Þjóðviljinn - 15.05.1985, Blaðsíða 7
Iðnó
Hvern sigrar
ástin?
Leikfélag Reykjavíkur frumsýnir nýjan gleðileik
effir Ólaf Hauk Símonarson í kvöld
í kvöld verður frumsýnt í
Iðnó leikrit eftir Ólaf Hauk
Símonarson. Ástin sigrar
heitir verkið og var frum-
sýnt hjá Leikfélagi Húsavík-
ur upp úr áramótum. Leik-
stjóri er eins og fyrir norðan
Þórhallur Sigurðsson sem
nú er í fyrsta sinn í því hlut-
verki hjá Leikfélagi Reykja-
víkur.
Leikritið Ástin sigrar náði mikl-
um vinsældum meðal húsvíkinga,
enda munu um 80% bæjarbúa
hafa farið í leikhúsið þegar það
var sýnt. Eins og nafnið gefur til
kynna eru það tilfinningamálin
sem hæst ber en höfundur hefur
sagt í viðtali að leikurinn fjalli um
þjóðvegakerfi ástarinnar.
Ástin er flókið mál og marg-
slungið og sama má segja um
þennan gleðileik Ólafs Hauks.
Þar koma fyrir ung hjón sem þau
Kjartan Bjargmundsson og Val-
gerður Dan leika. Þau eiga í
ákveðnum erfiðleikum í ástarlíf-
inu og eiga bæði vingott við ann-
að fólk, hann við unga og frjáls-
lynda menntakonu (Asa Svafars-
dóttir), hún við vaxtarræktar-
Helstu aðstandendur, frá vjnstri: Jón Þórisson leikmyndasmiður, Þórhallur Sigurðsson leikstjóri, Daniel Williamsson
Ijósameistari, höfundurinn Ólafur Haukur Símonarson og Margrét Helga Jóhannsdóttir aðstoðarleikstjóri. Mynd: Valdís.
tröllið Hall (Jón Hjartarson) sem
er ákaflega vel að manni til lík-
amans þótt deildar meiningar séu
um andlegan gjörvileika. Einnig
koma við sögu heimilisvinurinn
og tannlæknirinn Nói (Gísli Hall-
dórsson), sem vitaskuld hefur í
þjónustu sinni klíníkdömu (Bríet
Héðinsdóttir) svo og móður
eiginmannsins (Margrét Ólafs-
dóttir) sem er gefin fyrir sér yngri
menn (einn þeirra er leikinn af
Helga Björnssyni). Loks kemur
fyrir athafnamaður sem Steindór
Hjörleifsson leikur en hann
bregður sér í ýmissa kvikinda líki.
Þótt höfundurinn aðhyllist
ekki þá kenningu að ástin eigi sér
„happy end“ fer allt vel að lokum
í þessum gleðileik, vessarnir falla
í rétta farvegi og allur hugsan-
legur og óhugsanlegur misskiln-
ingur er leiðréttur. Endirinn mun
vera eitthvað frábrugðinn þeim
sem var á leikritinu fyrir norðan
enda margsannað mál að í
landinu búa tvær þjóðir, önnur í
Reykjavík, hin úti á landi, og frá-
leitt að skrifa eins fyrir þær báð-
ar. Að sjálfsögðu stenst Ólafur
Haukur ekki þá freistingu að
lauma inn föstum skotum og
lausum hér og þar þótt engin
þeirra komi niður á húmornum
sem einkennir sýninguna.
Það er Jón Þórisson sem gert
hefur leikmynd en lýsingu annast
Daníel Williamsson. Tónlist er
héðan og þaðan og af ýmsum
toga. Og frumsýningin er sumsé í
kvöld.
- ÞH
Flaug Sverrir á snúru?
„Nína Björk eraðfara leið
sem kann að geta leitt til merki-
legrahluta,Svosegirí
niðurlagi leikdóms Sverris
Hólmarssonar um leikrit Nínu
BjarkarÁrnadóttur „Fugl sem
flaug á snúru". (Þjóðv. 11.
maí).
En hvaða Ieið er Nína Björk að
fara? Frá sjónarmiði almennrar
leikhúsumræðu hefði verið fróð-
legt ef Sverrir hefði getað gefið
okkur einhverja innsýn í hvaða
leið þetta er sem Nína Björk er að
fara. Svo er þó ekki. Og augljóst
að Sverrir veit ekki hvað hann er
sjálfur að fara því að aðfinnslur
hans eru í engu samræmi við for-
sendur verksins. Hugsanlega
gætu aðfinnslur hans átt við hefð-
bundið raunsæisverk en leikrit
Nínu Bjarkar er bara ekki hefð-
bundið raunsæisverk. Þetta er
svo sem ekki í fyrsta sinn sem
gagnrýnendur virðast eiga erfitt
með að koma auga á forsendur
nýrra verka eða fjalla um verk
sem svara ekki þeirra eigin vænt-
ingum. Og við þessu væri kannski
ósköp lítið að segja ef ekki fylgdi
sá böggull skammrifi að þeir
skrifa ætíð þessar takmarkanir
sínar á kostnað skáldanna.
Sverrir Hólmarsson segir í
leikdómi sínum að verk Nínu
Bjarkar sé í eðli sínu ljóðrænt
fremur en dramatískt. Þessi stað-
hæfing sýnir að hann hefur ekki
hugað að formgerð verksins.
