Þjóðviljinn - 27.04.1985, Blaðsíða 7

Pað er góðra gjalda vert þegar
forseti A.S.Í. leggur niður fyrir
sér og dregur upp mynd af ís-
lensku atvinnulífi og mögu-
leikum þess. Umræða um þessi
mál hefur sjaldan verið nauðsyn-
legri en einmitt nú, með tilliti til
framtíðar þróunar.
í upphafi máls síns bendir Ás-
mundur réttilega á, að ofmikil
stöðnun hafi orðið í atvinnulegri
uppbyggingu á s.l. 10 árum. Ég
vil bæta því við, að ofmikið af
fjárfestingu þessara ára var röng,
bæði frá atvinnulegu og fjárhags-
legu sjónarmiði. Af mörgu er að
taka á þessu sviði. En alvarleg-
asta dæmið um þetta eru ótíma-
bærar raforkuframkvæmdir gerð-
ar fyrir óhagkvæm erlend lán. En
alvarlegasta áminning Ásmundar
er sú, að á s.l. 20 árum hefur árs-
störfum í íslensku þjóðfélagi
fjölgað um 42 þús. en af þeim eru
aðeins rúmlega 8500 sem teljast
til framleiðslustarfa. Ég orðaði
þessa þróun áður hér í þessum
þáttum á þann veg, að þetta líkist
því, ef maður reisi sér hús en
gleymdi undirstöðum þess.
Þjónustustörf allskonar eru
nauðsynleg í nútímaþjóðfélagi,
en þau verður að tryggja með
þróttmikilli framleiðslustarf-
semi. Eetta hefur verið vanrækt í
þjóðfélagi að tala um alltof stór-
an fiskveiðiflota og að nauðsyn
beri til að fækka skipum. Pessir
menn virðast halda að innflutn-
ingsverslun og önnur þjónustu
séu undirstaðan í þjóðfélaginu.
Þjónustustörf eru að vísu
nauðsynleg og ef að við líkjum
þjóðfélaginu við skip, þá til-
heyrðu þjónustugreinarnar yfir-
byggingu þess, en framleiðslu-
greinar sjálfum skipsbotninum
þar sem sjávarútvegurinn er kjöl-
þol fisksins skerðist ekki vegna
vankunnáttu. Þetta er nú sá þátt-
urinn við sjálfar veiðarnar sem
þarf að lagfæra þar sem honum
að athuguðu máíi er ábótavant.
Samræmi veiða
og vinnslu þarf
að lagfæra
Þrátt fyrir 40 ára þróun í frysti-
húsarekstri hér á landi, þá er
fyrirkomulagi þessa reksturs í
kemur fram í söluerfiðleikum, en
erfiðleikar á því sviði lenda á al-
þýðu manna hér, undan því verð-
ur ekki komist.
Það er því mikill misskilningur
þegar menn halda að það komi
bara framleiðendum og útflytj-
endum við, hvort gölluð vara
komist úr landi og inn á fiskmark-
aði okkar.
Hið opinbera óháða ríkismat
útfluttra fiskafurða á sinn stóra
þátt í uppbyggingu þessara mark-
vinnu skemmri tíma en 6 mánuði,
en oftast til ársins. Uppsagnar-
frestur er fastákveðinn 3 mánuðir
á báða vegu. Sé um óvant fólk að
ræða, þá lætur fyrirtækið kenna
því og þjálfa það á sinn kostnað
til starfa. Findurs fyrirtækið
kenndi óvönu fólki í 3 vikur og
greiddi því fasta kaupið meðan á
kennslu stóð. Fyrst að slíku
námskeiði loknu fékk það að
hefja störf í frystihúsinu og tók
það þátt í vaktarbónusnum.
Hugleiðingar út frá skýrslu forseta ASÍ
íslensku þjóðfélagi eins og kemur
fram í töíum forseta A.S.I. Því er
brýnast verkefnið nú að fjölga
framleiðslustörfum við arðbæra
framleiðslu.
Framtíðar möguleikar
sjávarútvegs eru
vanmetnir
Ásmundur segir að afurðir frá
sjávarútvegi í íslenskum útflutn-
ingi hafi verið 68,7% á sl. ári.
Þetta mun vera lægsta hlutfall af
sjávarafurðum í okkar útfluningi
sem ég man eftir. En þegar við
skoðum þessa tölu þá er hún
breytileg til hækkunar, miðað við
þá aðra útflutningsmöguleika
sem nú eru fyrir hendi.
í fyrsta lagi þá gæti þorskafli
okkar orðið meiri á næstu árum,
vegna þess að sjór fer hlýnandi og
vöxtur verður hraðari að sama
skapi. Þá mun nánasta framtíð
sanna það að heildar ársafli af
þorski að undanförnu hefur verið
miðaður við of lágan tonna-
fjölda. Möguleikarnir hafa verið
meiri. í þessu sambandi hef ég
áður bent á, að þrátt fyrir sveiflur
í þorskafla eftir árferði sjávar, þá
jafnaði ársaflinn sig upp með 4oo
þús. tonna ársafla á þrjátíu og
tveggja ára tímabili eftir síðari
heimsstyrjöldina, þegar stórir er-
lendir veiðiflotar voru lengst af á
okkar miðum.
