Þjóðviljinn - 30.11.1986, Side 4

Eitt kvœðið fann ég
í próförkum
Þau kvæði í Kvæðabók Jóns
Helgasonar sem ekki hafa komið
á prent áður eru tvennskonar.
Annarsvegar eru fjögur kvæði frá
seinni árum, sem hafa fundist,
hinsvegar sjö gamankvæði sem
voru ort á þriðja áratugnum og
hafa verið til í uppskriftum hér og
þar.
Segir Agnete Loth, ekkja Jóns
prófessors Helgasonar, sem hef-
ur séð um útgáfu kvæðasafnsins.
Þar eru og nokkur kvæði sem
ekki hafa komið í fyrri ljóðabók-
um skáldsins, þótt til séu á prenti.
Og ein þýðing - á upphafi Para-
dísarljóða Dantes, er meðal
þeirra texta sem fundist hafa að
Jóni látnum.
Atómsprengju
eftirmenn
Sumt fannst þar sem ég alls
ekki átti von á, segir Agnete
Loth. Dante-þýðingin vélrituð
með öðrum pappírum og hvergi
að sjá nein drög að henni. Eina
vísu fann ég inni í próförkum síð-
ustu bókarinnar sem Jón annað-
ist útgáfu á - það var áttunda
bindi Islenskra fornkvæða. Hún
mun það síðasta sem til er í bund-
nu máli frá hans hendi, ort í októ-
ber 1983. Vísan er svona:
Býsna margt er ógert enn
efnin bíða tvenn og þrenn
atómsprengju eftirmenn
annað fá að hugsa um senn.
Gamankvæðin - til dæmis
Minni Leníns - voru á margra vit-
orði þótt Jón hafi ekki kært sig
um að setja þau á prent. Ég hafði
góð not af uppskrift á þeim sem
Arni Hafstað átti, og fylgdu at-
hugasemdir sem Jón sjáífur hafði
handskrifað. Verkfraeðinga-
kvæði hafði varðveist í bréfi sem
Jón skrifaði Þorláki Helgasyni til
Þrándheims 1926 - Þorlákur var
þar þá við verkfræðinám, en Jón
starfandi við háskólann í Osló -
hafði fyrrnefndur Þorlákur beðið
Jón að koma til Þrándheims að
stytta stúdentum stundir, en Jón
hafði öðrum hnöppum að
hneppa. Sendi ég þér í staðinn,
segir hann í bréfinu, kvæði sem
ég orti eitt sinn verkfræðingum í
Kaupmannahöfn til háðungar -
má vera það verði þér nokkur
huggun að eiga í eigin uppskrift
kvæði jafn frægs skálds og ég
er!...
Bjarni og Jón
Agnete Loth var reyndar ekki
til íslands komin í tilefni þess, að
Kvæðabók kemur út.
Ég ákvað í skyndingu á mánu-
dagsmorgun að fara til íslands til
að ljúka við að lesa prófarkir að
öðru bindi bréfsafns Bjama
Thorarensens svo að það getið
komið út núna fyrir jólin, mér
fannst ég hefði ekki hreina sam-
visku ef ég léti aðra um það, þótt
ég efist ekki um að þeir mundu
leysa verkið mætavel af hendi.
Það sé utan við hjátrú - en
Á.B. ræðir við Agnete
Loth um Kvœðabók
Jóns Helgasonar,
þekkt kvœði og óþekkt,
útgáfu á bréfum Bjarna
Thorarensen
ogfleira
Bjarni Thorarensen kom mikið
við sögu hjá Jóni Helgasyni. Þeg-
ar Jón kom til Hafnar nýorðinn
stúdent árið 1916 fékk hann það
stúdentsverkefni hjá Finni
Jónssyni og Boga Th. Melsted að
skrifa upp bréf Bjarna á Þjóð-
skjalasafni Dana. A miðjum aldri
- á fjórða áratugnum, sá hann svo
um vísindalega útgáfu á kvæðum
Bjarna í tveim bindum og lét
fylgja æviágrip Bjarna. Á stríðs-
árunum gaf hann svo út fyrra
bindið af bréfum Bjarna, og voru
það eingöngu bréf sem til voru í
Danmörku - ekki var hægt að
vinna að seinna bindinu fyrr en
aftur kæmist á samband við ís-
land. Hann safnaði til þess bindis
þegar hann var hér á íslandi á
sumrum eftir stríð, en ýmislegt
varð til að tefja fyrir því að verk-
inu yrði lokið. Síðustu þrjú árin
sem Jón lifði tók hann aftur til við
þetta verk - og fann fleiri bréf en
áður var vitað um. Sum á hátíð-
legri kansellídönsku - eins og
bréf sem Bjarni skrifaði Kristjáni
Friðriki prins sem síðar varð
Kristján konungur áttundi. Síð-
asta bréfið er skrifað þegar prins-
inn hefur verið tekinn til konungs
- Bjarni ávarpar hann sem sinn
„stórmegtugasta og
allranáðugasta arfaherra" og bað
almættið að blessa þann kóng
sem „hefur gefið okkur Alþingi
aftur“. Þetta voru tónar úr hörpu
einveldisins og skemmtilegt
reyndar að safninu skuli ljúka
með svo konunglegum hætti.
