Þjóðviljinn - 10.05.1986, Síða 8

MENNING
Sögurnar
Arfurínn á
disklingum
Seinna bindi Islendingasagna íjúní. A
döfinni hjá Svörtu og hvítu: framhald
fornritaútgáfu og skólaútgáfur af
Islendingasögum
Örnólfur Thorsson yfir próförk af Króka-Refs sögu: ýmsar hinna óþekktari sagna verðskulda meiri hylli. (mynd: Sig.)
Vinna að útgáfu síðara bindis ís-
lendingasagna er nú á lokastigi
og kemur það væntanlega út í
næsta mánuði, sagði Örnólfur
Thorsson, einn ritstjóranna, þeg-
ar Þjóðviljinn leit inn á skrifstofur
bókaútgáfunnar Svarts á hvítu í
vikunni.
í síðara bindinu verða einar 26
sögur og að auki nálægt 60 þættir,
en í fyrra bindinu sem kom út nú
fyrir jólin voru 14 sögur. f útgáfu
Svarts á hvítu eru íslendingasög-
urnar hafðar í starfrófsröð en
ekki raðað saman eftir héruðum
einsog í eldri heildarútgáfum, -
og tilviljun ræður því að margar
hinna lengri sagna lenda framar-
lega í starfrófinu, „og reyndar eru
margar þeirra sem nú koma út
minna þekktar en sögurnar í fyrra
bindinu" segir Örnólfur, „þótt
ýmsar hinna óþekktari verð-
skuldi að mínum dómi meiri
hylli, Hávarðar saga ísfirðings og
Króka-Refs saga svo tvær séu
nefndar, báðar einkar vel samdar
og mjög skemmtilegar."
„í þessu bindi eru líka svokall-
aðar skáldasögur, um Kormák,
Gunnlaug ormstungu og Hallfreð
vandræðaskáld, þar sem vfsurnar
skipa veglegan sess, og það hefur
með öðru“, segir Örnólfur, „leitt
til þess að við höfum aukið vísn-
askýringar frá því sem var í fyrra
bindi, við rekjum ekki aðeins
efnisþráð heldur tökum saman og
skýrum skáldamál nokkurn veg-
inn með hefðbundnum hætti
þannig að mönnum auðveldist að
njóta skáldskaparins.
- Að öðru leyti gilda auðvitað
allar sömu reglur um útgáfuna og
í fyrra bindi, við reynum að velja
besta textann, prentum hann
með nútímastafsetningu og nú-
tímasniði á greinarmerkjum, en
erum íhaldssamir á fornar orð-
myndir. í síðara bindinu eru ýmis
nýmæli einsog í hinu fyrra, til
dæmis prentum viðáður óbirtan
texta Hrafnkels sögu Freysgoða,
svokailaða D-gerð; Peter Spring-
borg sérfræðingur við Árnastofn-
un í Kaupmannahöfn hefur um
Broadway
Harmoníku-
hátíð
Á sunnudaginn verður haldin á
Broadway Hátíð harmóníkunnar
á vegum Almenna músíkskólans
og Músíkklúbbsins Akkords.
Þarna koma fram margir sprett-
hörðustu harmóníkumenn lands-
ins og gert ráð fyrir að leikið verði
á um fimmtíu nikkur alls, í hljóm-
sveitum og einleik.
Meðal nikkuleikaranna eru
Jakob Ingvason og Gunnar Guð-
mundsson og utan af landi koma
þrír kunnir harmóníkuleikarar,
þingeyingurinn Jón Hrólfsson,
Einar Guðmundsson frá Akur-
eyri og Garðar Olgeirsson úr
Árnessýslu. Þá leikur stórhljóm-
sveit skipuð um þrjártíu harmón-
íkuleikurum, þar aftólfkonum. í
hléi dansar hópur frá Nýja dans-
skólanum. Harmóníkuhátíðin á
Broadway á sunnudaginn hefst
klukkan þrjú.
nokkurt árabil verið að undirbúa
fræðilega útgáfu Hrafnkötlu og
hann brást þannig við, þegar við
skrifuðum til hans og báðum um
ráðleggingar, að senda okkur
textann í próförk. Mörgum þeim
sem þekkja Hrafnkötlu mun
þykja þessi texti nokkuð frá-
brugðin þeim sem þeir þekkja
best, - og ekki síðri.
- Viðbrögð Springborgs eru
ekki einstæð, segir Örnólfur,
handritafræðingar sem við höfum
leitað til heima og erlendis hafa
tekið okkur með mikilli velvild,
leiðbeint um texta og gefið góð
ráð, - þannig las til dæmis Bjarni
Einarsson á Árnastofnun yfir vís-
ur og vísnaskýringar í skáldasög-
unum sem hann þekkir manna
'best.