Leikrit Nínu er í hæsta máta
dramatískt þó að það sé jafn-
framt ljóðrænt. En verkið íýlgir
ekki hinni beinu og hefðbundnu
leið rökhyggjunnar. Það byggist
ekki á hinum hefðbundnu and-
stæðum sem stefna að því að
skapa söguhetju eða einstak-
lingsörlög. Öllu heldur mætti
líkja byggingu verksins við hring
eða hjól þar sem persónurnar
hverfast allar um sama öxulinn,
unga manninn með rósina. „En
þessar persónur eru rissmyndir
frekar en fullskapaðar leikper-
sónur“, segir Sverrir Hólmarsson
eins og „fullskapaðar leikper-
sónur“ væri einhver óbreytanleg
stærð og þyrfti engrar nánari skil-
greiningar við. Af þessu verður
ekki annað ályktað en Sverrir eigi
hér við hina gamalkunnu formúlu
um sálfræðilega þróun og afhjúp-
un sem á rætur í hefðbundnu við-
horfi.
En leikrit Nínu Bj arkar er hóp-
verk („kollektívt" verk) þar sem
allar persónur leiksins eru
jafnréttháar. Hver persóna um
sig er bæði einstaklingur og hluti
af heildinni. Atburðarásinni er
hrint af stað þegar þessar per-
sónur kynnast unga manninum
með rósina. Það er hann sem
grípur inn í líf þeirra og er áhrifa-
valdur í verkinu. Til samanburð-
ar má hér minna á „Dægurvísu“
eftir Jakobínu Sigurðardóttur
sem er „hópsaga" og lýsir íbúum í
sama húsi og mismunandi við-
brögðum þeirra við ungum
manni sem safnar undirskriftum
undir ávarp gegn styrjöldum, en
lengra fer ég ekki með saman-
burðinn þar sem annað verkið er
skáldsaga, hitt leikrit.
Dramað í leikriti Nínu Bjarkar
ræðst af spennunni milli persóna
verksins annars vegar og unga
mannsins hins vegar. Áherslan er
því á hegðun persónanna, tilfinn-
ingalegum viðrbögðum þeirra við
þessum unga manni, þar sem
saga hvers um sig er framlag til
heildarsýnar verksins en ekki
sjálfstæð saga sem krefst sál-
fræðilegrar þróunar í hefðbundn-
um stfl. Þróun þeirra ræðst af af-
stöðunni til hins unga manns. En
í ummælum sínum um möppu-
dýrið afhjúpar Sverrir skilnings-
Svava
Jakobsdóttir
skrifar
leysi sitt á verkinu og raunar
slæma eftirtekt. Hann segir:
„Sömuleiðis var möppumaður-
inn einstaklega klisjukenndur og
einfeldningslega mótaður, sál-
fræðingur sem skilur ekki sál-
ina... og er fulltrúi kerfisins,
ósköp eru þetta gamlar lummur
og lítt skemmtilegar“. Möppu-
dýrið, sá sem hefði getað verið
andstæðingur hins fólksins í
leiknum, fulltrúi skynsemi og
rökhyggju kerfisins eins og við
þekkjum hann úr hefðbundnum
leikritum, hann breytist því að
trú sinni formgerð fer Nína með
hann aðrar leiðir og nýrri: í lokin
er hann sjálfur orðinn fugl sem
flaug á snúru, einn pflárinn í hjól-
inu. Einn í hópnum. Sverrir hefði
getað sparað sér hneykslun sína
því að til allrar hamingju
blandaði skáldið sjálft ekki sam-
an hinum ólíkustu stflum í verki
sínu á þann hátt sem Sverrir gerir
í gagnrýni sinni. Hún gleymir
ekki myndhverfu sinni um allt
þetta mannlíf sem í eymd sinni og
örvæntingu snýst um sömu von-
ina. Og í því liggur einmitt hin
dramatíska spenna: styrkist þetta
hjól eða splundrast það?
Og ungi maðurinn með rósina?
Hann er aldeilis engin rissmynd
eins og Sverrir vill vera láta held-
ur margræð persóna. Hann á ræt-
ur í mannlífinu en er þó ekki jarð-
arbarn. Hann átti sér nafn og
sögu og er því kirfilega settur nið-
ur í hinn raunsæja jarðveg verks-
ins eins og hinar persónurnar en
hann er frjáls orðinn undan
kvöðum hversdagslífs; sam-
kvæmt hefðbundinni rökhugsun
ætti hann því að vera geðveikur
eða a.m.k. utangarðsmaður en
það leiðir af formgerð verksins að
staða hans sjálfs verður ekki að-
alatriði heldur þau áhrif sem
staða hans hefur á aðra. Og það
er hann sem setur skilmálana en
neyðir þó engan. Menn bregðast
við honum á ýmsan hátt: ein per-
sónan í leiknum, unga stúlkan,
vill gefast honum skilyrðislaust,
önnur varpar sér á hnén og spyr
eins og haldnir og helsjúkir
spurðu Krist forðum: „Hvað viltu
mér?“ í lokin segir ungi maður-
inn:
„Ef ég dey þá dey ég ykkur
ykkur hef ég lifað. “
Hringurinn er heill. Hið dram-
atíska skeið á enda og auðvitað
var ungi maðurinn ekki tákn ein-
staklingsbundinnar eða eigin-
gjarnrar ástar heldur kærleikur
með rætur í kristinni hugmynda-
fræði, kærleikur sem umvefur all-
an hópinn. Og sjálfur er hann
jafnháður hópnum og hópurinn
honum - orðinn bæði öxull og
umgjörð.
Ef allt væri með felldu í þessu
landi ætti leikrit Nínu Bjarkar að
verða tilefni til alvarlegrar um-
ræðu um sjálft leikritsformið.
Svo mikið er víst að Nínu Björk
hefur í þessu verki tekist að losa
leikritið úr ýmsum hefðbundnum
viðjum sem ef til vill halda við
hugmyndafræði valds og ein-
staklingshyggju. Að minni
hyggju er leið Nínu framsækin
leið.
Svava Jakobsdóttir
Mi&vlkudagur 15. maí 1985 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7