Þjóðviljinn - 10.08.1985, Blaðsíða 5

INN
SÝN
Ég held að stjórnin viti ekki á
hvaða leið hún er og af þeim
ástæðum er húns eins og
hættulegt villidýr, segir Des-
mond biskup Tutu um stjórn
Suður-Afríku í nýlegu viðtali.
Þessir menn hafa aldrei vitað
hvernig þeir eiga að koma fram
við andófsmenn. Þeir þekkja
ekki önnur viðbrögð en
krepptan hnefa. Þaðeru dæmi-
gerð viðbrögð fyrir þá, að lýsa
yfir neyðarástandi. Það breytir
reyndar ekki miklu - það af-
nemur bara síðustu leifar af
réttindum okkar, og þetta þýð-
ir líka að hvað sem þeir nú gera
okkur, þá gera þeir það upp á
eigin sjálfdæmi og refsmga-
laust í enn ríkari mæli en áður.
Á þessa leið eru viðbrögð þess
blökkumannaleiðtoga í Suður-
Afríku sem mest orð fara af fyrir
hófsemd, enda vill hann berjast
gegn kynþáttakúgun án ofbeldis.
Hann segir í því viðtali sem hér
var vitnað til, að hann hafi aldrei
fallist á þær aðferðir sem unga
fólkið í blökkumannahverfunum
nú helst aðhyllist. En hann segir,
að það væri mesta grunnfærni að
ætla að unga fólkið væri blátt
áfram haldið blóðþorsta. Það trú-
ir því, segir Tutu, að vopnuð bar-
átta sé eina leiðin til að breyta
kerfinu og ef menn þurfa að
deyja fyrir málstaðinn þá munu
þeir gera það. Eitt veldur mér
undrun - að þetta fólk heldur
áfram að líta á okkur sem leið-
toga sína, sem höldum áfram að
tala um friðsamlegar breytingar.
Enda er farið að draga það í efa
að þetta sé rétt. Ég held að sá tími
kunni að vera skammt undan,
þegar þeim (þ.e.a.s hinum „frið-
sömu“) verður sópað burt.
Þessi ummæli hins hugrakka
biskups, sem reyndar segist vera
aðeins „út úr neyð“ einskonar
foringi hinna svörtu, vegna þess
að raunverulegir leiðtogar þeirra
eru í fangelsi, vekja upp ýmsar
spurningar, ekki aðeins um fram-
vindu mála í Suður-Afríku heldur
og um byltingar í Afríku yfir
höfuð.
Loforð og
lurkar
Eins og menn hafa orðið varir
við að undanförnu þá hefur
stjórn hinna hvítu tvístigið á milli
lítilla og einatt misráðinna „um-
bóta“ og grimmdar. Botha forseti
þóttist góður þegar hann afnam
bann það við kynmökum og gift-
ingum fólks af mismunandi kyn-
þætti sem áður var í gildi - en sú
umbót kemur fáum að haldi eins
og ástandið er meðan ekki er
hreyft við Apartheid, stefnu „að-
skilnaðar“ kynþátta og þar með
kúgunar. Það var líka til að gera
illt verra að Botha efndi til sér-
stakra þingdeilda fyrir Asíumenn
og kynblendinga-svo augljós var
sú tilraun til að „deila og drottna"
- gera hluta hinna þeldökku sam-
ábyrga hinum hvítu meðan hinar
svörtu þjóðir landsins eru áfram
settar utan við pólitísk áhrif og
reynt að smala þeim inn á
„heimalönd" þar sem möguleikar
til vinnu og ræktunar eru afar tak-
markaðir.
Þegar þessi stefna málamynda-
tilslakana brást greip Botha svo
Einn þeirra um það bil 500 manna sem fallið hefur fyrir kúlum lögreglunnar á undanförnum vikum og mánuðum.
