Þjóðviljinn - 16.12.1984, Síða 9

Minnst gamals félaga
og hagyrðings
Minningabrot um Jóhann Magnússon
fró Gilhaga
Við sem þykjumst hafa
næmt eyra fyrir rími og stuðl-
um, veitum vitanlega þeim
einstaklingum nánari athygli,
sem á vegi okkar verða og
eiga þennan hæfileika í ríkum
mæli. Á æskuheimili mínu var
ferskeytlan mjög í heiðri höfð.
Það mátti því segja að maður
drykki þessa kennd í sig með
móðurmjólkinni. Þaðvoru
einkum tvær gamlar konur
sem ég minnist er stóðu fram-
arlegaíljóðagerðinni.
Eftir að ég kom til Reykjavíkur
hitti ég einn slíkan, sem mér þótti
sérstæður. Hann hét Jóhann
Magnússon, frá Gilhaga í Skaga-
firði. Um ætt hans og uppruna
veit ég næsta fátt, en Skagfirðing-
ur mun hann hafa verið í húð og
hár. Mér er tjáð að hann hafi haft
nokkur kynni af Símoni Dala-
skáldi. Margir munu hafa heyrt
mannsins getið, því segja má að
hann hafi verið landskunnur hag-
yrðingur. Jóhann fædist 2. mars
1892 og lést 9. maí 1979.
Atvikin höguðu því þannig að
ég kynntist Jóhanni ekki fyrr en
hann var orðinn aldraður maður,
kominn um sjötugt. Við bjuggum
í sömu blokk um tíma og hittumst
þá nærri daglega og ræddum þá
um hin margvíslegustu efni. Við
köstuðum stundum fram stökum
að gamni okkar. Er Jóhann varð
sjötugur sendi ég honum eftirfar-
andi vísukorn:
Allar stundir ertu klár
orðs með bundið letur.
Ekki er lundin orðin sár
að neinn fundið getur.
Aldrei
þreyttur
Engan mann hef ég þekkt, sem
bar það jafn greinilega með sér
að vera erfiðismaður. Enda vann
hann hörðum höndum alla ævi og
um lífsþægindi hugsaði hann lítt.
Það mátti segja að það væri nærri
ótrúlegt hvað hann gat lagt á sig.
Þó hann væri kominn yfir sjötugt
þá setti hann það ekki fyrir sig að
vinna langt fram á kvöld flesta
daga. Aldrei kom honum til hug-
ar að nota strætisvagn, þó tók það
um 40 mín. að ganga hvora leið.
Undruðust margir þessa ótrúlegu
hörku mannsins. Snemma mynd-
uðust ýmsar sögur um Jóhann.
Voru margar þeirra í þjóðsagna-
stfl.
Það var einkennilegt með Jó-
hann, að það var eins og hann
væri aldrei þreyttur. Það var
sama hvað hann lagði á sig, hann
var alltaf glaður og reifur og full-
ur afkímni. Ég heffáa mennhitt,
sem mér hafa þótt skemmtilegri
sem viðræðufélagar. Bar margt
til þess. Jóhann var víðlesinn.
Hann var aldrei ólesandi, ef hann
hafði einhverja stund. Minni
hafði hann frábært svo undrun
sætti. Allt sem hann las, las hann
með gagnrýni. Skoðanir fjöldans
höfðu lítil áhrif á hann. Hann var
engin hópsál.
Þó við bara
þegðum
saman
En það sem mér fannst
skemmtilegast í fari mannsins var
hvað hann hafði sérkennilegan
og góðan frásagnarstíl. Hvað
hann sagði skýrt og lifandi frá.
Menn og atburðir urðu ljóslif-
andi. Að frásagnargáfu stóðu
honum fáir á sporði, og í daglegri
ræðu var málfar hans sjaldgæfi-
lega vandað, litríkt og auðugt.
Hann kunni einnig að hlusta á
aðra. Hann var ekki einn af þeim
sem sífellt krafðist þess að hafa
orðið sjálfur. Það var eitthvað
svo hlýlegt og notalegt að vera í
nálægð mannsins, eða svo fannst
mér. Einu sinni varð þessi staka
til er ég hafði dvalið hjá honum
kvöldstund:
Hjá þér fann ég gleði og
gaman,
geisluðu vinahót.