Þá vil ég benda á, að það er
ekki fyrir en á allra síðustu árum
sem íslensk veiðiskip eru farin að
nýta djúphafsrækjumiðin út frá
landinu, og möguleikar þeirra
miða eru enganvegin fullnýttir.
Þá eru ýmsir fiskistofnar hér á
okkar landgrunni sem við höfum
ekki nýtt að neinu ráði ennþá,
t.d. liggur kúskelin víða á botni
fjarða og flóa í stórum breiðum
án þess að hún sé veidd og nýtt í
nýja útflutningsvöru. Þá má bú-
ast við því næstum hvenær sem er
úr þessu, að norska vorgotssíldin
komi aftur í ætisleit á miðin fyrir
Norðurlandi og að hin stóru
norðlensku sfldarár endurtaki
sig. En frammi fyrir slíku munum
við standa vanbúnir á flestum
sviðum. Svo eru ýmsir í okkar
festan. Þar er ekki gott að sjá það
fyrirnú, hvort við þurfum mann-
fleiri sjómannastétt ínáinnifram-
tíð, en þó gæti þess orðið þörf.
Hitt tel ég nokkurnveginn víst, að
sú fiskimannastétt og sá fiski-
skipafloti sem við eigum í dag
hann hefur möguleika til þess að
koma með meiri og verðmætari
afla að landi heldur en hann gerir
núna.
Hagnyting fisk-
aflans getur fært
okkur meiri
verðmæti
heldur en hann gerir
nú
Á þessu sviði eru miklir mögu-
leikar sem hingað til hafa verið
vannýttir. Tonnafjöldi fiskaflans
segir ekki alla sögu um verðgildi
hans. Meðferð fisksins við veiðar
og vinnslu hefur í þessu sambandi
úrslitaþýðingu. Hvað er þá at-
hugavert við þennan þýðingar-
mikla þátt?
Hér er margt, sem þarf að at-
huga. Ef við tökum veiðar með
þorskanetum sem eru orðnar
ein allra umfangsmesta
veiðiaðferð á vetrarvertíð, þegar
stærsti og verðmesti þorskurinn
er veiddur, þá spillir of mikill
netafjöldi í mörgum tilfellum
heildargæðum aflans. Það þarf að
verða skilyrðislaus krafa sem
aldrei er vikið frá, að enginn bát-
ur hafi fleiri net í sjó, heldur en
skipshöfn hans getur dregið yfir
daginn í sæmilegu sjóveðri. Á
togurum þurfa skipstjórar að til-
einka sér þá vinnutilhögun að
draga vörpuna ekki of lengi og
taka ekki of stór höl, því þetta
spillir fiskgæðum og kemur fram
við vinnslu aflans. Með þeirri raf-
eindatækni sem nú er hægt að
beita við togveiðar á að vera hægt
að fyrirbyggja galla á fiski af þess-
um sökum. Þá er blóðgun og
slæging fisksins ásamt niðurlagn-
ingu í ís, sem er oftast núorðið í
kassa, vandaverk sem þarf að
framkvæma af kunnáttu, svo fisk-
gæði verði sem mest og geymslu-
ýmsu ábótavant, sé miðað við
þau erlendu fiskvinnslufrystihús
sem best eru rekin á þessu sviði. í
fyrsta lagi þá er útivera margra
íslenskra ísfisktogara of löng.
Hámarks útiverutími eftir að
veiðar eru hafnar þyrfti að miðast
við viku. 1 stað þess eru margir
togarar sem leggja upp í frystihús
með allt upp í 14 daga gamlan fisk
í ís þegar hann er lagður í land. Of
löng útivera skilar léttari farmi á
land, heldur en skemur útivera.
Þessi þyngdarminnkun á farmi
hefur þó talsvert minnkað síðan
farið var að ísa í kassa, en er þó
fyrir hendi. Séu skip of lengi úti á
veiðum með ísvarðan fisk þá
smáminnkar geymsluþol hans.
Af þessum sökum er oft elsti hluti
farmsins ekki frystingahæfur þeg-
ar að landi er komið og verður að
vinna þann hluta í verðminnstu
flokka, saltfisk og skreið. Þá
verður líka stundum að vinna það
sem er frystingarhæft í verðminni
pakkningu heldur en hægt hefði
verið að gera ef fiskurinn hefði
verið nýrri þegar hann komað
landi. Verst getur útkoman orðið
á þessu sviði að sumrinu þegar
mikið af óvönu fólki vinnur í hús-
unum. Þá er líka mesta hættan
fyrir hendi að eitthvað af ekki
fullgildu hráefm fari gegnum
vinnslu. En hendi það slys sem
alltaf getur orðið undir svona
kringumstæðum, þrátt fyrir góð-
an viljan að fyrirbyggja slíkt, og
slæm vara kemur inn á okkar fisk-
markaði í staðinn fyrir úrvals-
vöru, þá veldur það ekki bara
viðkomandi fyrirtæki skaða
ásamt því sölufyrirtæki sem ann-
ast söluna, heldur geta slík mis-
tök valdið þjóðarskaða, sem
aða og án þess væri hlutur okkar
þar lakari en hann er í dag.
