Þjóðviljinn - 15.05.1985, Síða 13

MINNING
Adolf J. E. Petersen
Bognar aldrei - brotnar í
bylnum stóra seinast.
Andvökur
Adolf bróðir minn, vinur og fé-
lagi er dáinn, hann féll fyrir þeim
sjúkdómi sem hafði þjakað hann
og þjáð á annan tug ára. Oft var
það erfið barátta sem heyja varð
næstum hvern dag, en þrátt fyrir
hélt hann reisn sinni og stóð upp-
réttur eins og eikin sem bognar
aldrei, en brotnar í bylnum stóra
seinast. Adolf var á.ferli fram á
síðustu stund, og þar til hann var
fluttur á Borgarsjúkrahúsið seint
á föstudegi 3. maí, þar ágerðist
sjúkdómurinn svo mjög að hann
var liðið lík á miðjum degi sunnu-
daginn 5. maí.
Jón Adolf Petersen var fæddur
í Hamarkoti á Akureyri 10. maí
1906, dáinn 5. maí 1985. Foreldr-
ar hans voru hjónin Emil Peter-
sen fæddur 29. apríl 1866 á Akur-
eyri, dáinn þar 11. nóvember
1937, og Þuríður Gísladóttir fædd
á Hofstöðum í Hálsasveit 18.
nóvember 1870, dáin í Hamar-
koti 19. október 1908. Þuríður
móðir okkar Adolfs dó á barns-
sæng frá börnunum sínum átta,
daginn sem það yngsta fæddist,
þá var Adolf tveggja og hálfs árs.
Við andlát hennar lagðist þungur
og dimmur skuggi yfir Hamar-
kotsbæinn þar sem faðir okkar
stóð eftir harmi sleginn og ráða-
fár, börnin voru svo ung og mörg.
í þeim stóra vanda sem að steðj-
aði urðu það hans úrræði að
koma börnunum sínum öllum í
fóstur hér og þar, og þá helst hjá
skyldfólki og leita þeim athvarfs á
þann hátt.
Adolf var tekinn til
skammtíma dvalar af fátæku fólki
á Oddeyrinni, hjá því hjartahlýja
fólki var hann vetrarlangt. Næstu
þrjú árin var hann í fóstri á ýms-
um stöðum á Oddeyrinni, stund-
um nokkra mánuði í senn og þess
á milli á heimili föður okkar á
Lundargötunni, þar sem hann
bjó þá og átti í vök að verjast
sakir fátæktar og ómegðar sem að
honum hlóðst.
Sumarið 1911 var Adolf hjá
kunningjafólki föður okkar, í
Gloppu í Öxnadal, síðan á Odd-
eyrinni um veturinn, fór svo aftur
að Gloppu og þá í fóstur til Guð-
rúnar Jóhannesdóttur sem þar
bjó með manni sínum heilsutæp-
um og börnum þeirra tveim upp-
komnum. í Gloppu var Adolf til
sextán ára aldurs. Gloppubærinn
var uppbyggður með líku sniði og
aðrir kotbæir í Öxnadal á þeim
árum, nema hvað þar var fjós-
baðstofa, fjósið var til hliðar við
baðstofuna og einfalt þil á milli
gisið, fjósylinn lagði því inn til
fólksins og því varð aldrei mjög
kalt í baðstofunni.
Guðrún Jóhannesdóttir frá
Vatnsenda í Ólafsfirði var talin
fyrir búi í Gloppu um alllangt ára-
bil, hún var gömul kona þegar
Adolf bar þar að garði, ekki var
hún kona blíðmæla eða hlýlegra
atlota, en það stóð af henni gerð-
arþokki og vel reyndist hún fóst-
urdrengnum, var aldrei stygg í
orðum og sá um að hann fengi
nóg að borða, væri aldrei svang-
ur. Adolf tók því eðlilegum
þroska og varð snemma frjáls-
legur í framgangsmáta og ófeim-
inn, og að sönnu hefir hann dreg-
ið þar dám af húsfreyjunni á kot-
bænum sem hafði næstum stolta
framgöngu, var greind og skýr-
mælt, og engan lét hún draga orð
úr hálsi sér. Þessarar fóstru sinn-
ar minntist Adolf ætíð með virð-
ingu og hlýhug.