Þó við bara þegðum saman
það var nokkur bót.
Þá var það ekki síður eftirtekt-
arvert hvað Jóhann hafði gott
skopskyn. Bera margar stökur
hans því glöggt vitni. Hann skrif-
aði aldrei upp stökur sínar og því
mikil hætta á að þær gleymist og
týnist og væri það skaði. Þegar
Jóhann fór úr nágrenninu kvaddi
ég hann með þessari stöku:
Oft ég sótti á þinn fund,
eitt var það sem réði:
Mér fannst alltaf styttast
stund
og stöðugt hlýna í geði.
Jóhann svaraði:
Nú mun fundum fækka um
skeið,
fyrr við undum saman,
þá gat lundin létt og heið
lífgað stundargaman.
Gerðu um mig
eina stöku
Þetta spjall á ekki að vera nein
úttekt á stökum Jóhanns. Til þess
skortir mig gögn, tíma og tæki-
færi. Flestar stökur hans bera því
glöggt vitni að hann gjörhugsaði
þær. En hann gat einnig verið
snöggfljótur, ef svo bar við.
Kunningi hans á Akureyri ljóð-
aði þannig á hann:
Gerðu nú um mig eina stöku,
elsku vinurinn:
Jóhann svaraði:
Svo að lífs á langri vöku
léttist róðurinn.
Vitanlega eru mér mörg atvik í
föstu minni í sambandi við kynni
mín af þessum sérstæða manni.
Ég man t.d. eftir því er ég einu
sinni heimsótti hann, síðla kvölds
inn á Bergþórugötu. Mér var
tekið eins og venjulega með þess-
ari innilegri hlýju og þess getið
hvað ég væri nú góður að koma.
Það var kominn gestur til Jó-
hanns, maður fríður sýnum og
greindarlegur á svip. En maður-
inn var drukkinn. Hálf brenni-
vínsflaska á borðinu. Önnur full á
gólfinu við stólinn, sem hann sat
á. Drukkinn mann hafði ég ekki
séð hjá Jóhanni fyrr. Hann hafði
aldrei neytt áfengis og var ekki í
neinu vinfengi við Bakkus kon-
ung. Jóhann kynnti okkur og
sagði: „Þetta er Þorbergur Þor-
steinsson, bróðursonur minn“.
Bakkus og
guðsmyndin
Ég hafði heyrt mannsins getið
og þá fyrst og fremst fyrir tvennt,
að hann væri mikill drykkjumað-
ur og að hann væri afburðasnjall
hagyrðingur. Ég hafði einnig
heyrt að hann ætti hvergi örugg-
ara húsaskjól en hjá þeim Jó-
hanni og hans ágætu konu Lovísu
Sveinsdóttur. Þar var alltaf tekið
vel á móti honum, hvernig sem
ástatt var. Þorbergur mun áreið-
anlega hafa fundið þetta og metið
þau hjón umfram annað fólk.
Er ég hafði staðið við nokkra
stund segir Þorbergur: „Ert þú
kunningi Jóhanns? Þetta er föð-
urbróðir minn“. „Já við erum
kunningjar". „Eruð þið kannske
vinir?“ spyr Þorbergur. „Ég vildi
nú helst segja það“, sagði ég.
„Jæja, þú um það. Ekki ertu vin-
avandur“, sagði Þorbergur.
Gamli maðurinn glotti. Hann
hefur sjálfsagt þekkt orðleikni
frænda síns.
Ég vík nú að Þorbergi og segi:
„Mér er sagt að þú sért lands-
kunnur hagyrðingur. Viltu nú
ekki lofa mér að heyra eina eða
tvær stökur eftir þig?“ Þorbergur
svaraði eftir nokkurn tíma: „Það
er nú held ég ofmælt að ég sé
landskunnur hagyrðingur og nú
er ég ekki beinlínis upplagður að
fara með eitt eða neitt“. Síðan
seildist hann eftir flöskunni og
fékk sér vænan teyg. Þagði síðan
góða stund. Sagði síðan: Mér er
sama þó ég lofi þér að heyra þessa
stöku:
Alltaf versnar viðhorfið,
viðbragðshraðinn dvínar.
