Þjóðviljinn - 14.12.1986, Blaðsíða 12
Sótargeislinn
fra Kúbu
Vináttufélag íslands og Kúbu heldur upp á 15 ára
afmœli með því að bjóða hingað 10 manna
hljómsveit sem leika mun ekta kúbanska tónlist á
Hótel Borg
Vináttufélag íslands og Kúbu
er 15 ára um þessar mundir og
heldur upp á afmælið með veg-
legum hætti. Við höfðum sam-
band við Ingibjörgu Haraldsdótt-
ur rithöfund, formann félagsins
og spurðum hvað væri á seyði?
Við höldum upp á afmælið
með viðhöfn og höfum í því skyni
fengið heimsókn 10 manna
hljómsveitar, sem ætlar að halda
tvenna tónleika á Hótel Borg,
auk þess sem hljómsveitin mun
leika fyrir dansi á afmælishátíð
félagsins, sem haldin verður í
Risinu að Hverfisgötu 105 þriðju-
daginn 16. desember. Þetta er í
fyrsta skipti sem við fáum kúb-
anska skemmtikrafta hingað til
lands, og þessi heimsókn er að
því leyti merkileg að mér er ekki
kunnugt um að kúbönsk hljóm-
sveit hafi nokkru sinni komið hér
fram áður. Þeir leika dæmigerða
kúbanska tónlist, og þeir munu
líka fara í Kramhúsið og kenna
áhugafólki þar kúbanska rúmbu
og fleiri dansa.
Hvað fleira er á döflnni hjá
ykkur í VÍK?
Síðastliðinn föstudag héldu 7
manns í hina árlegu Kúbuferð fél-
agsins, ,en skipulagning slíkra
ferða hefur verið meginuppistað-
an í starfi okkar. Þetta eru ferðir
þar sem saman fer vinna, fræðsla
og skoðunarferðir, og standa þær
í einn mánuð. Við höfum sent
hópa í þessar ferðir árlega frá
1973. Að vísu féll vinnuferðin
niður 1978, en þá sendum við líka
stóran hóp á Heimsmót æskunn-
ar, sem haldið var í Havana. Alls
hefur talsvert á annað hundrað
manns farið í slíkar ferðir til
Kúbu á okkar vegum. Þetta eru
frekar erfiðar ferðir, en það hefur
alltaf verið mikill áhugi á þeim,
og þátttakendur hafa verið á
öllum aldri, allt frá 16 ára til sex-
tugs.
Hvaða gildi hgfa þessar ferðir?
Við íslendingar búum við mik-
inn upplýsingaskort um Kúbu.
Tíu manna hljómsveitin frá Kúbu, sem mun sjá um sveifluna á Borginni og í Risinu.
Og þær fáu fréttir sem hingað
berast eru meira og minna
brenglaðar og rangtúlkaðar. Við
teljum það mikilvægt að víkka
sjóndeildarhring fólks. Og þessi
tegund ferðalaga gefur fólki
mikið. Fræðslan sem veitt er og
þátttakan í vinnunni gefur fólki
innsýn í kúbanskt þjóðfélag og
þau vandamál sem þeir eiga að
glíma við, sem eru í mörgum til-
vikum þau sömu og vandamál
annarra þróunarlanda. Þá gefst
fólki þarna tækifæri til þess að sjá
sósíalismann í framkvæmd.
Hvað með menningarsam-
skiptin á milli landanna. Megum
við vænta framhaids á þeim eftir
heimsókn þessarar hljómsveitar?
Já, við höfum hug á því að auka
menningarsamskiptin á milli
landanna, og reyndar er ýmislegt
á döfinni frá Kúbana hálfu hvað
það varðar. Þeir eru nú að reisa
sérstakt Norðurlandahús í Ha-
vana, sem rekið verður í sam-
vinnu og á samskiptagrundvelli
við Norðurlöndin. Það felst í því
að Norrænir listamenn heimsæki
Kúbu, og að kúbanskir listamenn
munu endurgjalda þessar heim-
sóknir með því að koma til
Norðurlandanna. Heimsókn
hljómsveitarinnar sem nú kemur
er reyndar liður í þessum auknu
samskiptum, en hljómsveitin hef-
ur verið á hljómleikaferð um hin
Norðurlöndin. Kúba á upp á
margt að bjóða í menningarlegu
tilliti, og okkur væri mikill akkur í
því að samskipti þjóðanna væru
eflt í þessum þætti.
