,
þess eina lífs, sem okkurer
gefið, í svefn. Erum við ekki
aðsviptaokkureinhverju?
Hvers vegna sofum við svona
mikið? Á þessum spurningum
hófust viðræður okkar við
hinn fræga taugafræðing,
sérfræðing í svefni, doktor Al-
exander Vein, prófessor við 1.
Læknaháskólann íMoskvu.
Hvert og eitt okkar hefur hug-
mynd um hversu lífsnauðsyn-
legur svefninn er. Við skulum
bara minnast þess hvernig okkur
líður, þegar við höfum ekki sofið
eða svefntími okkar hefur verið
skertur: Það er ekki hægt að ein-
beita sér að neinu og allt fer í
handaskolum.
Engu að síður var sannað um
miðja tuttugustu öld, að
draumurinn er einnig vinna, starf
heila okkar og ekki síður virkt
starf en á daginn.
- En við tcljum að svefninn sé
nauðsynlegur fyrir hvíldina. Og
oft er talið að hann sé einmitt til
að hvíla höfuðið eftir andlegt
starf, eins og sagt er.
- Það leikur enginn vafi á því
að við þreytumst. Líkamleg
þreyta og eyðing andlegrar orku
er staðreynd. En heilafrumurnar
- neurónurnar - þreytast ekki.
Hvers vegna skyldum við þá
sofa? Aðrar erfiðar spurningar!
Hvers vegna sofa nýfædd börn
svo mikið, sem vita ekki enn þá
hvað vinna er? Og aftur á móti
gengur okkur stundum erfiðlega
að sofna þegar við erum mjög
þreytt, hvers vegna?
Flokkun
upplýsinga
í lok sjötta áratugarins var
komið fram með kenningu um
svefninn, sem ég tók alvarlega.
Hún er svona í stuttu máli. Lang-
tímaminni mannsins, sem
geymist í neurónunum í heilanum
ásérengin takmörk. A.m.k. hafa
nútíma vísindi ekki uppgötvað
nein takmörk. Á daginn gengur
slíkt upplýsingaflóð til heilans úr
öllum áttum, að hann fer að
þreytast þegar líður að kvöldi, og
krefst þess að skammtímaminnið
sé losað við allt sem er óþarfi og
það dýrmætasta sé tekið „í
geymslu". Það er ekki tími til að
fara yfir upplýsingarnar yfir dag-
inn og skrá þær. Það verður að
loka sig frá hinum ytri heimi, vera
í hvíld og fara yfir í sérstakt vinns-
lukerfi heilans. Við vöknum þeg-
ar heilinn er búinn að skrá þær
upplýsingar, sem hann hefur
fengið og kominn er tími til að
taka á móti nýjum.
Hœgur svefn
og hraður
Þessi kenning er möguleg lausn
á þýðingu svefnsins. Hún bendir
á þær ástæður, sem verða til þess
að heilinn fer yfir í svefnkerfið.
Og útskýrir á rökréttan hátt hvers
vegna við sofum.
- En hvernig sofum við? Hvers
vegna sofna sumir um leið og þeir
leggjast á koddann og sumir velta
sér lengi í rúminu? Sumir eru
hressari á morgnana, en aðrir
komast ekki á fætur?
- Hér verður ekki um einhlítt
svar að ræða. Það er ekki um að
ræða uppbyggingu svefnsins,
heldur einstaklingsins. Hér eru
möguleikarnir jafnmargir og
fólkið í heiminum. Sennilega er
einfaldasta dæmið ólíkur svefn
karla og kvenna. Það er vitað að í
þróun mannsins í helstu starfs-
verkefnum hefur orðið til gerð
karlmanns, sem er viljasterkur,
en gerð kvenmanns, sem er til-
finninganæmari. Það er greini-
legt, að hér er einnig um mismun
að ræða: Karla dreymir sjaldnar
en konur og svefn þeirra er dýpri.
Hitastig líkama þeirra lækkar
jafnvel á mismunandi vegu: Hjá
körlum fer það niður í 34.9
gráður, en hjá konum í 35.7
gráður.
Svefn er ekki aðeins eitt ástand
heilans, heldur er um tvö alger-
lega ólík stig að ræða: Hægan og
hraðan svefn. Tvö síðustu stig
svefns er dýpsti svefninn eða eins
og eðlisfræðingar segja delta-
svefn. Tilraunir sanna, að hann
er bráðnauðsynlegur fyrir líðan
heilans. Þess vegna getur maður-
inn sofið eins lengi og hann vill,
en vanti stig dýpsta svefnsins er
hann ekki öfundsverður. Og það
er einmitt delta-svefninn, sem
gefur okkur góða morgunstund.
Hraði svefnsins á sér aðra
mynd: Þar dreymir okkur.