Bylting í
Þriðja heiminum
og við
til þess gamla ráðs að herða á lög-
regluvaldinu. Nú um meira en
hálfs mánaðar skeið hefur verið
neyðarástand í landinu sem hefur
bætt nokkrum tugum mannslífa
við þá 500 sem undanfarna mán-
uði hafa týnt lífi, aðallega í viður-
eign við hvíta lögreglu, og um
1400 manns hafa verið handtekn-
ir. Svartir menn hafa svo svarað
með því að halda andófi sínu
áfram, til dæmis með því að börn
sækja ekki skóla og svartir menn
neita að skipta við verslanir í eigu
hvítra. Nú síðast berast fregnir af
því, að svartir námamenn ætli að
efna til allsherjarverkfalls þann
25. ágúst. Þeir fara fram á
kauphækkun til að draga úr því
mikla misrétti, að svartur náma-
maður fær nú að meðaltali 300
rönd á mánuði en hvítur verka-
maður 1200 rönd eða fjórurn
sinnum meira. Sömuleiðis vilja
námamenn feigt það kerfi sem
tryggir að allir verkstjórar séu
hvítir. Langvarandi verkföll í
námum Suður-Afríku mundu
valda miklum skakkaföllum fyrir
efnahag landsins. Til dæmis að
taka mun um helmingur gjald-
eyristekna Suður-Afríku fást
fyrir útflutning á gulli. Og ekki
verður stjórn hinna hvítu síður
fyrir erfiðleikum þegar kolanám-
urnar stöðvast, en Suður-Afríka
er í hálfgerðu sölubanni að því er
olíu varðar og kolanámurnar
gegna lykilhlutverki í raforku-
framleiðslu landsins.
Botha forseti og aðrir hvítir
ráðamenn hafa ekki aðhafst neitt
það, sem bendir til að þeir vilji
láta af stefnu lögregluofbeldis.
Botha hefur hótað því að reka
heim til grannríkjanna um hálfa
aðra miljón svartra farandverka-
manna - og mundi þar með valda
miklum efnahagslegum usla sjálf-
um sér, en um 40% svartra náma-
manna í Suður-Afríku koma frá
grannríkjunum. Þá hefur Botha
hunsað tilboð Tutu biskups um
viðræður og segist í mesta lagi
taka á móti sendinefnd frá bisk-
upakirkjunni bresku og þá ein-
hverntíma seinna í ágústmánuði.
Botha kallar Tutu jafnan „lýð-
skrumara í biskupskápu“.
Sekt hinna
hvítu
Fréttaskýrendur hafa haft það
hver eftir öðrum að undanförnu,
að hvenær sem er geti borgara-
stríð brotist út í Suður-Afríku og
það er sú spá sem er efst í huga
Desmonds biskups Tutu í um-
mælum þeim sem áðan var vitnað
'til. Svartir menn landsins mars-
era að sönnu ekki undir einum
fána. Öflugust samtök þeirra eru
ANC, Afríska þjóðarráðið, sem
hefur rekið skæruhernað gegn
hvítu stjórninni eftir að samtök
voru bönnuð og leiðtogi þeirra,
Nelson Mandela, fangelsaður.
Þessi samtök telja að byltingin sé
nú að hefjast. Til eru svartir á-
hrifamenn eins og höfðingi Zúlu-
manna, Buthelezi, sem á sér all-
sterkan bakhjarl og hefur uppi
áform um nýtt kerfi, sem veitti að
minnsta kosti honum sjálfum og
hans þjóð vissan aðgang að völd-
um í landinu. Hinir hvítu eru
klofnir í tvennt einnig - annars-
vegar fara þeir sem telja að eina
vonin sé að hraða ýmsum umbót-
um - aðrir vilja hinsvegar hvergi
úr skotgröfum fara og mega ekki
á neinar breytingar minnast. Það
er ekki gott að vita fyrirfram hvað
verður úr samspili þessara þátta
allra. En eins líklegt er að tví-
skiptingin magnist enn og þar
með raunveruleg áhrif hinna rót-
tækustu meðal blökkumanna og
hinna íhaldsömustu meðal hvítra.
Það byltingarástand er ótvírætt
hvítt sjálfskaparvíti. Kynþátta-
kúgun er vitanlega ekki ný af nál-
inni í Suður-Afríku, en sjálf lögin
urn Apartheid eru ekki nema
rúmlega þrjátíu ára gömul. Þegar
sú stefna var tekin sem kölluð er
„aðskilnaður" þá var það gert
einmitt til að koma í veg fyrir þá
áfangaþróun til aukinna réttinda
blökkumanna sem svo mjög er
spurt eftir nú. Það átti að setja
fyrir allan slíkan leka og tryggja
hvítum óskert völd og fríðindi um
allan aldur. Og niðurstaðan er
fyrirfram þekkt af mörgum öðr-
um dæmum: sá sem sáir vindi
mun uppskera storm.
Hvað tekur
vlð?