Nú hefur sjávarútvegsráðherra
með reglugerð tekið mikilvæg-
ustu þætti hins óháða ríkismats úr
höndum þess og fengið þá í hend-
ur framleiðendum og samtökum
þeirra. Slíkt fyrirkomulag á út-
flutningsmati þekkist nú hvergi
hjá fiskvinnsluþjóðum. Það
leiddi alls staðar til ófarnaðar á
meðan það var við lýði. Hver get-
ur borið ábyrgð á svona verkum?
Þaö þarf að gera
íslensk frystihús
að meira aðlað-
andi vinnustöðum
en þau eru nú
íslensk frystihús hafa annað
fyrirkomulag á vinnu heldur en
tíðkast t.d. í norskum frystihús-
um sem rekin eru allt árið. í slík-
um frystihúsum Norðmanna er
að jafnaði unnið á tveimur átta-
tíma vöktum á sólarhring en síð-
an tekur við fámenn vakt sem
þvær og hreinsar húsið og búnað
fyrir næsta dag. Einstaklingsbón-
us var framan af árum greiddur
starfsfólki fyrir afköst og góða
nýtingu hráefnis. Þetta fyrir-
komulag þótti ekki nógu gott.
Var m.a. talið valda togstreitu
meðal verkafólks, samtímis sem
það stuðlaði ekki að þeirri vöru-
vöndun sem talin var þörf á.
Þetta leiddi til þess að einstak-
lingsbónusnum var breytt í
heildarbónus fyrir vaktina og
jafnframt sett þak á vinnuhraða.
Árið 1970 hafði Findus fyrirtækið
í Hammerfest tekið upp þetta
fyrirkomulag hjá sér og önnur
stór frystihús komu á eftir.
Rekstrarstjóri hjá Findus sagði
mér að þetta breytta fyrirkomu-
lag hefði breytt andrúmsloftinu
meðal starfsfólksins og tog-
streitan sem var áberandi hefði
horfið. Þá hefði nýting og frá-
gangur vörunnar allur stórbatnað
við breytinguna.
Þá er annað fyrirkomulag við
mannaráðningar að norskum
frystihúsum heldur en hér. Fólk
er yfirleitt ekki ráðið í þessa
Ef við skoðum aðstöðu fólks í
erlendum frystihúsum samkvæmt
framansögðu og svo aðstöðu
starfsfólks í íslenskum frystihús-
um, þá ber þetta á milli: í erlendu
húsunum lifir fólk sæmilega góðu
lífi af 8 stunda vinnu á sólarhring
með vaktarálagi og vaktarbónus.
Þá er það mikilvægt atriði, að
ekki er hægt að segja fólki upp,
nema með 3ja mánaða uppsagn-
arfresti. Hér hins vegar, þá þarf
starfsfólkið að vinna mjög langan
vinnudag til að geta framfleytt
sér. Og hér er unnið eftir einstak-
lingsbónuskerfi sem ég tel engan
vafa á, að hefur svipaða ókosti og
leiddi til breytingarinnar í Nor-
egi. Þá er hægt að segja starfs-
fólki í íslenskum frystihúsum upp
vinnunni með viku fyrirvara ef
hráefni vantar til vinnslu.
Hér er sjáanlega mikillar
breytingar þörf, bæði vegna þess
fólks sem vinnuna stundar, svo
og vegna afkomuöryggis vinnslu-
stöðvanna. Höfuð skilyrði til
góðrar afkomu er góð nýting á
því fiskhráefni sem unnið er úr.
Og að geymsluþol fisksins sem til
vinnslu kemur, sé það mikið í
gegnum alla vinnsluna, að'hægt
sé að vinna hann í dýrustu vöruna
fyrir markaðinn.Á þessu er hins
vegar mikill misbrestur nú. Mest
aðkallandi breytingin er því:
Nýrra hráefni til vinnslu og vel
þjálfað starfsfólk sem annast
vinnsluna.
Að síðustu vil ég benda á, að
miklu af íslenskri þorskalifur og
ufsalifur er hent í sjóinn í staðinn
fyrir að nýta hana í dýra vöru.
Niðursoðin lifur er nú í háu verði
á heimsmarkaði og langt frá því
að hægt sé að fullnægja eftirspurn
eftir þessari vöru. Á sama tíma er
miklu af þessu eftirsótta hráefni
kastað í sjóinn af íslenskum veiði-
skipum. Ég hef nú dregið upp
smámynd af þeim möguleikum
sem fyrir hendi eru til að auka
verðgildi okkar sjávarafurða í út-
flutningsversluninni. Margt er
enn ótalið svo sem meiri vinnsla
fiskafurða sem nú eru fluttar út
hálfunnar o.fl.o.fl.
17. aprfl 1985.
Laugardagur 27. apríl 19851ÞJÓÐVILJINN - SlÐA 7