Þjóðviljinn - 28.06.1986, Blaðsíða 5

Hafskip og pólifískt siðferði
Siðferðisbrenglun íkjölfar Hafskipsmála. Trúverðugleiki
stjórnmálaflokka
Allt er afstætt. Það sannast
rækilega á Hafskipsmálinu. Um-
fang þess í dvergvöxnu þjóðfélagi
er slíkt, að í návist þess glata aðrir
hlutir stærð sinni. Enginn hrekk-
ur lengur við, þó upp komist, að
menn í opinberum ábyrgðarstöð-
um þiggi reglulega gjafir af við-
skiptajöfrum, sem þó kunna að
verulegu leyti að eiga gengi sitt
undir velvild þeirra. Þó banka-
stjórar fái reglulegar bjórgjafir
frá stórfyrirtækjum, er einsog
mönnum komi það tæpast við.
Allt í einu er glæpurinn ekki nógu
stór. Fjölmiðlarnir taka meira að
segja varla við sér. Vegna þess að
„gjöfin" var ekki nema ef til vill
einn bjórkassi, en ekki hundrað.
Hafskipsmálið, og tök ýmissa
stærstu fjölmiðlanna á því, hafa
svo brjálað dómgreind manna,
að þeir hafa misst sjónar á aðal-
atriðunum. Nú spyrja menn:
hvað fengu þeir marga bjór-
kassa? - og dæma út frá umfangi
„gjafarinnar" - sem í öðru lönd-
um væri ef til vill kölluð múta -
hvort um ámælisvert athæfi sé að
ræða. Meginatriðið liggur einsog
bláskelin í ljóðinu, brotið milli
hleina. Menn eru hættir að skilja,
að það er undir öllum kringum-
stæðum siðferðilega óverjandi að
bankastjórar láti smyrja gang-
virki lánveitinganna í stofnunum
sínum með slíkum gjöfum. Því
auðvitað er það tilgangurinn,
ekkert annað, - að kaupa sér vel-
vild. Þessvegna gildir einu, hvort
bjórkassinn var einn eða hundr-
að. Viðskiptahættir sem þessir
eru siðferðilega óverjandi.
Hnignun
Nú ber svo við, að menn eru
mjög að tapa sjónum af grund-
vallaratriðum sem þessum. Það
hefur löngum tíðkast að valds-
menn hafi látið sér sæma að
þiggja laxveiðitúra, jafnvel utan-
landsferðir og fleira í þeim dúr,
en það hefur alla jafna legið undir
ámæli á meðal almennings. Menn
hafa litið á það sem hálfgerðar
mútur og tákn um spillingu valds-
ins. En einmitt um þessar mundir
örlar mjög á þveröfugum við-
horfum, einsog hin dauflegu við-
brögð við bjór bankastjóranna
spegla. Af hverju?
Hafskipsmálið er ein megin-
orsökin. í öllu sínu geigvænlega
veldi er það svo stórt, að smáræði
einsog lax og bjór lfkt og tapast í
samanburðinum. Smærri afglöp-
in skipta miklu minna máli en
áður, og smám saman förum við
að sætta okkur við það sem áður
var ekki ásættanlegt. Einungis
kverúlantarnir nenna að rífa sig
upp í hita yfir bjórnum sem hafn-
aði í skottum bankastjórabílanna
um jólaleytið.
En þetta er hættulegt. Um leið
er þetta sorglegt dæmi um það,
hvernig djúpur siðferðisbrestur í
tiltölulega afmörkuðum geira
þjóðfélagsins nær að smita út frá
sér um samfélagið allt, og að lok-
um er einsog við höfum öll gliðn-
að dálítið.
Blað og ábyrgð
En tök fjölmiðla á Haf-
skipsmálinu valda sömuleiðis
miklu um þessa vondu þróun.
Þegar stjórnmálamenn tengjast
fyrirbærum einsog Hafskipsmál-
inu, þá reynir mjög á siðferðis-
þrek þeirra blaða sem tala máli
viðkomandi hreyfinga. Um það
getum við á Þjóðviljanum best
vitnað, sem áttum vissulega sjö
daga sælli áður en í ljós kom að
gamall vinur blaðsins og forystu-
maður í hreyfingu sósíalista var
tengdur Hafskip í fréttum.
Hversu lengi mun siðferðisþrek
strákanna á Þjóðviljanum duga?
- spurði Matthías Johannessen
ritstjóri og ljóðasmiður eitt sinn í
blaði sínu í langri grein á síðasta
ári. Um það getur Matthías nú
sjálfur dæmt. Við fluttum fréttir
af málinu, og við tókum afstöðu.