Hér áður fyrr hefðu ekki að-
eins vinstrimenn heldur og marg-
ir aðrir á Vesturlöndum fagnað
ákaft og innilega því að meiri-
háttar þjóðfélagsbylting stæði
fyrir dyrum í landi eins og Suður-
Áfríku. En því er ekki að neita,
að nú um stundir er sjálfsagður
stuðningur við réttindakröfur
blökkumanna blandinn nokkrum
kvíða. Sá kvíði á rætur sínar að
rekja til þess, að í ýmsum bylting-
arríkjum þriðja heimsins hefur
ný kúgun tekið við af þeirri sem
fyrir var - kúgun meirihlutaþjóð-
ar á minnihlutaþjóð, kúgun í
nafni trúar (íran) eða til dæmist
hins undarlega „herskálakom-
múnisma“ (ummæli Marx um
Bakúnín) Pols Pots í Kamútseu.
Þessi mál komu þegar upp þeg-
ar menn tóku undir við baráttu
blökkumanna í Ródesíu, síðar
Zimbabwe, gegn minnihluta-
stjórn hvítra manna þar í landi.
Menn lögðu mikla áherslu á
nauðsyn þess, að um leið og
meirihiuti Iandsmanna fengi full
pólitísk réttindi yrði það tryggt að
lýðræði yrði virt og þar með pólit-
ískt fjölflokkakerfi. En Mugabe
forsætisráðherra, sem um leið er
pólitískur oddviti stærstu þjóðar
landsins, hefur á undanförnum
árum boðað nauðsyn þess að efna
til eins flokks ríkis í landinu. Sú
krafa er réttlætt með því, að í
Afríku verði ekki til flokkar í
venjulegum skilningi, heldur
verði hver flokkur valdamaskína
tiltekinnar þjóðar (eins og flokk-
ur helsta andstæðings Mugabes í
Zimbabwe, Joshua Nkomos, er
um leið flokkur Matabeleþjóð-
ar). Því sé nauðsynlegt að inn-
lima alla pólitíkina í einn flokk,
svo ekki komi til endalausra
átaka milli þjóða, sem sagan hef-
ur komið fyrir innan eins ríkis.
Þessi röksemd hljómar kannski
ekki illa - ef menn vissu ekki að
venjulega endar einsflokks kerfi í
valdaeinokun þröngrar klíku og
að út úr því kerfi reynast flestar
leiðir lokaðar, hafi menn á annað
borð tekið það upp.
íhlutun
Um þessar mundir er það rætt
af miklu kappi víða um lönd,
hvort og hvernig skuli beita
Suður-Afríku efnahagslegum
refsiaðgerðum. Tutu biskup var
áður andvígur þeim, en er nú
fylgjandi þeim og ávítar Reagan-
stjórnina bandarísku fyrir það að
tryggja stjórn Botha stuðning
„öflugasta ríkis hins vestræna
heims“ hvað sem líður einstaka
harðorðum athugasemdum
bandarískra ráðamanna um
Apartheid. Þessi mál hafa fyrir
skömmu verið til umræðu á vett-
vangi Efnahagsbandalagsins, þar
sem Frakkar og Belgar hafa mælt
með refsiaðgerðum en Bretar og
Vestur-Þjóðverjar lagst gegn
þeim.
Þeir sem mæla gegn því að um-
heimurinn hlutist með virkum
hætti til um mál Suður-Afríku
vísa þá jafnan til þess að í ýmsum
öðrum dæmum hafi efnahagsleg-
ar refsiaðgerðir mistekist. Þeim
fjölgar þó mjög nú um stundir,
sem telja að í hinu suðurafríska
dæmi sé það í raun og veru mögu-
legt að knýja fram nokkra stefnu-
breytingu hjá stjórnvöldum með
samræmdum og víðtækum refsi-
aðgerðum. Það er því full ástæða
til að mæla með þeim og þá með
fullri ábyrgð íslendinga í því
máli. Um leið og það er rétt að
hlusta vandlega á menn eins og
Desmond Tutu um það hvernig
skynsamlegt er að beita refsiað-
gerðunum. Ef menn telja á annað
borð að mannréttindi skipti máli,
þá varðar Suður-Afríku okkur
alla miklu. Og um leið er það
mikilvægt, að hinar svörtu þjóðir
landsins, sem nú berjast fyrir rétti
sínum til mannsæmandi lífs, fái
stuðning bæði til þess að steypa
kúgunarkerfi og til þess að byggja
upp framtíð, sem tryggi í raun
lýðræði til handa öllum þegnum
þessa stóra og auðuga lands.
Arni Bergmann.
Laugardagur 10. ágúst 1985 WÓ9VMNI — SÍÐA 5