Það var á vordögum 1915 að ég
var fluttur með farangri föður
míns í Öxnadalinn, „kramar-
aumingi og písl“ að ég var þá
nefndur. Pá var stungið við fótum
neðan garðs í Gloppu meðan fað-
ir minn hafði tal af fólki þar á bæ.
Þá kom strákur hlaupandi ofan
túnið til að heilsa bróur sínum, þá
var hann nýskeð orðinn níu ára,
sjálfsöruggur í viðmóti og stór
eftir aldri. Mér var lyft af baki svo
við gætum heilsast og mælst til
kunningsskapar á ný, vináttu sem
hófst í Hamarkoti nokkrum árum
áður, allt frá hans fæðingu, á þá
vináttu féll aldrei skuggi. Adolf
var mér hærri og þreknari og
miklu skynsamari, vissi þá allt um
framdalinn sem máli skipti á
þeim dögum, hann gekk með
hestinum sem ég húkti á og okkur
kom saman um að hittast sem
fyrst. Við bræður vorum ná-
grannar næstu fimm árin og
sáumst oft og létum ekki á okkur
fá þó nágrannakritur væri milli
bæjanna. Báðir vorum við á sí-
felldu rölti út um hagann í leit að
kindum, Adolf gætti ásauða á
Gloppufjalli á sumrin og gekk
þar við fé á vor- og haustdögum.
Ég bar sömu byrðar hinum megin
við ána. Stundum óðum við yfir á
grynningum til að ræðast við,
áhugamálin voru snemma þau
sömu.
Síðan hvarf ég úr dalnum 1920,
það vor var Adolf fremdur í
Bakkakirkju, þá var hann ekki
verr klæddur en önnur ferming-
arbörn þar í dalnum, og vel kunni
hann fræðin. Adolf fannst
þrengjast um sig þegar trúnaðar-
vinunum fækkaði, Böðvar hafði
verið næstu tvö árin á undan í
Fagranesi, næsta bæ við Gloppu,
við urðum svo til samferða vestur
í Skagafjörðinn. Að Adolfi sóttu
þær raddir að hann yrði að fara í
slóð okkar hinna, dalurinn var
orðinn svo þröngur, það sást ekk-
ert af Gloppuhlaði nema inn til
fjalla sem voru brött og há, alltaf
sömu fjöllin, raddirnar, að sjá
víðar um, urðu háværar og
þögnuðu ekki.
Adolf vissi fullvel að Gloppu-
heimilið gat ekki breyst honum í
hag á einn eða annan hátt, sú
gamla héldi áfram að eldast, karl-
inn hennar að ganga í sig enn
meir, Steingrímur, sonurinn, var
haldinn eirðarleysi og dóttirin
Rakel var að hverfa inn í sjálfa
sig, hún syrgði sífellt þann elsk-
huga sem aldrei barði að dyrum í
Gloppu.
Undir haust 1922 batt Adolf
skóþvengi sína í síðasta sinn á
Gloppuhlaði, lokaði hundinn
inni og kastaði kveðju á bæinn,
hann var árrisull að vanda og dal-
urinn var enn fullur af myrkri
þegar hann hljóp af stað, sextán
ára fullhugi, stundum seinna
fannst honum að örlögin hefðu
gripið í taumana, hann varð að
forða sér burt frá Gloppu.
Á þeim bæ urðu þau snöggu
umskipti á allra næstu mánuðum
að systkinin á bænum og faðir
þeirra veiktust öll af berklum og
dóu úr óðatæringu, aðeins gamla
Guðrún slapp, og hélt áfram að
berjast fyrir lífinu, hún varð
fjörgömul.
Adolf kom að kvöldi að bæ
föður síns í Glerárþorpi og þar
gisti hann nokkrar nætur og
komst að því að atvinna lá ekki á
lausu. Hann réði sig í ársvist að
Neðri-Vindheimum á Þelamörk
og átti þaðan góðar minningar.
Frá þeim bæ lá leðin til Akur-
eyrar, þá gerðist hann lausamað-
ur, fékk inni hjá gömlum Þel-
merking í Glerárþorpi og gekk í
vinnu sem fullgildur verkamaður
það vor og sumar. Um haustið
fékk hann sér ný föt og gat greitt
fæði og húsnæði, en í skóla komst
hann ekki, það þurfti meira tií og
enginn var stuðningsmaðurinn.