Klára og afdráttarlausa.
En nú mætti hins vegar spyrja
Matthías: hvað varð um siðferð-
isþrek þeirra Morgunblaðs-
manna og hvaða afstöðu hafa
þeir? Það er nefnilega sannast
alla mála, að í málflutningi sínum
af Hafskipsmálum hefur Morg-
unblaðið alls staðar fallið á próf-
inu. Það hefur brugðist þeim
samfélagslegu skyldum, sem
áhrif þess í krafti stærðar og út-
breiðslu blaðsins setja því á herð-
ar. Og til að hafa sem fæst orð -
því þau eru dýr - þá er sú siðferð-
isbrenglun sem er að verða í
þjóðfélaginu í tengslum við Haf-
skipsmálið, að ýmsu leyti á
ábyrgð Morgunblaðsins.
I fyrsta lagi, þá hefur stærsta
blað þjóðarinnar sýnt sáralítinn
áhuga á fréttaskrifum í málinu.
Einkum hafa upplýsingar sem
varða tengsl Sjálfstæðisflokksins
við Hafskipsmálið verið afskipt.
Með slíkri þögn er verið að segja
lesendum blaðsins, að málið sé
tiltölulega ómerkilegt. Hún er
notuð til að gefa út pólitískt sið-
ferðisvottorð.
í öðru lagi hefur blaðið nánast
enga afstöðu tekið í stefnuskrif-
um um hina siðferðislegu hlið
málsins. Með því er blaðið í raun-
inni að flytja þau boð, að það sé
til dæmis ekkert siðferðilega
ámælisvert við framferði Alberts
Guðmundssonar. Þannig stuðlar
það að hnignun pólitísks siðferðis
á íslandi - einungis vegna þess að
það er að verja tiltekinn
stjórnmálaflokk, Sjálfstæðis-
flokkinn. Getur einn fjölmiðill
brugðist hlutverki sínu öllu meir?
Ámælisvert -
eða ekki?
Hvernig getur það til dæmis
gerst, að fjölmiðill sem tekur sig
alvarlega (og lætur oft einsog
hann sé stóridómur í siðferði-
legum efnum landsmanna) lætur
sér fátt finnast um þær upplýsing-
ar sem hafa komið fram um fræga
för iðnaðarráðherra til Nissa.
Allur málatilbúnaður ráðherrans
um hana er þó hreint með ólík-
indum. Upphaflega hélt ráðherra
því fram í ræðu á þingi, að hann
hefði ekkert að fela í málinu. í
viðtali við Þjóðviljann fyrir mjög
skömmu upplýsti hann þó, að
Hafskip hefði greitt fyrir hann
ferð til Nissa. í kjölfar þess upp-
lýsir Þjóðviljinn svo, að það var í
rauninni ríkissjóður sem greiddi
Nissaförina. Viðbótarskýring
ráðherrans, sem aldrei hafði
komið fram áður, var að lokum
sú, að eiginlega hafði það verið
maki hans sem framlengdi dvöl-
ina í Nissa, og til þess hafi Haf-
skipsféð runnið. Ríkið hafi greitt
hitt. Þannig breytist málflutning-
ur ráðherra í ríkisstjórn íslands
eftir því sem uppljóstranir fjöl-
miðla aukast.
Einungis það, hvernig ráðherr-
ann hagar skýringum sínum (og
án tillits allra annarra atriða, sem
líka tengja hann með vafasömum
hætti við Hafskipsmálið) ætti að
nægja til þess að blað sem metur
pólitískt siðferði einhvers, krefð-
ist afsagnar ráðherra. í skrifum
Morgunblaðsins kemur hins veg-
ar hvergi fram, að blaðið telji
háttalag ráðherrans í þessu efm
eða öðrum siðferðilega ámælis-
vert. Um leið hefur Morgunblað-
ið markað ákveðna stefnu um
hvað því finnst siðferðilega sæm-
andi. Fólk tekur mark á Morgun-
blaðinu. Afstaða þess smitar út
frá sér. Sú siðferðisbrenglun sem
flokkspólitískir hagsmunir leiða
Morgunblaðið út í, færast því yfir
í samfélagið. Afleiðingin er
hnignun.
Guðmundarmál
í sama dúr hafa skrif blaðsins
verið um mál Guðmundar J.
