Þjóðviljinn - 16.12.1984, Side 15

hann hefði til þess leyfi Tyrkja-
soldáns sem þá var hæstráðandi
yfir ófrjálsu Grikklandi?
Melina Merkúrí, fræg kvik-
myndaleikkona og nú mennta-
málaráðherra í vinstristjórninni
grísku, segir umbúðalaust: Þess-
um 2400 ára gömlum myndum,
þessum þjóðardýrgripum, var
rænt frá Grikkjum þegar þeir
gátu ekki varið hendur sínar.
„Útlendur maður, Tyrki, leyfði
öðrum útlendingi, Breta, að ræna
Parþenon og enginn spurði okkur
Grikki hvort við vildum láta af
hendi þennan einstæða vitnis-
burð um fortíð okkar“. Og Me-
lína hefur heitið því að berjast
fyrir endurheimt Elgin-mynd-
anna svonefndu „þótt ég liggi
dauð eftir".
Þessu hefur fyrrnefndur for-
stjóri British Museum, David
Wilson, svarað á þá leið, að Bret-
reyndar tollfrjálst t.d. í Vestur-
Þýskalandi.
Varðveisla
þá og nú
Önnur helsta vörn þeirra, sem
ekki vilja láta hin fornu listaverk
af hendi, er sú, að safnarar Evr-
ópulanda hafi bjargað mörgum
dýrgripum frá glötun. Og það er
rétt : slík dæmi eru vitanlega til -
við hliðina á öðrum dæmum, sem
sum voru nefnd áður, um að safn-
arar hafi margt eyðilagt í græðgi
sinni. Um þetta segir Richad B.
Nunoo, þjóðminjavörður
Ghana: „Þróunarlöndin kvarta
ekki yfir því, að dýrgripir þeirra
voru teknir og varðveittir á þeim
tíma þegar landsmenn sjálfir
höfðu ekki möguleika til að varð-
veita þá sem skyldi. En við erum
nú færir um að gæta menningar-
arfs okkar sjálfir".
Þessi marmarariddari er hluti af þeim lágmyndum sem Elgin lávarður hafði
með sér frá Aþenu árið 1916 í kistum. Melína Merkúrí, menntamálaráðherra
Grikklands, segist fyrr dauð liggja en hætta að þerjast fyrir endurheimt þessa
„einstæða vitnisburðar um gríska fortíð''.
sem aldrei verður bættur
að kom í ljós, að ekki var eina
einustu bronsmynd forna lengur
að fá hvorki í Beninhéraði né
annarstaðar í Nígeríu. Nígeríu-
menn sneru sér til safna í Evrópu
og báðu um þó ekki væri nema
eina bronsgrímu eða styttu og þó
ekki væri nema að láni. Ekkert
svar. Safnið í Beninborg varð að
láta sér nægja ljósmyndir af dýr-
gripum þessum.
Margar kröfur
Svo mætti lengi áfram telja.
írak vill fá aftur frá Austur-
Berlín Istar-hliðið, sem þýskir
fornleifafræðingar tóku niður við
uppgröft í rústum Babýlonar rétt
fyrir aldamót. írakar hafa jafnvel
haft í hótunum við Austur-
Þýskaland að hætta að selja þeim
olíu ef þetta bláa og gullna mósa-
íkverk fæst ekki afhent. Thai-
lendingar hafa mikinn áhuga á að
fá bronsstyttu af Avalokitshe-
vara, helgum manni í Búddasið,
sem er í Metropolitan safninu í
New York. Og fá lönd hafa verið
jafn oft og mikið rænd fjársjóð-
um fyrri alda og Egyptaland. Ein-
na verstur var Napóleon, sem fór
með her þangað árið 1798 og
hafði með sér mikinn fjölda dýr-
gripa úr konungagröfum og ho-
frústum. Að vísu lentu gripir
þessir ekki hjá Frökkum, því
Bretar náðu ránsfengnum á
heimleið - er þeirra gripa síðan
að leita á Englandi.
Skemmdarverk
Sumir „bara“ hirtu það sem
virtist liggja í reiðileysi eða undir
skemmdum. En margoft hafa
landkönnuðir, herforingjar og
ævintýramenn gripið til sleggju,
járnkarla og steinsaga til að ná
þeim ránsfeng sem þeir sóttust
Þessi mynd af guðnum Sjíva stóð öldum saman í musteri á Suður-lndlandi.