Adolf var enn tvö ár í kaupstaðn-
um og bjó á sama stað. Hann
varð uppreisnarmaður gegn fá-
tækt og fáfræði og gekk fljótlega í
félag ungra jafnaðarmanna, þar
með í verkamannafélag Glerár-
þorps og varð virkur þátttakandi í
verkalýðsbaráttunni, baráttunni
um brauðið. Adolf lagði sig mjög
eftir lestri fræðibóka og lærði af
félögum sínum, þeim sem þá
stóðu í fylkingarbrjósti, að vanda
lesefnið og afla sér fróðleiks og
þekkingar. Hann varð hugsjóna-
maður og sá framtíðina í ljósi al-
þýðubyltingar þar sem sótt yrði
fram frá örbirgð til allsnægta, að
þeim hugsjónum bjó hann ævi-
langt.
I janúarmánuði 1925 fór Adolf
suður til sjóróðra og komst í
skipsrúm á ströndinni sunnan
Hafnarfjarðar, var síðan í Hafn-
arfirði um sumarið og varð allvel
til vinnu. Það haust réðist Adolf
að Árbæ í Ölfusi og var þar um
veturinn við skepnuhirðingu.
Þaðan fór hann á vordögum 1926
og þá að Bringum í Mosfellssveit
til Halls bónda Jónssonar, var þar
vinnumaður eitt ár og féll vel við
bóndann.
Hallur á Bringum bjó með
ráðskonu, Guðrúnu Snorradótt-
ur ættaðri úr Dalasýslu, bróður-
dóttir hennar var kaupakona á
Bringum þetta sumar, Hólmfríð-
ur Benediktsdóttir frá Kirkju-
skógi í Miðdölum fædd 9. febrúar
1902. Hún og Adolf felldu hugi
saman þá um sumarið og því var
ganga hans að Bringum hans
mesta happaför á lífsleiðinni,
(samkvæmt samtali okkar bræðra
nokkrum dögum fyrir hans and-
lát).
Úr kaupavinnunni fór Hólm-
fríður til Reykjavíkur um haustið
og vann þar um veturinn, Adolf
var á Bringum til vors. Á þeim
vordögum 1927 tók Adolf sig enn
upp og flutti til Akureyrar og þau
Hólmfríður bæði saman. Adolf
hafði áður verið til húsa á Mel-
brekku í Glerárþorpi og þar
fengu þau leigt hjá þeim vina-
föstu hjónum sem þar bjuggu.
Þetta sumar varð Adolf allvel
til um vinnu þó stopul væri,
Hólmfríður annaðist aðdrættina
og bjó þeim heimili eftir bestu
föngum. Þá var Adolf 21 árs,
hraustbyggður og hugdjarfur og
hafði þá þegar kynnast atvinnu-
leysinu í landinu og reynt víða
fyrir sér.
Á haustdögum þann 29. októ-
ber 1927 gengu þau Adolf og
Hólmfríður heim til Akureyrar
prests sem gaf þau saman í hjóna-
band. Og vikurnar og mánuðirnir
sem í hönd fóru, hver dagurinn af
öðrum liðu í sífelldri leit að vinnu
sem raunar var hvergi að fá. Vet-
urinn 1929, frá áramótum til
vors, voru þau ungu hjón í
Bakkaseli í Öxnadal, það árið bjó
ég á þeim bæ og hafði þá veikst af
berklum um haustið og var því
óvinnufær þann vetur. Þá hljóp
Adolf undir bagga með bróður
sínum og tók að sér skepnuhirð-
inguna og Hólmfríður studdi
Steinunni við bæjarverkin og
gestamóttöku þar undir heiðinni
sem á okkur hvfldi. Þá voru þau
hjón með son sinn Emil á fyrsta
ári.
Adolf bjó enn í Melbrekku og
var þau ár virkur þátttakandi í
þeim stéttaátökum um kaup og
kjör sem þá hörðnuðu með ári
hverju, þar lét hann aldrei sinn
hlut eftir liggja, og var meðal
annars í fremstu röð verkamanna
í Krossanesverkfallinu sumarið
1930.