Hljómsveitin Sierra Maestra
mun leika á Hótel Borg mánu-
daginn 15. og miðvikudaginn 17.
desember. Afmælishátíðin verð-
ur hins vegar í risinu á þriðjudag,
og eru allir velkomnir. ólg.
norrænna goðsagna og ind-
verskra eða rómverskra séu
margar og merkilegar - og sýni í
leiðinni, að því er Dumézil telur,
að heimildir Snorra séu ákaflega
traustar og öll hans frásögn hin
athyglisverðasta - er það kanns-
ke ekki síður merkilegt, að meðal
Germana hefur „kerfið þrí-
skipta” tekið ákveðnum
breytingum sem hægt er að rekja
og útskýra. Meðal þessara stríðs-
manna norðurslóða hefur „annað
hlutverkið”, hermennskan, orðið
svo mikilvægt að það hefur breitt
úr sér og raskað hlutverkaskipt-
ingunni eða fært hana til að
nokkru leyti. Þannig er Óðinn
ekki aðeins konungur Ása og guð
galdra og spádóma, heldur líka
guð hermennsku í ýmsum mynd-
um. Þótt Þór sé ennþá herguð og
hafí ýmis þau tákn (t.d. hamar-
inn) sem sýna að hann er hlið-
stæða Indra, hefur hann þannig
misst ýmsa þætti hlutverks síns í
hendur Óðni, en hann hefur
fengið uppbót fyrir það úr ann-
arri átt: vegna þess að hann ræður
þrumum og eldingum, sem eru
vopn hans í bardögum gegn
jötnum, verður hann einnig að
guði regnskúra og þannig að
nokkru leyti frjósemiguð sem
bændur ákalla. Fyrir bragðið
verður sérsvið guða „þriðja hlu-
tverksins” nokkuð þrengra og
sérhæfðara, þótt þeir haldi áfram
að ráða auðlegð og ársæld eins og
annars staðar: Freyr og Freyja
verða fyrst og fremst ástaguðir og
Njörður guð sjávar og siglinga.
Mismunandi
hlutverk ófengis
Aukið hlutverk hermennsk-
unnar meðal Germana og alls
þess sem henni fylgir veldur fleiri
breytingum í goðafræðinni.
Skýrir Dumézil m.a. á þennan
hátt þann myrka blæ sem sé á
henni: Óðinn er miklu viðsjár-
verðari og ógnvænlegri guð en
Varúna á Indlandi, svo ekki sé
minnst á Júpíter. En þetta kemur
líka fram á skemmtilegri hátt í
sögunni um styrjöld Ása og
Vana. í hliðstæðri sögn hjá Indó-
írönum er persónugervingur ölv-
unarinnar, Mada, mjög viðsjár-
verður og er hann svo mikil hætta
fyrir heimsbyggðina að nauðsyn-
legt er að ryðja honum úr vegi og
skipta honum í fjóra hluta, sem
eru ekki eins skelfílegir hver fyrir
sig og Mada var í heilu lagi. En
það eru þó að dómi Indó-írana
fjórir bölvaldar mannkynsins æ
síðan, sem gera menn ölvaða og
svipta þá dómgreind sinni:
áfengi, fjárhættuspil, konur og
veiðar... Sá persónugervingur
ölvunarinnar, sem skapaður var
samkvæmt norrænum sögnum í
tilefni af styrjöld Ása og Vana,
Kvasir, er hins vegar harla já-
kvæður: „Hann er svo vitur að
enginn spyr hann þeirra hluta er
eigi kann hann úrlausn. Hann fór
víða um heim að kenna mönnum
fræði...” Þegar hann hafði verið
myrtur, var bruggaður úr blóði
hans áfengur drykkur, sem veld-
ur mönnum sérstæðri og skap-
andi ölvun: það var skáldamjöð-
urinn og var hann varðveittur í
tveimur kerjum og einum katli.
Stafar munurinn á Mada og Kvasi
af því að yrkjandi bardagaseggir
norðurslóða litu áfengið nokkuð
öðrum augum og ætluðu því ann-
að hlutverk en Indverjar...
Dumézil taldi, að þetta þrí-
skipta goðafræðikerfi hefði einn-
ig verið notað til að útskýra
samfélag manna. í byrjun áleit
hann að meðal Indóevrópu-
manna hefði verið við lýði fast-
mótuð skipting í þrjár stéttir,
presta, hermenn og bændur, eins
og á Indlandi síðar, en hann féll
síðan frá þessari kenningu. Benti
■ hann þá á, að þótt slík hugmynd
um þrískiptingu þjóðfélagsins
virtist hafa verið ríkjandi, væru
engar heimildir fyrir því, að hún
hefði verið framkvæmd í raun á
indóevrópskum tíma, og væri
sennilegt, að indverska stétta-
þjóðfélagið væri seinni tíma sér-
þróun. En Dumézil fann marg-
víslegar minjar um kenningar
bæði um skiptingu þjóðfélagsins í
þrjár stéttir og um uppruna
fullkomins, þrískipts þjóðfélags.
