Þjóðviljinn - 14.12.1986, Blaðsíða 14
Rásir
Dœgranna
Rásirdægranna, nefnist
hljóölát bók, sem rekur á
fjörurnú íjólabókaflóðinu.
Þetta eru eftirlátin rit Málfríðar
Einarsdótturog hefurSigfús
Daðason umsjón með útgáf-
unni, en hann hefur gefið út
allar bækur Málfríðar.
Bókin skiptist í sjö hluta. Fyrsti
hlutinn er samnefndur bókinni og
er í honum safnað saman síðustu
skrifum Málfríðar. Eru þau í dag-
bókarformi og stundum í formi
bréfa.
Frumástir Tötru, nefnist annar
hluti bókarinnar, og er þar Tötra
Kringum
Sigurð
Nordal
Eftirlátin rit Málfríðar
Einarsdóttur koma út
um þessarmundir
í Glettingi komin aftur á kreik.
Pá taka við þættir um menn og
hús og birtist hér þáttur er nefnist
Kringum Sigurð Nordal. Lengst-
ur er þó þátturinn af Þorsteini
Björnssyni úr Bæ, kærum frænda
höfundarins.
Fjórði hluti bókarinnar nefnist
Úr bláturni, en þar er safnað
Þegar Sigurður Nordal kom
heim eftir margra ára dvöl í há-
skólum, með doktorsgráðu og
æskufögnuð sinn óskertan, var
honum tekið hér með kostum og
kynjum og því líkast sem aldrei
hefði hans jafningi af mennta-
manni komið til íslands og mundi
hann hafa getað valið sér kvon-
fang hvar sem honum hefði litist
að líta.
Fyrsta verk hans var að flytja
fyrir almenning fyrirlestra þá sem
hann var skuldbundinn að flytja
og kenndir voru við Hannes
Árnason. Ekki var völ á álit-
legum sal til fyrirlestrahalda í
fiskiþorpi þessu sárafátæku, og
minnir mig að Báran væri valin,
timburskúr lítill úti við Tjörn, síf-
ellt troðfullur af áheyrendum
þegar Sigurður var að tala. Heyra
hefði mátt flugu detta, andlitin
alvarleg eins og í kirkju þegar
séra Arnór var að messa. Eg var
andaktug líka, eða vildi vera það,
en tókst ekki, og kem ég að því
síðar. Það var Mlie, sem spandi
mig með sér inn í þetta hús.
Tíminn leið hratt, og við, ungu
stúlkurnar, höfðum hug á þessu.
Hún var þá farin að yrkja og ætl-
aði sér að verða skáld, hvað hún
og varð. Þetta var einhver hinn
mesti sældar- og upplyftingartími
í sögu þessa bæjarfélags, öll taltól
á þönum um allan bæinn. Og ekki
bættist þegar þeirri frétt laust nið-
ur eins og eldingu að komin væri
hingað stúlka nokkur alla leið frá
Ítalíu, svört á hár, hvít á hörund,
fríðleikskona og segði Sigurð
hafa lofað að eiga sig þegar hann
tældi hana til ásta við sig. Þá sauð
uppúr. Nú var ekki um annað tal-
að. Líkast til hefur Sigurð Nordal
og Skagadísu borið í drauma hjá
mörgum unglingi.
Sjálf stóð ég uppi eins og
þvara, og vildi að mér litist vel á
þessa afbragðsspeki, lífsspeki,
skáldspeki, gott ef ekki stjörnu-
speki. Ég var bráðung, og kemur
nú nokkuð sem ég held vera
merkilegt á sinn hátt.
Ég trúði því statt og stöðugt að
þó þessi maður sem ég vissi
standa mér langtum ofar að
öllum vísdómi svo að milli okkar
gat varla verið nokkur brú, þá
mundi hann þrátt fyrir það geta
orðið mér leiðbeinandi um þá
villuvegi sem ég hafði staulast og
álpast um lengi, öldungis
leiðbeinandalaus, og ekki dugað
mér neitt þessir prestar sem verið
höfðu að tala yfir hausamótunum
á mér.
Fornar ástir þóttu bók-
menntaviðburður á sinni tíð og
las ég þær og varð mér minnis-
stæðast Síðasta fullið, um fyrr-
verandi Hafnarstúdent sem kom-
inn er úttaugaður af brennivíni í
hornið hjá frænda sínum í
sveitinni, fer út í hrollkalda ný-
ársnóttina með pyttlu sína hina
saman mörgum stuttum greinum
um hin ýmsu efni er Málfríði voru
hugleikin, listir og skáldskap, sá-
lina og þann vanda að rita ís-
lensku nákvæmlega og eðlilega.
Á ferð, nefnist fimmti hluti
bókarinnar og eru þar lýsingar á
ferðum og athuganir um þær um-
breytingar sem urðu á lífsháttum
og aldaranda á æviskeiði höfund-
arins.