Á árinu 1930 var Kommúnista-
flokkurinn stofnaður og var
Adolf þar á meðal stofnenda, þá
hafði hann verið í samtökum
ungra jafnaðarmanna um árbil og
þar á vinstri væng.
1931 kvöddu þau Hólmfríður
og Adolf og Emil Akureyri og
Glerárþorp og fluttu suður til
Reykjavíkur og hafa síðan búið
þar og í Kópavogi.
í Reykjavík var atvinnuástand-
ið órbreytt, fjöldi verkamanna
gengu um án vinnu, fátæktin var
mjög tilfinnanleg. Kröfur alþýð-
unnar um vinnu og brauð voru
síháværari, þess var krafist af bæ
og ríki að stofnað yrði til atvinnu-
bótavinnu og að ráðin yrði bót á
atvinnuástandinu til frambúðar,
og reynt til hins ýtrasta að fá
ráðamenn til að hlusta á raddir
fólksins. Samtök atvinnuleys-
ingjanna efldust og létu til sín
Framhald á bls. 14
Stökur
Adolf J. Petersen hefur í
gegnum tíðina skrifað margt,
bæði í bundnu og óbundnu
máli í Þjóðviljann. Um árabil
annaðist hann vísnaþátt í
Þjóðviljanum af sinni alkunnu
smekkvísi. Fáeinum dögum
áður en hann andaðist kom
hann til okkar á Þjóðviljanum
með þær stökur sem hér birt-
ast, en nokkru áður hafði ég
beðið hann um nokkrar vísur í
Stöku-þáttinn á miðviku-
dögum. Ég vil nota þetta tæki-
færi til að þakka Adolf fyrir
löng og ánægjuleg kynni, fýrir
allar vísurnar, bæði eftir sjáif-
an sig og aðra sem hann hefur
stungið að mér um dagana.
S.dór.
Hlustað á vorið:
Fagnar spói friði og ró,
fífils gróa breiður.
Upp í móa ung og frjó
á sér lóa hreiður.
Flétta hringi fróns um bing,
fugla þinga um óðinn.
Allt í kringum íslending
eru að syngja Ijóðin.
Gættu þín á vinum þínum:
Vinur þinn sem við þér hlœr,
veldur máski sorgum.
Svo ást sem var þín von í gœr
verður tál á morgun.
Þegar höfundur var á 15. ald-
ursári fór hann ásamt öðrum í
sjóróður, vildi þá svo til að ein
árin brotnaði, þá gerði hann
þessa vísu, sem er fyrsta vísan
sem hann á til skráða eftir sig.
Veikar árar verða brök
valda sáru geði.
Aldrei bára ein er stök
ekkert fárið gleði.
Á ferð yfir Sprengisand:
Fögur ertu fóstra mín
fjöll og heiðar þínar.
Hafa líka hrjóstur þín
heillað sjónir mínar.
Náttfall á Kili:
Fjalla grœtur feldur blár,
foldar vœtir kinnar.
Drjúpa lœtur daggartár
drottning nœturinnar.
Tíbrá og hillingar eru þekkt
fyrirbæri í náttúrunni:
Töfrum fyllir tíbrá dans,
titra hillingarnar.
Einatt villa augu manns
ystu gyllingarnar.
í ríki náttúrunnar:
Andar blœrinn yl á kinn
ilma blóm og runnar.
Gott er að hlusta hugfanginn
á hljóma náttúrunnar.
Manstu kyrrlát mánakvöld,
mildar stjörnunætur,
norðurljósa leifturtjöld
lýsa húmsins rœtur?
Kvöldró um vor:
Við sólarlagið dísir dansa
döggin vökvar blómin sín.
Vorið er að vefja kransa
í vinargjöf til mín og þín.
Um sumar:
Sofnar fjóla sefur gráð,
sœrinn gjólu feldi.
Húmuð njóla hjúpar láð
hnígur sólarveldi.
Morgunroði yfir Reykjanes-
fjallgarðinum:
Geislaheima inn í alla
opnast mér hin bjarta sýn.
Hinumegin hafs og fjalla
er hamingjan sem bíður mín.
Miðvikudagur 15. maí 1985 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13