Túlkaði hann m.a. Rígsþulu út
frá þessu sjónarmiði, þótt þar
kæmu fram, að hans áliti, ýmsar
breytingar, sem kenningin hefði
tekið meðal Germana. Svo leiddi
hann einnig margvísleg rök að því
að Rómverjar hinir fornu hefðu
notað þessar kenningar og
reyndar þrískipta goðafræðikerf-
ið í heild til að semja söguna um
upphaf Rómaborgar, sem Livíus
og fleiri sagnaritarar hafa síðan
varðveitt, og væri þar að finna
sams konar sagnir og þær sem
aðrar indóevrópskar þjóðir stað-
setja fremur í goðheimum. Þann-
ig væri þjóðsagan um styrjöld
elstu Rómverja og Sabína alveg
hliðstæð goðsögnunum um styrj-
öld Ása og Vana og styrjöld
Nasatya-tvíburanna gegn öðrum
guðum á Indlandi.
Goðsagnir og
sagnaljóð
Dumézil vann af kappi fram á
síðustu stund og setti kenningar
sínar fram í fjöldamörgum ritum,
sem komu sum hver út í mörgum
og breyttum útgáfum eftir því
sem skoðanir hans sjálfs þróuð-
ust. Kannske er aðalverk hans
bálkurinn mikli „Goðsagnir og
sagnaljóð”, sem hefur m.a. að,
geyma skemmtilegar hugleiðing-
ar um söguna um Starkað gamla
(í Gautreks sögu og hjá Saxa) og
samanburð á Starkaði og Herak-
les, en helstu verk hans um nor-
ræna goðafræði eru „Guðir
Germana” og „Loki”, sem kom
út í nýrri útgáfu í fyrra, að við-
bættu ritinu „Frá goðsögn til
skáldsögu”, sem fjallar um ýmsa
kafla í sagnariti Saxa hins mál-
spaka.
Við rannsóknir sínar beitti
Dumézil aðferðum strúktúral-
ismans löngu áður en mannfræð-
ingurinn Lévi-Strauss kom til
sögunnar, en sá mikilvægi munur
er þó á vinnubrögðum þeirra, að
Lévi-Strauss reyndi að leita að
einhverju sammannlegu hugsan-
akerfi, en Dumézil fjallaði ein-
ungis um hugmyndakerfi ákveð-
inna þjóða í sögunnar rás - Indó-
evrópumanna og afkomenda
þeirra - og það sem greindi þær
frá öðrum þjóðum, og gætti þess
vel að fara ekki út fyrir þann
ramma. Telja má merkast í að-
ferðum hans, að hann leit á
hverja goðsögn eða goðsagnak-
erfí sem merkingarbæra heild,
sem ekki mætti búta niður og
nauðsynlegt væri að túlka út frá
sínum eigin forsendum til að
leiða í ljós grundvallarhugmynd-
ina. Þannig væri sagan um styrj-
öld Ása og Vana ekki ruglingsleg
(og merkingarlítil) endurminning
um gleymdar trúarbragðadeilur,
heldur ítarleg útskýring á því
hvernig fullkomið guðasamfélag
varð til við vopnahlé og inntöku
nokkurra Vana í hóp Ása, þannig
að í hvert „hlutverk” væri síðan
skipað. Hin einstöku atriði sög-
unnar væru ekki af neinu handa-
hófi, heldur sköpuðu þau í sam-
einingu þessa heildarmerkingu
hennar. Á sama hátt væri þáttur
Loka í goðafræðinni ekki tilvilj-
anakenndur samsetningur
flökkusagna, heldur kæmi „per-
sónuleiki” þessa sérstæða guðs
fram í öllum atriðum: lýsti Dum-
ézil honum ítarlega í samnefndu
riti sínu og bar hann saman við
þjóðsagnapersónu Osseta. Hvað
sem síðar verður sagt um kenn-
ingar Dumézils virðist þessi að-
ferð mjög notadrjúg.
e.m.j.
Ferðafrásagnir
Guðrúnar Guðvarðardóttur
anga af rótarilmi vestfiskrar
náttúru og mannlífs
12 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 14. desember 1986