Nýlega var henni stolið og ríkur safnari í Kaliforníu greiddi fyrir hana miljón
dollara: sagan heldur áfram en verðlagið breytist.
eftir. Þjóðverjarnir Grúnwdel og
Le Coq voru á fyrsta áratug ald-
arinnar á flakki um Austur-
Túrkestan. Þeirfluttuþaðaní230
kistum um 600 veggmyndir sem
þeir höfðu sagað út úr steinveggj-
um búddaklaustra í hellum ná-
lægt Turfan. Eru þessir gripir í
Safni indverskrar listar í Berlin
enn þann dag í dag. Bandaríkja-
maðurinn Langdon Warner safn-
aði kínverskri list fyrir Fogglista-
safnið í Boston. Hann skildi eftir
ljóta flekki í hellamusterunum í
Dunhúang en þar losaði hann
með eldi parta af veggmálverkum
og hafði með sér til Bandaríkj-
anna. Hinar villimannlegu aðfar-
ir margra safnara hafa leitt til
þess, að víða í gömlum musterum
Asíu, Afríku og Rómönsku Am-
eríku er ekki heila styttu að finna.
Oft var erfitt að taka upp heila
líkneskju og var þá gripið til þess
að brjóta af þeim hausana og
skilja búkinn eftir.
Samþykkt sem
dregur skammt
Á síðari árum hefur verið reynt
að sporna að minnsta kosti við
því að haldið sé áfram á sömu
braut. Árið 1970 gerði Menning-
arstofnun Sameinuðu þjóðanna
samþykkt, þar sem fordæmd er
verslun með forn listaverk, sem
ekki er gerð heiðarleg grein fyrir
hvernig á markað sé komin. Um
50 lönd hafa undirritað þessa yfir-
lýsingu, en það eru einkum lönd
sem mest verða fyrir barðinu á
listaverkaþjófum og smyglurum.
Bretar og Frakkar hafa t.d. ekki
skrifað undir enn og Bandaríkja-
menn líta svo á, að undirskrift
þeirra sé ekki skuldbindandi
meðan svo sterkir aðilar ganga
lausir ef svo mætti segja.
Kaup eða rán
Safnstjórar og aðrir þeir sem
áhuga hafa á þessum málum
reyna að gera sem mest úr því, að
gripirnir séu upphaflega keyptir á
sæmilega heiðarlegan hátt. Til
dæmis segir David Wilson, for-
stjóri British Museum, að lág-
myndirnar úr höfuðhofi Grikkja,
Parþenon, hafi verið keyptar af
Elgin lávarði árið 1816 fyrir 35
þúsund pund (kannski væru það
svosem 90 miljónir króna nú). En
hvaða rétt hafði herra Elgin til að
taka þessar myndir - eins þótt
Brítish Mueum á um 2000 stórmerkar lagmyndir úr bronsi, sem breskir her-
menn rændu í „refsileiðangri" í Nígeríu árið 1897. I Nígeríu sjálfri er nú enga
slíka mynd að finna.
ar geti ekki byrjað á að gefa slíkt
fordæmi - ef að grísku lágmynd-
irnar verða afhentar, þá verði
enginn endir á kröfugerð. og
hann vísar til kaupanna. En aðrir
eru þá fljótir til að benda á að á
nýlendutímunum hafi vopnlitlir
og/eða fáfróðir íbúar þeirra
landa, sem byssur Evrópu lögðu
undir sig, staðið heldur illa að vígi
þegar um var að ræða kaup eða
„skipti“ - til dæmis á brennivíni
og glerskartgripum og fornum
merkisgripum.
Samtþykkt UNESCO hefur
haft lítil áhrif. Markaðsverð á
forngripum fer mjög hækkandi
og eftir því verða smyglarar út-
smognari og sölumenn slóttugri.
Ríku löndin banna hreint ekki
innflutning á dýrgripum, sem eru
fengnir með vafasömum hætti -
víða gildir formúlan „flutt út ó-
löglega - flutt inn löglega“ - og
Þess eru dæmi að sltkri stefnu
sé fylgt. Einna skástir fyrrum ný-
lenduþjóða (fyrir utan Dani)
hafa reynst Belgar og Hollend-
ingar sem hafa skilað Zaire (áður
Belgísku Kongó) og Indónesíu
ýmsum gripum og aðstoðað
beinlínis við að byggja upp söfn
og þjálfa starfsfólk. Ástralíu-
menn, Nýsjálendingar og Banda-
ríkjamenn hafa líka látið eitthvað
af liendi. Sannleikurinn er
reyndar sá, að því fer fjarri, að
þær þjóðir sem hafa verið dýr-
gripum sínum sviptar á árum
áður, geri tilkall nema til tiltölu-
lega lítils hluta fjársjóðanna. Me-
lína Merkúrí segir t.d. að Grikkir
vilji ekkert annað heimta af Bret-
um en lágmyndirnar úr Parþenon
- að öðru leyti vilji þeir semja um
að fá listaverk til láns á farands-
ýningar.
Árni Bergmann tók saman
JÓLABLAÐ - ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 15