Nokkrum blaðagreinum Mál-
fríðar er safnað saman í sjötta
hlutann og í sjöunda hluta eru
nokkur bréf. Bókin endar svo á
viðauka, dálítilli grein um upphaf
heimsins.
-Sáf
síðustu og sýpur úr henni mig
minnir uppi á kletti. Ekki man ég
hvort hann fékk af þessu lungna-
bólgu og dó. Það hefðu verið við-
felldin sögulok. Löngu síðar þeg-
ar Fornar ástir voru komnar hing-
að til mín tókst svo til að ég gerði
samanburð á Fornum ástum og
einhverri bók Þórbergs, líklega
Ofvitanum. Mjög þótti mér nú
halla á Sigurð. „Hann kemst ekki
þangað með tærnar sem Þórberg-
ur hefur hælana," sagði ég við
sjálfa mig. En mundi ég segja
annað núna eða hafa sagt oft?
Veit ekki. Nei, líklega ekki.
Sigurður Nordal hófst frá einni
vegsemd til annarrar og mátti líta
svo á að við honum blasti varan-
leg þjóðfrægð. Fylgdist ég með
fáu af því. Kristinn Andrésson
réð hann til að skrifa bækur um
íslenska menningu og kom út
rsta bindið svo sem kunnugt er.
framhaldinu varð dráttur. Já
það dróst og dróst og ekkert varð
úr því að fleiri bindi kæmu fram.
Kristinn boðaði það félags-
mönnum bókmenntafélagsins
Máls og menningar að nú væri
næsta bindi alveg að koma, stóð á
því fastara en fótunum, boðaði
þetta af jafnri sannfæringu ár
eftir ár. Loks þagnaði sú boðun,
og aldrei kom framhaldið, og
kemur líklega seint nema Sigurð-
ur semji það í gegnum miðil,
kominn þangað sem ekkert er tií
tafar.
Mörg eru vonbrigði íslendinga
á liðnum öldum, munu þessi hafa
verið einna sárust. Bók þessi sem
út kom, íslensk menning, fyrsta
bindi, hefur verið í sama skáp hjá
mér síðan hún kom út og ég las
hana, en man ekkert af því, og
kann vera að ég hafi haldið það
vera fyrir ofan minn skilning.
En svo sá ég, líklega í Iðunni,
þýðingu eftir Sigurð Nordal á
kvæðinu Atlantis eftir Gustaf
Fröding. Á það leist mér svo vel
að ég lærði það þegar í stað og
kann mikið í því enn. Um líkt
leyti skrifaði Sigurður grein sem
hét Þýðingar og var um gagnsemi
þýðinga á íslensku og nauðsyn.
Upp frá því fóru að koma fram
kynstrin öll af þýðingum, víst
ekki allar góðar, svo sem mínar.
Ég átti þess þá engan kost að
vinna mér inn aura með öðru en
þýðingum, svo báglega var búið
að okkur giftum konum. Það
vildi mér samt til að ekki hafði ég
mergð barna á höndum.
Þórður Sigtryggsson átti lengi
heima í næsta nágrenni við Nor-
dalshjón og heilsuðust þeir og
töluðu víst eitthvað saman þang-
að til Sigurði varð það á að kynna
þá hvorn fyrir öðrum, Þórð og
Jónas frá Hriflu. Þetta þótti Þórði
svo óheyriiegt brot á siðareglum
gagnvart sér að hann tók aldrei
undir við Sigurð eftir það.
Ýmislegt man ég núna sem
S.N. skráði og einkum væri ég því
samþykk þegar ég las það. Hann
lét pappír sinn bera þá orðsend-
ingu til íslensku kvenþjóðarinnar
að ekki skyldu þær gefa því síður
gaum að vanda talmál sitt og rit-
mál en klæðnað sinn og heimilis-
störf. Hvort þær hafa nokkuð far-
ið eftir þessum tilmælum, veit ég
ekki, en hélt lengi að það mundi
ekki vera.
„Mig væmir við götunum
hérna, þegar ég kem heim eftir að
hafa verið úti í guðsgrænni nátt-
úrunni," sagði hann í útvarpinu
einu sinni svo ég heyrði. Ég var
samþykk þessu, því náttúran
hérna, sem ekki er raunar guðs
græn nema stuttan tíma af árinu,
og sums staðar alveg laus viö
þann lit, það er víst einhver hin
hreinasta náttúra á jarðríki. En
þær borgir sem ég hef dvalist í um
mína gagnslitlu ævidaga, það eru
síður en svo hreinar borgir, og þó
Köbenhavn sýnu verri en
Reykjavík, og fátæktin verri þar.
Og hafði S.N. rétt fyrir sér í
þessu.
