Þjóðviljinn - 23.01.1986, Blaðsíða 9

MINNING

7 :l
Jón Helgason
30. júní 1899 - 19. janúar 1986
Með Jóni Helgasyni er genginn
hinn síðasti þeirra merku íslend-
inga sem í hálfa aðra öld gegndu
prófessorsembætti í norrænum
og íslenskum fræðum við Hafn-
arháskóla. Hans verður lengi
minnst sem eins mesta skörungs
og afreksmanns á því sviði, og
ekki verða þeir færri sem muna
hann fyrir skáldskap og ritsnilld.
Hér er þess enginn kostur að
minnast fræðistarfa Jóns sem vert
væri. Það eitt skal nefnt að hann
varð brautryðjandi nýrrar stefnu
í útgáfuaðgerðum og textafræði,
stefnu sem nú má heita einráð á
því sviði.
Hann setti sér frá upphafi það
markmið að þær útgáfur sem
hann sá um væru eins vandlega
unnar og nokkur kostur var á, þar
skyldi hvergi hvikað frá ýtrustu
nákvæmni. Við það stóð hann til
æviloka, ekki aðeins í sjálfs sín
útgáfum heldur og í þeim fjölda
rita sem aðrir gáfu út undir hans
umsjá. Með þessum hætti skap-
aðist eins konar skóli fræðimanna
og útgefenda, þar sem andi Jóns
Helgasonar hefur svifið yfir
vötnunum, en lærisveinar hans
eru nú dreifðir um mörg þjóð-
lönd, auk allra starfsmanna
Stofnunar Árna Magnússonar í
Kaupmannahöfn og Reykjavík.
Fásinna væri þó að ætla áhugi
Jóns hafi framar öllu beinst að
einhvers konar stafkrókafræði.
Hitt var heldur að íslensk menn-
ing allra alda var honum efst í
huga, og því vildi hann hlúa sem
vandlegast að öllum þeim minj-
um sem fyrri menn höfðu eftir sig
látið. Sá var grundvöllur kröf-
unnar um afdráttarlausa vand-
virkni og nákvæmni, jafnvel í
smæstu atriðum, sem sumum
virðist engu máli skipta. En Jón
taldi að þeim sem skeyttu ekki
um fulla nákvæmni í smáatriðum
gæti ævinlega orðið á hirðuleysi
um mikilvægari hluti, honum yrði
aldrei fyllilega treystandi.
Ég átti því láni að fagna að hafa
náin kynni af Jóni Helgasyni um
langan aldur. Af engum manni
hef ég meira lært, enda þótt
aldrei væri hann kennari minn í
venjulegum skilningi. Hann ýtti
mér af stað með mörg þau verk-
efni sem ég fékkst við árum sam-
an og var óþreytandi að leiðbeina
mér um vinnubrögð og leysa úr
margvíslegum vandamálum.
Hann gat verið harður gagnrýn-
andi, var afburða glöggskyggn á
allar veilur í röksemdafærslu eða
losaraleg vinnubrögð. En öll
heiðarleg viðleitni til að standast
kröfur hans átti jafnan stoð hans
vísa.
En nú, á kveðjustund, er mér
þó efst í huga að hafa átt traustan
vin þar sem Jón Helgason var,
allt frá því ég kom fyrst á heimili
hans ungur stúdent. Sú vinátta
hélst æ síðan og bar aldrei á hana
skugga. Því betur sem ég kynntist
honum þeim mun fremur lærði ég
að meta mannkosti hans og
vitsmuni. Hann var dulur að eðl-
isfari og bar ekki tilfinningar
sínar á torg, faldi þær stundum
undir grímu kaldlyndis eða spé-
skapar. Þeir sem til þekktu fóru
þó í engar grafgötur um hvað að
baki bjó: virðing fyrir heiðarleik í
starfi og öllu æði, fyrirlitning á
uppskafningshætti og sýndar-
mennsku og síðast en ekki síst sú
hugsjón að vinna íslenskri menn-
ingu það gagn sem hann framast
mátti.