Skólaútgáfur
Síðara bindi íslendinga sagna
verður um 1200 síður, allt verkið
því um 2300 síður, og ritstjórar
segja að útgáfan hefði verið
óhugsandi á svo skömmum tíma
án tölvutækninnar; sögurnar eru
settar beint á tölvu eftir frumtext-
anum, og prófarkaleiðréttingar
fara þá leið Iíka. Þannig fæst nær
Þjóðviljinn birti 4. maí grein
eftir Gunnar Karlsson prófessor.
Það er að mínu viti grein sem er
verð athygli. Þó finnst mér að
áhersluþunginn hefði sumsstaðar
mátt vera nokkuð annar.
Gunnar Karlsson finnur að
kennslubókum Jóns Aðils og
Jónasar frá Hriflu. Þykir honum
þar of mikil áhersla lögð á sjálf-
stæðisbaráttuna, baráttu íslend-
inga við Dani.
I því sambandi langar mig mest
að vitna eftir minni í gamlan rit-
dóm um íslandsklukku Laxness.
Danskur blaðamaður, Tage Ta-
aning, skrifaði um verkið. Hann
sagði þar að það væri tilviljun að
Danir hefðu farið með lands-
stjórn á íslandi og því færu þeir
með hlutverk stjórnandans og
kúgarans í þessum sagnabálki.
Björn Guðmundsson kennari
og síðar skólastjóri á Núpi stund-
aði nám í Askov nokkru eftir
aldamótin. Árið 1925 kom hann
til Danmerkur og hitti þá kenn-
ara sinn frá Askov, Jakob Appel.
Hann spurði Björn um viðhorf
íslendinga til Dana. Björn kvað
hug landa sinna í garð Dana hafa
mildast eftir að ísland varð
fullvalda ríki og sambandslögin
bundu enda á stjórnarfarslegar
deilur. Því væri ekki að neita að
víða hefði gætt nokkurrar and-
úðar í garð Dana meðan íslend-
ingum fannst að þeir héldu rétti
fyrir sér. Þá lagði Jakob Appel
hönd á öxlina á Birni og sagði
með miklum þunga: „Þið skuluð
gæta þess hvað við áttum við að
búa“. Þar átti hann við þann rétt
og kjör sem danskri alþýðu var
búinn í landi sínu.
Ég held að stjórnmálabaráttan
villulaus texti áður en kemur að
prentsmiðjunni, og prófarkalest-
ur ailur verð.ur miklu einfaldari.
Á fimmta þúsund manns hafa
eignast fyrra bindið, þannig að
fjárhagsgrunnur ætti að vera
tryggur. En er fleira á döfinni hjá
„fornritadeild“ Svarts á hvítu?
- Við höfum verið að gæla við
þá hugmynd að gefa sögurnar út
síðar á disklingum, segir ritstjór-
inn, - en næsta verkefni eru
skólaútgáfur. Stefnt er að
tveimur bindum í haust, og í öðru
verða þá Bandamanna saga,
Bárðar saga Snæfellsáss, Bjarnar
saga Hítdælakappa og Brennu-
Njáls saga, en í hinu Hávarðar
saga ísfirðings, Heiðarvíga saga,
Hrafnkels saga Freysgoða,
Hænsna-Þóris saga, Kjalnesinga
saga, Kormáks saga, Króka-Refs
saga og Laxdæla. Stefnan er að
Halldór Kristjánsson
frá Kirkjubóli skrifar.
í framhaldi af grein
Gunnars Karlssonar
„Hefur söguþjóðin
týnt sögunni?“
við Dani hafi verið raunveruleg
og sé í megindráttum rétt sögð í
bókum Jónasar og Jóns Aðils.
Gunnar segir réttilega: „Loks
færði þýski nasisminn þjóðernis-
stefnuna út í slíkar öfgar að marg-
ir fylltust trú á að hún væri í sjálfu
sér ill“.
Þjóðernisstefnan varð fyrir
áföllum fyrr en það. „Öreigar
allra landa sameinist", sögðu rót-
tækir menn á fyrstu tugum aldar-
stilla saman í bindi ólfkum sögum
að efnivið og frásagnarhætti, og
hafa saman þekktar sögur og
minna kunnar. Þetta verða úrvöl
sagna, hvert um sig á svipuðu
verði og skólaútgáfa einnar stórr-
ar sögu nú. Kennurum gefst
þannig kostur á að auka fjöl-
breytnina, koma nemendum á
bragðið ef svo má segja, - það
hefur sýnt sig að þegar nemendur
eru komnir á bragðið halda þeir
áfram að lesa sögurnar. Að auki
verður ítarefni í skýringahefti
sem ætlað er nemendum: orð-
skýringar við hverja síðu, kort,
ættartölur, skrá yfir aðgengileg
rit um sögurnar og ýmislegt ann-
að sem að gagni getur komið við
kennslu og almennan lestur.