Það er „Hið íslenska fræðafé-
lag í Kaupmannahöfn" sem gaf út
kvæðin og fyrra bindið og gefur
nú út hið síðara í samvinnu við
Sögufélagið hér sem Einar Lax-
ness er formaður fyrir. Fyrra
bindi bréfanna er löngu uppselt
og kemur nú aftur ljósritað ásamt
seinna bindinu og er reynt að láta
þetta bera upp á 200 ára afmæli
Bjarna, sem fæddur var 30. des-
ember 1786.
Fór að tala
um annað
En þú hefur sjálfsagt meiri
áhuga á Kvæðabók Jóns en
þessu. Og þá er að rifja það upp,
að i æviágripi Bjarna Thoraren-
sen, sem fylgdi kvæðaútgáfunni
1935, er á það minnst, að þótt
Bjarni væri sjálfhælinn, þá vildi
hann aldrei flíka skáldskap sín-
um, ljóðagerðin var honum eins-
konar helgur dómur sem hann fór
dult með. Þess er líka getið að
hvíldir hans frá Ijóðagerð voru
langar. Og mér finnst sitthvað í
þessu sameiginlegt skáldferli
Jóns sjálfs og afstöðu hans til
þeirrar iðju.
7 Kom Jóni ekki á óvart hve vel
„Úr landsuðri“ var tekið?
- Jú, ég held það hafi komið
flatt upp á hann hve vel fólk tók
kvæðum hans. Hann gaf þá skýr-
ingu sjálfur á því að hann gaf það
kver út, að íslenskir stúdentar og
fleiri höfðu skemmt sér við gam-
ankvæði hans og „níðkvæði", þau
voru komin út um hvippinn og
V
Ur
Kvœða-
bók
Hér fara á eftir fjögur kvæði úr
Kvæðabók Jóns Heigasonar
sem Þjóðviijinn hefurfengið
ieyfi til að birta- þau hafa ekki
komið á bók áður. Tvö þeirra
eru nýfundin, en tvö úrflokki
eldri gamankvæða.
Kom milda nótt
Kom milda nótt sem mýkir dagsins sár,
kom morgunstund er fœrir Ijós og yl.
Ég bið þess eins að brátt ég liggi ndr,
ég beiddist aldrei þess að verða til.
Kom þunga starf og þreyt hinn aldna mann
sem þekkti vel hve lítil var hans dáð.
Feyk stormur tímans öllu sem ég ann.
Lát arð minn jafnan því sem til var sáð.
Kom Ijúfa gleymska, leið mig þín á vit.
Kom langa myrkur, vef mig þínum hjúp.
Kom alda sterka hönd, lát hvert mitt rit
og hvert mitt kvœði sökkt í neðsta djúp.
Ort 1974.
Minni Leníns
Um Lenín, sem ríkir í rauðustum heim
og refsar með blóðugu straffi,
ég yrki mitt kvæði af ástæðum þeim
að öðlingur sá gaf mér kaffi,
og með því var framreitt hið fínasta brauð
eins og framast var kostur að torga,
það var lagsmaður Símsen sem lostætið bauð,
en Lenín mun þurft hafa að borga.
í austrinu hervæðist harðsnúið lið
og hanarnir blóðrauðir gala,
því líta menn víða í löndunum við,
um Lenín er verið að tala.
Mig furðar ekki’ á þó að frœgð þessa manns
sé flogin um gjörvallar álfur:
fyrst svona er aumasti húskarlinn hans,
hvílíkur mun hann þá sjálfur?
Ort 1920. Hendrik Siemsen-Ottósson var nýkominn frá Rússlandi og var
sagður hafa rússneskt gull meðferðis. Ég drakk með honum kaffi á landamóti.
Fróðir menn hafa sagt mér að Leníns muni þama fyrst getið í kvæði á íslenzku.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 30. nóvember 1986