Þjóðviljinn - 08.08.1986, Qupperneq 7

SUÐURLAND
Sagan talar við hvert fótmál
þegar farið er um sveitir Suður-
lands. Þar er að finna staði sem
marka djúp spor í söguna og ör-
nefni sem einatt koma fyrir þegar
gluggað er í fornar bækur, trúar-
legs jafnt sem veraldlegs eðlis. Á
ferð Þjóðviljamanna um þennan
fagra landshluta varð ekki hjá því
komist að skynja þennan forna
anda en þó urðu áhrifin mest þeg-
ar komið var í hlað á Skálholti.
Þar er ekki einasta að finna elsta
höfuðból kristninnar í landinu
heldur eitt hið elsta um Norður-
lönd öll því atburðir ollu því að
íslendingar urðu kristnir fyrstir
norrænna þjóða.
Fyrsti biskupinn
Teitur hét maður Ketilbjarnar-
son, sonur landnámsmannsins í
Grímsnesi og Biskupstungum.
Hann byggði fyrstur manna bæ í
Skálholti á milli tveggja mann-
skæðra vatnsfalla. Sonur hans var
Gissur hvíti sem bar kristni til ís-
lands og hans sonur, íslejfur,
varð fyrstur biskupa á íslandi árið
1056. Jörðin var síðar gefin undir
biskupssetur með þeirri kvöð að
þar skyldi ríkja biskup meðan
kristni héldist í landinu. Bisk-
upsstóll var í Skálholti samfellt í
hálfa 8. öld eða fram til 1796. Þá
höfðu Móðuharðindi dunið yfir
og dómkirkjan rifin en stóll og
skóli fluttur til Reykjavíkur.
Fyrsta bókin prent-
uð
í Skálholti voru um aldir mikil
fræðistörf unnin. Þar var prent-
smiðja um skeið á seinni hluta 17.
aidar og prentaði hún fyrstu forn-
ritin hér á landi. í Skálholti var
unnið að fyrstu bókinni sem
prentuð var hérlendis. Biskupa-
annálar voru ritaðir í Skálholti og
þar var íslenskum handritum
safnað í fyrsta sinn hér á landi í
fræðilegum tilgangi. Brynjólfur
Sveinsson settist í biskupsstól
1639 og var hann eins og kunnugt
er mikill unnandi íslenskra fræða,
safnaði mörgum dýrmætum
handritum og sendi í vörslu til
Kaupmannahafnar. Fleiri menn-
ingarpostula má nefna sem sátu í
Skálholti: Finn Jónsson sem
skrifaði Kirkjusögu íslands og
Jón Vídalín, einn mælskasta
kennimann á íslandi fyrr og síð-
ar.
Síðastur biskupa sem sat í Skál-
holti var Hannes Finnsson. Hann
hvarf þaðan áður en hann sleppti
biskupsdómi en við honum tók
Geir Vídalín sem telst síðastur
Skálholtsbiskupa enda þótt hann
sæti aldrei staðinn. Við upphaf
19. aldar var svo stóllinn aflagður
í Skálholti og fluttur til Reykja-
víkur eins og áður sagði.
Örlög réðust
í Skálholti
Merkir atburðir hafa margir
orðið á þessu höfuðbóli
kristninnar á Islandi. Gissur jarl
Þorvaldsson og Órækja, sonur
Snorra Sturlusonar elduðu grátt
silfur í Skálholti er sá síðarnefndi
vildi hefna fyrir víg föður síns.
Þar munaði litlu að til stórorrustu
drægi en Sigvarði Þéttmarssyni
biskupi tókst að koma á griðum.
Frægur atburður varð í Skál-
holti er bændur réðust heim að
setrinu og létu reiði sína bitna á
Jóni Gerrekssyni biskupi, sem
þeir stungu í poka og drekktu í
Brúará.
Þar stóð eitt sinn stærsta norræna
timburkirkjan
Skálh
'
!
Skálholtskirkja gnæfir yfir staðinn, formföst bygging teiknuð af Herði Bjarnasyni fyrrum húsameistara ríkisins. Ljósm. Sig.
„Allgöfugastur bærá öllu lslandi“ sóttur heim og gluggað ísögulegar heimildir
Því hefur verið haldið fram að Skálholtskirkja sé eitt besta tónlistarhús landsins.
Undanfarnar helgar hafa verið haldnir þar Bachtónleikar og voru listamennirnir
að undirbúa sig í grasinu þegar Ijósmyndari smellti af þeim mynd. Ljósm. Sig.
Kirkjugrunnur hinna fjögurra kirkna Skálholts. Grunnur númer 4 er að núver-
andi kirkju en stærsti grunnurinn er að grunni miðaldakirkjunnar og sést vel
hvers konar feiknarbygging hún hefur verið. Ljósm. Sig.
Síðast en ekki síst má nefna
endalok kaþólskunnar á íslandi,
en hún endaði skeið sitt sem
landstrú þar á staðnum eins og
hún hafði byrjað. Þangað var Jón
Arason biskup á Hólum fluttur í
böndum ásamt sonum sínum og
þeir höggnir.