Guðmundssonar. Ráðherra færir
þingmanni stjórnarandstöðu og
einum fremsta verkalýðsleiðtoga
þjóðarinnar tæp árslaun verka-
manns í fimmhundruð króna
seðlum. Þetta fer fram á skrif-
stofu fjármálaráðherra, og er
aldrei í bækur fært. í öllum siðuð-
um löndum hefði uppljóstran
þessa leitt til afsagnar beggja. En
fréttaskrif Morgunblaðsins hafa
hins vegar verið þeirrar ættar, að
báðum er nánast á hetjustall lyft,
meðan viðhorf þeirra sem á móti
mæla týnast í frumskógum inn-
blaðsins. Með því er Morgun-
blaðið líka að segja fólki, að sam-
skipti einsog þessi séu viðunandi.
Tvær eða þrjár samviskubitnar
setningar inní leiðara, einsog
sáust einn morguninn, breyta
litlu þar um. Þannig er mönnum
talin trú um, að samskiptahættir
sem þessir á milli stjórnmála-
manna og verkalýðsleiðtoga séu
eðlilegir. Sem vitaskuld er frá-
leitt.
Spurt um siðferði
Það er í rauninni furðulegt,
hvernig Hafskipsmálinu og
tengslum stjórnmálamanna við
það er búið að snúa upp í spurn-
ingu um hvort menn hafi gerst
sekir um lögbrot eða ekki. Það er
auðvitað alls ekki það sem málið
snýst um. Þegar Hafskip og
þræðir þess inn í íslensk
stjórnmál eru raktir til fulls,
þá er ekki spurt fyrst og fremst
um brot á lögum, heldur um póli-
tískt siðgæði. Um þetta fjallaði
Þjóðviljinn í forystugrein 25.
júní. Þar var afstaða blaðsins
skýr:
„Það er ekki lögbrot þó for-
ystumaður í verkalýðshreyfing-
unni og þingmaður fyrir sósíalísk-
an flokk þiggi fé úr hendi ráð-
herra í öðrum flokki. Það er held-
ur ekki lögbrot þó ráðherra láti
ríkissjóð greiða ferð til útlanda,
að hluta eða alla, sem síðar kem-
ur í ljós að var greidd af Hafskip.
En er þetta siðferðilega verjandi?
í báðum tilvikunum er það
skoðun Þjóðviljans, einsog hefur
komið fram afdráttarlaust áður,
að svo sé ekki.“
Það er áfall fyrir flokk einsog
Alþýðubandalagið þegar upplýst
er að þingmaður þess þiggur til-
tölulega mikla upphæð frá ráð-
herra í flokki atvinnurekenda. Þá
er aðalatriðið ekki hvort pening-
arnir komu frá skipafélögum sem
margir umbjóðendur Guðmund-
ar J. Guðmundssonar í Dagsbrún
vinna hjá, enda dettur heldur
engum í hug að hann hefði vit-
andi vits tekið við fé frá þeim.
Hitt er annað, að undir engum
kringumstæðum getur trúnaðar-
maður sósíalísks flokks gert hlut
sem þennan, án þess að skuggi
falli á flokkinn. Trúverðugleiki
hans verður snöggtum minni, ef
ekkert gerist í kjölfarið. í forystu-
grein Þjóðviljans fyrir viku var
tekin afdráttarlaus afstaða:
„...vilji Guðmundur J. Guð-
mundsson gæta sóma Alþýðu-
bandalagsins ætti hann að segja
af sér þingmennsku fyrir flokk-
inn.“
Sú siðferðisbrenglun sem smit-
ar um þessar mundir frá Morgun-
blaðinu út í þjóðfélagið má ekki
ná inn í Alþýðubandalagið.
Morgunblaðið notar þögnina til
að gefa út pólitískt heilbrigðis-
vottorð í Hafskipsmálinu. Þögn
af hálfu Alþýðubandalagsins
verður ekki túlkuð öðru vísi en
svo, að það líði gjörning sem
þennan, og telji hann viðunandi
fyrir flokkinn. Það er vitaskuld
fráleitt. Úr því sem komið er tjó-
ar lítt að setja á fundi og gera
samþykktir sem varða einstakl-
inga. En einhvers staðar í stofn-
unum flokksins er nauðsynlegt að
ítreka ákveðin grundvallaratriði,
sem varða þetta mál. Ella verður
flokkurinn ekki trúverðugur í
baráttu sinni í framtíðinni, og það
er einmitt það sem Sjálfstæðis-
flokkurinn og Morgunblaðið
viþa.
Ossur Skarphéðinsson
Laugardagur 28. júní 1986 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5