Ég er enn að eltast við
æskusyndir mínar.
Jóhann þagði meðan þessar
orðræður fóru fram og velti vöng-
um, en það var vani hans er hann
var að koma saman stöku. Loks
sagði hann: „Ég var að reyna að
lemja saman stöku. Það er best
að lofa þér að heyra hana“.
Það hefur mannleg meinin
hert,
og mörgum valdið sárum
trega,
hvernig Bakkus getur gert
guðsmyndina hræðilega.
Um leið og hann mælti fram
stökuna sýndist mér hann skotra
augunum til frænda síns.
Jóhann dáði mjög Þorstein
bróður sinn og taldi að hann hefði
verið spekingur að viti. Þorsteinn
nefndi hús sitt hér í Reykjavík
Gilhaga. Er Jóhann kom að Gil-
haga í fyrsta skipti eftir lát Þor-
steins var húsið autt og yfirgefið.
Þá kvað Jóhann:
Fræðagengi féll hér skjótt,
fiðlustrengir drúpa hljóðir.
Nú fær enginn oftar sótt,
andans feng á þessar slóðir.
Sigurður Hlíðar dýralæknir og
Jóhann voru miklir kunningjar.
Er Sigurður varð sjötugur sendi
Jóhann honum eftirfarandi
stöku:
Ei þarf hann að leita lags,
leika kann með snilli,
einn sem vann í önnum dags
allra manna hylli.
Er Jóhann fór alfarinn úr
Reykjavík norður í Skagafjörð
kvaddi ég hann með eftirfarandi
stöku:
Alltaf hafa yljað mér,
óður þinn og ríma.
Því er skylt ég þakki þér
þennan liðna tíma.
Sól og frost
Jóhann stundaði mörg störf um
ævina. Hann var t.d. um tíma
varðmaður á Kili ásamt öðrum
Skagfirðingum. Það var
skemmtun þeirra félaga að yrkja
um daginn og veginn, er önn
dagsins var lokið. Því fleiri voru
hagyrtir en Jóhann. Hann lofaði
mér að heyra nokkrar af þeim
stökum, sem þar urðu til. Ég ætla
hér að fara með tvær, sem geymst
hafa í minni mínu. Það mun hafa
verið ofsaveður er hann orti
stökurnar:
Allri tjöldin eyðast ró,
enginn hölda sefur.
Hér í köldum Kjalarmó
Kári völdin hefur.
Skýin vindur hrekur hratt,
hátt í tindum lætur.
Hylur strindi húmið svart,
himinlindin grætur.
Ég ætla hér að lokum að fara
með nokkrar stökur eftir Jóhann:
Heimþrá
Sólin blandar skini skúr,
skrýðist blómum jörðin.
Hugur leitar útlegð úr
inn í Skagafjörðinn.
Vor
Vekur blómin vorsins dís
vinarrómi hlýjum.
Uþþ í blóma röðull rís
raddir óma í skýjum.
Haust
Tíminn kallar, lækka Ijós,
lífs er fallvalt gengi.
Þegar fjalla fögur rós,
föl að hallast vengi.
Vindar gjalla vítt um svið,
veika hallast stráið.
Frostin valla gefa grið,
grösin falla í dáið.
Vetur
Freðin öll er hamrahöll,
héluvöllinn stjörnur lýsa.
Hæstu fjöllin földuð mjöll,
fellur gjöll á milli ísa.
Mannlíf og
pólitík
Jóhann orti fjölmargar tæki-
færisvísur, sem margar urðu
landskunnar. Þegar Hannibal
Valdimarsson bauð sig fram í
Reykjavík 1967 og í raun og veru
klauf Alþýðubandalagið líkaði
Jóhanni það stórum miður. Þá
kvað hann:
Þegar gott hann gera skyldi,
gæðin hvergi fann.
Það illa sem hann ekki vildi,
alltaf gerir hann.
Til eiginkonunnar
Á þó líði ævikvöld
eyðist húmið svarta.
Við minn hlýja arineld
á ég geisla bjarta.
Ellin þó að mæði mig
má ég vera glaður.
Meðan aðeins á ég þig
er ég gæfumaður.
Ágúst Vigfússon.
JÓLABLAÐ - ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9