Merkar fornminjar
í gömlum bókum segir frá því
að Páll biskup Jónsson, sem sat í
Skálholti 1195-1211, hafi látið
gera sér steinkistu þá er hann var
í lagður eftir andlát sitt. Hafa
áhugamenn um uppgröft og
gamlar minjar eflaust hugsað sér
gott til glóðarinnar að finna
steinþróna góðu. Og þeim varð
að ósk sinni þegar farið var að
undirbúa byggingu núverandi
Skálholtskirkju árið 1954. Þá
komu dr. Kristján Eldjárn þjóð-
minjavörður og aðstoðarmenn
hans niður á kistu Páls biskups og
fundu þar beinagrind hans, furðu
heila og húninn af bagli hans.
Telst það án efa einn merkasti
þjóðminjafundur í landinu fyrr
og síðar.
Risastór
timburkirkja
Þegar ákveðið var að reisa nú-
verandi kirkju að Skálholti fóru
áður fram ítarlegar fornleifa-
rannsóknir, enda kom í ljós að
allar kirkjur í Skálholti höfðu
staðið á sama grunni.
Rannsóknirnar leiddu okkur
fyrir sjónir hve stórkostlegt guðs-
hús hefur staðið þar á miðöldum.
Elsta kirkjan, sem reis um daga
Páls biskups, var um 50 metrar að
lengd en til samanburðar má
nefna að núverandi kirkja er 3o
metrar að lengd! Þetta var staf-
kirkja úr timbri og er talin hafa
verið mesta timburkirkja Norð-
urlanda á sinni tíð. Þegar þetta
mikla hús varð eldi að bráð reisti
Brynjólfur biskup Sveinsson tals-
vert stærri kirkju en nú stendur í í
Skálholti. Áður en núverandi
guðshús reis stóð lítil sóknar-
kirkja í Skálholti og í engu sam-
ræmi við glæsileik hinnar fornu
frægðar á staðnum.
Risið úröskustónni
Mörgum hafði runnið til rifja
hve Skálholtsstaður hafði látið á
sjá þegar leið fram á 19. og 20.
aldirnar. Staðurinn drabbaðist
niður eftir að stóll og skóli höfðu
verið fluttir til Reykjavíkur og
fyrir bragðið hafa eflaust margar
minjar og merkar orðið möl og
ryði að bráð. Árið 1949 var stofn-
að sérstakt félag til að vinna að
endurreisn Skálholtsstaðar. Fyrir
forgöngu þess var hafist handa
um að reisa glæsilega kirkju þar
árið 1956, en þá voru 900 ár liðin
frá því biskupsdómur var stofn-
aður í Skálholti. Kirkjan er kross-
kirkja, eins og þær sem þar stóðu
á velmektarárunum. Hörður
Bjarnason fyrrum húsameistari
teiknaði húsið, sem er 30 metra
langt en 24 metrar á hæð frá gólfi
til turns. í kjallara eru svo graf-
hýsi Skálholtsbiskupa og minja-
safn.
Fyrir nokkrum árum reis á fót
lýðháskóli í Skálholti og má þar
með segja að kristnihald og ver-
aldleg uppfræðsla sé á ný komið
heim að Skálholti.
Óbrotgjarn
minnisvarði
Ekki eru miklar líkur á að Skál-
holt verði nokkurn tíma á ný sú
miðstöð valds og andlegra fræða
sem á árum áður. Kjarni lær-
dómsins hefur flust úr guðshús-
unum yfir í háskólana og kjöt-
katlar valdsins hitna ekki lengur á
biskupssetrum. En Skálholt hef-
ur engu að síður miklu hlutverki
að gegna og ekki ómerkari en
staðurinn hafði áður. Þar eiga nú-
tímamenn og framtíðar að geta
bergt af minningabrunninum og
til þessa „allgöfugasta bæjar á
öllu íslandi“ eiga vonandi sem
flestir eitthvað að sækja. -v.
6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 8. ágúst 1986
Föstudagur 8. ágúst 1986 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA
SUÐURLAND
HúsakynniöllíSkálholtierureisulegeinsogveraberámerkisstað. Hérsjáum við bústað prests en í baksýn byggingar lýðháskólans. Ljósm. Sig.
Hjá Sláturfélaginu
færðu allt í grillveisluna
og að auki fylgja hér
7
^jlVsStek.&Gríllí
abascc
g§»»asasaiss!Mw
...
C»|f»ohUW
nokkur heilræði
um steikingu á teini
Þú færð allar tegundir af góðu kjöti á grillið, vínar- og
medisterpylsurnar okkar vinsælu, kol, grillolíu, ótal
tegundir af kryddi, grænmeti og öðru meðlæti sem
þarf til að útbúa girnilega grillveislu.
Heilræði um steikingu á teini
Allt kjöt, fisk, brauð og grænmeti má glóða á teini, en
það er ekki sama hvemig það er gert. Best er að
smyrjateininn vel áður en þrætt er á hann. Grænmetið
er gott að skera í aðeins stærri bita en kjötið svo það
verði ekki ofsteikt þegar kjötið er tilbúið. Teinamat á
líka alltaf að pensla áður en hann er settur á grillið -
annars ofþornar hann og skorpnar. Best er að nota
grillolíu eða kryddlög. Lögurinn gerir matinn meyran
og bragðgóðan, og hann er tilvalið að nota sem sósu
á eftir. Varast ber að stinga í kjötið á teininum - þá
lekur gómsætur safinn úr, og ekki er ráðlegt að strá
salti á kjötið fyrr en eftir að steikingu er lokið.
SLÁTURFÉLAG
SUÐURLANDS
G0TT FÓLK / SÍA