Hægur og hraður svefn skiptast
á 4 - 6 sinnum á nóttu. Sérhvert
stig stendur yfir í eina og hálfa
klukkustund. Þegar líður að
morgni breytist skipanin. Fyrri
hluti nætur er hægi svefninn ríkj-
andi. Þegar líður að morgni er
hraður svefn ríkjandi.
Sálrœn vörn
okkar
Tilraunir vitna um, að hraði
svefninn og draumar, sem honum
fylgja, hafa það hlutverk að
koma stöðugleika á sálarlíf
mannsins. Hann er sálræn vörn
okkar.
Sérhvert okkar rekst í lífi sínu á
þúsundir mála, sem hafa í för
með sér áhyggjur. Með hverjum
degi og ári eykst þessi sálræni
þrýstingur og það verður að
draga úr honum og „hleypa út
gufunni“. Og þessi „gufa“ fer út
meðan sofið er og aðallega í
gegnum draumana, sem gegna
hlutverki sálrænnar spennuslök-
unar. Margar rannsóknir stað-
festa, að fólk, sem er athafna-
samt í eðli sínu og fært um að
finna leið út úr hvaða ástandi sem
er, getur farið á fætur þegar han-
inn galar, en þeir, sem láta smá-
muni á sig fá, eiga að sofa lengur.
Það er sennilega engin tilviljun
að okkur dreymir tvöfalt fleiri
óþægilega drauma heldur en
góða drauma.
- Æ fleiri kvarta undan svefn-
leysi og grípa æ oftar til ýmissa
róandi lyfja og svefntaflna. Hvað
er um að ræða? Þörf eða dutt-
lunga?
- Við skulum athuga það.
Það er eðlileg líðan hjá mannin-
um ef hann þarf ekki að hugsa um
hvernig hann sefur. Ég er hrifinn
af líkingu þar sem segir: Svefninn
er eins og fugl, sem sest frjáls og
situr á útréttri hendi, en flýgur á
brott ef gerð er tilraun til að grípa
hann.
Ef koma á með einhverja vissa
formúlu þá er svefn okkar kom-
inn undir deginum áður, þ.e.
hversu lengi við sofum og hversu
vel.
Læknisfræðin hefur nú yfir að
ráða miklu vopnabúri lyfja, sem
hafa áhrif á svefninn. Það er til
mikið úrval af róandi lyfjum.
Sumar töflur minnka hlut hraða
svefnsins og aðrar hæga
svefnsins. Það er auðvelt að nota
þær, þar sem þær fást í hverri lyfj-
abúð. En ég verð að viðurkenna,
að ég er hlynntur annarri aðferð:
Besta leiðin til að hafa svefninn
reglulegan er að skipuleggja lífið
rétt og líta á það skynsamlegum
augum.
Að lengja lífið
Um þúsund ára skeið hafa
læknavísindin þróast og eflst í
rannsóknum á manninum þegar
hann vakir. Nú er að koma til ný
grein - svefnlæknisfræði, sem
rannsakar ýmsa sjúkdóma, sem
tengjast þessum hluta lífs okkar.
Gegnum drauma getum við
farið dýpra inn í starfsemi heilans
og skilið eðli ýmissa sjúkdóma,
einkum þeirra, sem ekki er hægt
að finna rætur á í vakandi ást-
andi. Þannig fannst t.d. möguleg
leið til að flogaveiki gæti brotist
fram. Það lítur út fyrir að ég sé í
mótsögn við sjálfan mig þegar ég
segi, að fjarvera drauma stuðli að
því að lækna þunglyndi,sem er
einn útbreiddasti sjúkdómurinn í
heiminum.
Við erum að koma að uppgötv-
unum hvað varðar efnafræði
svefnsins. Fengisf hafa upplýs-
ingar um tilveru neuropeptída,
sem eru sérstök líffræðileg efni,
sem taka virkan þátt í að skipu-
leggja starfsemi heilans, einkum
svefnsins og einstakra stiga hans.
Ef tekst að greina þau frá og
mynda eina heild getum við lagað
allar breytingar í samsetningu
svefnsins og lært að stjórna hon-
um. Og þetta er möguleg leið til
að láta gamlan draum mannkyns-
ins rætast - að lengja lífið. Eðli
svefnsins breytist með tímanum
og það er fyrsta merkið um ellina.
Það getur verið að læknisfræðin
geti jafnvel skorað hana á hólm.
„Sotsíalisticheskaja
Industría“- APN.
Basket Super, þrælsterkir uppháir skór.
St. 6-IOV2. Kr. 2180.-
Sportvöruvers/un Póstsendum
*
Ingó/fs Oskarssonar
Klapparstig 44 — simi 10330 — 11783
auðvitao^
Wm«

Miðvikudagur 1. ágúst 1984 ÞJÖÐVILJINN - SÍÐA 11