Þegar hann fer að minnast á
hjúskapar og ástamál, sem virð-
ast hafa verið honum ofarlega á
baugi, þá fer af honum góði gáll-
inn og þá líkar mér ekki það sem
hann segir. Hann virðist þá vera
hliðhollur því karlaveldi sem
gerði konur að ambáttum fyrr á
öldum og er þessu varla lokið
enn. Karlmönnum telur hann
heimilt að eiga fleiri konur en
eina, skal ein þeirra heita eigin-
kona og hafa meiri réttindi en
hinar, skyndikonur eða hraðkon-
ur mætti kalla þær. Mannréttindi
höfðu konur þá lítil og skert,
máttu ekki vera fjár síns ráðandi,
ekki sitja í skóla nema (hérna)
barnaskóla nokkrum sem kallað-
ist Kvennaskóli, og þekkti ekki
annan mann æðri en Skovgárd
nokkurn Petersen, danskan
heimatrúboðsprest.
Einu sinni kom ég á heimili
þeirra Ólafar og Sigurðar og í för
með mér Ragnheiður Möller,
hafði hún beðið Ólöfu að lesa úr
ljóðaþýðingum eftir mig og Ólöf
fallist á það þegar hún hafði
kynnt sér þessi bókmenntaverk.
Síðar meir sáumst við í Kbh.,
Ólöf og ég, og spurðu hún mig þá
hvað hefði orðið um kvæðin, en
ég sagði að þeim hefði verið hafn-
að af Ragnari í Smára. Það líkaði
frú Ólöfu illa: „Ég skil ekkert í
honum Ragnari," sagði hún. Hún
lauk lofsorði á kvæðið E1 Dios
triste eftir Gabríelu Mistral, en sú
þýðing er ekki nákvæm. Hún er
meira að segja mjög ónákvæm.
Tónninn er betri, held ég, en sem
því svarar. Ólöf geðjaðist mér
alltaf ágætlega vel, þá sjaldan ég
sá hana. í þetta eina sinn sem ég
kom á heimili Ólafar og Sigurðar
hafði hann vikið sér frá, kemur
síðan inn og sest á stól við hliðina
á mér og segir: „Mig hefur lengi
langað til að biðja yður að þýða
fyrir mig kvæði...“
„Er það Madrigal triste?"
spurði ég hiklaust.
Hann þaut út. Varð hann
svona undrandi? Eða hélt hann
að ég væri göldrótt? Ellegar ó-
fresk?
Ekki átti þetta neitt skylt við
hugsanaflutning. Það var einfald-
lega idéassociation, sem kom
svona hratt. (Getið er þessa
kvæðis í Fornum ástum).
Ekki man ég neitt eftir veiting-
um þarna né sjálfu heimilinu,
nema þeirri gonggong sem kall-
aði okkur að borðinu, og
saumaðri mynd með krosssaumi
af blómum í gulum litum fínt
saman stilltum. Þá mynd hafði
gert Guðrún sú sem kölluð var
karlmaður og var dóttir (sonur)
Sveinbjarnar Egilssonar, en kyn-
ferði hennar hafði ruglast fyrir
þeim sem áttu að ákvarða það
þegar hún fæddist. Og hlaut hún
að ganga með rangt ákvarðað
kynferði alla ævi, líklega sér og
manni sínum til nokkurs meins.
Prestur nokkur, sem mig minnir
að héti Þórður, bað hennar, en
hún réð honum frá því að giftast
sér. Samt varð af því að þau ætt-
ust, en engin urðu börnin nema
hvað vinnukona prestsfrúarinnar
kenndi henni barn og gat hún
ekki borið það af sér. Benedikt
Gröndal getur ekki þessarar syst-
ur í Dægradvöl en allra hinna.
Þegar Ólöf Nordal var jörðuð
var sungin í fyrsta sinn þýðing
Jóns Helgasonar á útfararsálmi
Prúdentíusar sem frægur er, og
mig minnir að byrji svona: Jam
moesta quiesce querela, og mun
þetta hafa verið gert henni til
virðingar. Það er hún kölluð hin
ganglúna, og mun ekki tilhæfu-
laust verið hafa, og olli því mest
heilsuleysi nema verið hafi dauði
dóttur þeir-ra Sigurðar, Beru.
Sálmur þessi var sunginn á latínu
yfir Jóni Sigurðssyni, svo sem yfir
öllum prestum landsins, og jafn-
an þótt mikill sálmur og finnst
mér sem ég heyri hann hljóma
undir fornum hvelfingum í frum-
kristni, þar sem hljómburðurinn
er með hinum mestu ágætum sem
þá gerðist.
Fáránlegri hugmyndafræði en
sú sem boðuð er í þessum sálmi er
víst vandfundin.
„Með Sigurði Nordal hefur
mikið skáld farið í vísindin,“
minnig mig einhver segði sem
skrifaði ritdóm um nýútkomna
bók eftir S.N., ekki man ég hver
hún var.
Og nú segir herra Þ.Þ (sonar-
sonur minn) að hann hafi nælt sér
í eintak af íslenskri menningu hjá
mér, lesið hana og haft gagn af.
14 SIÐA - ÞJÖÐVILJINN Sunnudagur 14. desember 1986