Jakob Bcncdiktsson
Jón Helgason, fyrrverandi pró-
fessor, andaðist hér í Kaup-
mannahöfn að morgni hins 19.
þessa mánaðar á 87. aldursári.
Honum auðnaðist lengri starfs-
ævi en hliðstæð dæmi munu um;
allt frá því er hann kom fyrst til
Kaupmannahafnar 1916, þá ný-
orðinn stúdent, og þangað til
fyrir tæpu ári er hann fékk hjarta-
áfall og neyddist til að leggja frá
sér pennann, var hann sívinn-
andi, enda voru afköst hans orðin
geysimikil. Það er varla sá þáttur
í sögu íslensks ritmáls eða ís-
lenskra bókmennta fyrri alda sem
hann hefur ekki kannað, og út-
gáfur, ritgerðir og fræðirit frá
hans hendi skipta hundruðum.
Samt fannst honum aldrei nóg
komið; hann var með ótal verk-
efni í smíðum allt til hinstu
stunda, og það var honum þung-
bær raun síðustu mánuðina að
hafa ekki líkamlegan þrótt til að
halda fræðistörfum sínum áfram.
Jón var síðastur í röð þeirra ís-
lensku húmanista sem hlotið hafa
há embætti í höfuðborg danska
ríkisins og alið þar aldur sinn - í
nánum tengslum við þau íslensku
söfn sem þar var að finna: Árni
Magnússon, Jón Eiríksson,
Grímur Thorkelin, Finnur
Magnússon, Konráð Gíslason og
Finnur Jónsson. En þó að hann
ætti heima í Kaupmannahöfn í
allt að sjö áratugi, samlagaðist
hann umhverfinu e.t.v. að minna
leyti en flestir þessir menn. Hann
umgekkst lítið Dani, jafnvel nán-
ustu kollega sína í háskólanum,
og hann talaði alla tíð dönsku
með sínum íslenska hreim. Sem
háskólakennari hefur hann vafa-
laust goldið þess hve forníslenska
var fjarlæg flestum dönskunem-
um, en sá sérstæði húmor sem
hann bjó yfir gerði kennslustund-
irnar öðrum þræði að einskonar
skemmtiþáttum. Fyrir bragðið
var hann ekki óvinsæll kennari,
en ég efast um að margur sá sem
ekki hafði fyrir fram einhvern
skilning eða áhuga á faginu hafi
öðlast hann í þessum tímum.
Hinsvegar reyndist hann mjög
vel þeim fáu stúdentum er litu á
norræn fræði sem annað en hvim-
leitt skyldunám, fékk þeim
snemma sjálfstæði verkefni og
talaði við þá eins og jafningja -
mörgum árum fyrir stúdentaupp-
reisnina svokölluðu.
Eitt einkenni Jóns var einmitt
hve ungur hann var í anda, óhá-
tíðlegur, jafnvel prakkaralegur,
og hafði gaman af að skopast að
allskonar fimbulfambi. Hér
komu líka til ótvíræðir leikrænir
hæfileikar. Hann átti það til að
koma í Árnasafn beint af fundi í
einhverju hálærðu félagi og
endursegja okkur unga fólkinu
(sem þá var) fyrirlestur um
eitthvert annarlegt efni, svo sem
t.d. kynlíf bananaflugna, sem
hann var þá nýbúinn að heyra, en
varð í hans munni að kómískum
leikþætti.
Með árunum fækkaði þeim
stundum þegar Jón lék á als oddi í
hópi yngra fólks, en ég hef stund-
um þóst þekkja aftur fyrri tón í
skrifum hans, jafnvel á síðustu
árum, glettinn og írónískan tón
ungs manns í virðulegu prófess-
orsgervi.
Sá tónn er nú þagnaður, en
endurómur hans lifir með okkur
sem vorum svo lánsöm að eiga
Jón Helgason fyrir kennara.
Jonna Louis-Jensen
Með Jóni Helgasyni prófessor
er hniginn að foldu einn mesti
fræðimanna-öldungur og eitt
Fimmtudagur 23. janúar 1986 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9