- Að baki þessari útgáfu allri
býr það álit okkar, segir Örnólf-
ur, að þessar sögur séu bók-
innar. íslenska sósíalista dreymdi
um Bandaríki Norðurlanda. Upp
var komin félagshyggja sem ekki
viðurkenndi þjóðerni og landa-
mæri. Þetta veit Gunnar Karls-
son en í stuttri grein verður að
takmarka sig við aðalatriðin.
Það mun vera rétt hjá Gunnari
að „engin leið liggur til þjóðernis-
legu sögunnar frá því fyrir 1918“.
Þó átta ég mig ekki á því hvers
vegna Gunnar segir: „Hvernig
sem á því stendur trúum við því
ekki að íslendingar hafi fyrrum
verið eins glæsilegir, snjallir,
fórnfúsir og óeigingjarnir og
þeim er þar lýst - og það á sama
tíma og margir Norðmenn og
Danir voru hin verstu fól“.
Ég kannast ekki við að Jónas
frá Hriflu lýsi Hákoni gamla eða
sendimönnum hans sem fólum.
Og hvaða Danir verðskulda það
heiti í sögu hans? Verðum við
ekki að játa að Danir áttu hlut að
því að Jón Arason og synir hans
voru af lífi teknir?
Mér fannst alltaf að Jónas lýsti
Harboe, dönskum stjórnarerind-
reka, sem góðum manni, sem
varð íslenskri menningu og þjóð-
arhag að liði. Og vel bar hann
Rask söguna.
Ekki mun Gunnar Karlsson
neita því að til hafi verið í hópi
landa vorra snjallir menn og
glæsilegir. Hann talar um fórnfýsi
og óeigingirni. Hvar eru þeir
eiginleikar ýktir í sögu Jónasar?
Ég veit að þar er víða sagt frá
áhuga manna og kappi. Tómasi
Sæmundssyni er t.d. vel lýst en þó
ekki svo að ég sjái ástæðu til að
tala beinlínis um fórnfýsi.
„Nú hafa aðrir þjóðfélagshóp-
ar, verkamenn, konur, jafnvel
menntir sem eiga að vera öllum
aðgengilegar án mikils kostnað-
ar.
Framhald á
fornritaútgáfu?
- Það vona ég, það voru fleiri
merk verk skrifuð á þessum tíma
en íslendingasögurnar. Ekki er
enn víst hvað verður fyrir valinu,
en uppi er mikill áhugi á svoköll-
uðum rómönsum, það er riddara-
og fornaldarsögum, á konunga-
sögum, og þá ekki síst ýmsu því
sem gæti fallið undir samheitið
fræði: heimspekirit og hómilíur,
lækningabækur, lögfræði og ýmis
annar vísdómur hinna fyrstu ís-
lendinga, sem okkur er nú Iítt að-
gengilegur í heppilegum útgáf-
um, stórmerkilegt efni og oft
hreinn skemmtilestur. -m
unglingar og börn, öðlast svo
sterka sjálfsvitund að þeir sætta
sig ekki við þjóðarsögu þar sem
þeim er ekki ætlað neitt rúm“.
í þessum orðum Gunnars skilst
mér að liggi skoðun hans á því
hvaða leið þurfi að fara til að
vekja almennan áhuga á sögu
þjóðarinnar.
Nú er þess að gæta að íslensk
þjóð var félagslega vanþróuð
fram undir lok 19. aldar þegar
góðtemplarareglan nam hér
land. Þá urðu til félög sem stóðu
öllum opin, konum og körlum,
verkamönnum, kaupmönnum og
embættismönnum. I fyrsta sinn í
sögunni sameinaðist fólk af öllum
stéttum í félagi. Jafnvel börnun-
um var skipað saman í félög. Og
svo risu ungmennafélögin upp,
stéttarfélög og svo hver samtökin
af öðrum.
íslandssagan síðustu hundrað
ár er mikil félagsmálasaga. En
þar verðum við, hversdagslegir
meðalmenn, að sætta okkur við
að okkar sé lítið getið persónu-
lega. Hins vegar höfum við fullan
rétt til að láta okkur mislíka ef
þagað er um hlutverk og þýðingu
félagshreyfinga sem við höfum til
heyrt.
Sagan verður naumast vinsæl
meðal almennings nema hún sé
að öðrum þræði persónusaga.
Einstök atvik hafa löngum hlotið
almennt gildi og þannig varðveitt
einstök nöfn eins og þegar Hólm-
fastur var hýddur við staur. Allar
þjóðfélagshræringar tengjast
persónusögu og persónusaga
þeim. En rauðsokkur okkar tíma
verða að þola að Bríet Bjarnhéð-
insdóttir og Auður Auðuns verða
nefndar á undan þeim.
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 10. maí 1986
Þjóð og saga