Þjóðviljinn - 22.01.1987, Blaðsíða 9

fleiri aukavaktir
María Theresa Jónsson er ein-
stæð þriggja barna móðir. Tveir
synir hennar búa hjá henni, ann-
ar námsmaður um tvítugt, en
hinn er í 12 ára bekk grunnskóla.
María er hjúkrunarfræðingur og
deildarstjóri á skurðdeild Land-
akotsspítala.
Hvar lærðirðu?
Ég lærði hjúkrun í Bretlandi,
fyrst almenna hjúkrun, síðan
vann ég eitt ár á skurðstofu sem í
þá daga gaf réttindi sem skurð-
stofuhjúkrunarfræðingur. Þegar
því var lokið lærði ég til ljósmóð-
ur. Það var bæði bóklegt og verk-
legt nám. Síðan sótti ég námskeið
í að taka hjartalínurit og þess-
háttar, en hóf þvínæst nám „ne-
urologíu" við Queens Square
sjúkrahúsið. Vann eftir það eitt
ár almenn hjúkrunarstörf en fór
svo að vinna og læra við Royal
Marsden krabbameinssjúkrahús-
ið.
Til íslands
Eftir að ég kom svo hingað til
íslands og búin að vinna sem
hjúkrunarfræðingur um nokk-
urra ára bil tók ég mig til og lærði
aftur skurðstofuhjúkrun. Það
hafði svo margt breyst á þeim
tíma sem liðinn var síðan ég lærði
og rafeindatæknin komin til sög-
unnar og einnig ný og betri þekk-
ing á ýmsum sjúkdómum. Nú
starfa ég sem deildarstjóri á
augnskurðstofunni.
Hvað er vinnuvikan löng?
Vinnuskyldan er 40 tímar á
viku en ég vinn aldrei 40 tíma,
heldur tek yfirleitt alltaf auka-
vaktir á deildunum. Nú orðið oft-
ast kvöldvaktir. Einnig vinn ég
oft um helgar og þá bæði morgun-
kvöld- og næturvaktir og nokkr-
um sinnum tek ég næturvaktir og
held síðan áfram mína vakt á
skurðstofunni - augnskurðstof-
unni og maður er stundum ansi
lúinn eftir slíka törn. Áður fyrr
var þetta best með tilliti til heim-
ilisins. Þá gat ég hringt úr vinn-
unni á morgnana og vakið krakk-
ana og komið síðan heim til að
gefa þeim morgunmat og sent
þau síðan af stað í skólann,verið
síðan hér heima með þeim á
kvöldin.
Vann á nóttunni,
lagði mig með
barninu á daginn
Ég á jú 3 börn og ég hef alltaf
haft meir af þeim að segja en fyrr-
verandi maðurinn minn. Ég var
mest ein með þau. Maðurinn
sinnti sínu starfi og var lítið
heima. Meðan börnin voru minni
vann ég því mest á næturvöktum,
það var skást að því leyti að ég gat
betur gefið börnunum eitthvert
heimilislíf. Oft vann ég 7 nætur í
einu, var síðan heima í 7 daga.
Það var í þá daga.
Þegar ég gekk með yngsta
barnið, vann ég á gjörgæsludeild
en tók 3ja mánaða barnsburðar-
leyfi eftir að hann fæddist. Eftir
fæðinguna vann ég meir á legu-
deildum og á næturvöktum aftur
því að það var þægilegra fyrir
heimilið og svaf þá á daginn um
leið og barnið. Þegar drengurinn
var orðinn tæplega 2ja ára fékk
ég pláss fyrir hann á barnaheimili
og fór að vinna á dagvakt, tók við
deildarstjórastöðu á gjörgæslu-
deildinni. Þetta var árið
1978.Þarna vann ég í eitt og hálft
ár.
Þú hefur góða menntun og
verulega starfsreynslu.Hvernig
gengur að lifa af laununum?
Ég er í 71. lfl. 8. þrepi sem gefa
48.133 kr.á mánuði.
Tvö af börnunum þínum búa
heima?
Já,synirnir. Sá eldri er tvítugur
og er í flugnámi, sem er afar dýrt.
Hann hefur verið ákaflega dug-
legur og unnið sem þjónn með-
fram náminu og það minnsta sem
ég get gert er að skaffa honum
húsnæði og mat. Ekki gæti ég
borgað fýrir flugtímana hans þó
ég fegin vildi.
Hvað duga föstu mánaðar-
launin þín langt í þínu heimilis-
haldi?
Þau duga fyrir mat og sköttum.
Engu öðru.
Hvað svo?
Aukavaktirnar eru fyrir öllu
öðru, fasteignagjöldum, raf-
magni, útvarpi, síma, o.s.frv. Við
skilnaðinn þurfti ég að taka dýrt
verðtryggt lán til að geta keypt
helminginn af húsinu af fyrrver-
andi manninum til að geta haldið
áfram að búa hér með börnun-
um.Það hefði verið jafn kostnað-
arsamt þó ég hefði keypt íbúð og
þetta hús verið selt. Ég átti þess
kost við skilnaðinn að búa í hús-
inu áfram sem sameign okkar
fyrrverandi hjónanna gegn því að
meðlagsgreiðslur mannsins féllu
niður, en það vildi ég ekki og vildi
hafa hreinar línur á allan hátt og
vera sjálfstæð.
Vinn venjulega
140-150% vinnu
Hvað vinnurðu mikið fram yfir
fulla vinnu?
Að meðaltali vinn ég 140%-
150% vinnu. Stundum meira,
stundum minna. í síðustu viku
vann ég td. alveg tvöfalda vinnu-
200% og þú spyrð kannski næst
hvernig sé hægt að fá fólk til
slíks? Mér finnst vænt um starfið,
það er tilbreytingarríkt og mér
hefur aldrei eitt augnablik leiðst
það og hef sannarlega ekki valið
það vegna launanna, það gerir
víst enginn.
Ég er mjög nægjusöm, þú sérð
að það er enginn lúxus hérna hjá
mér, Börnin hafa hvert sitt her-
bergi, við erum fjárhagslega
sjálfstæð. Húsið mitt fer að verða
heldur stórt þegar við Egill, yngs-
ta barnið mitt, verðum ein eftir.
Lánin sem hvfla á því, eða rétt-
ara sagt misgengi lána og
kaupgjalds hefur rýrt svo mína
eign í húsinu að ég fengi ekki
merkilega íbúð fyrir hana. Ríkis-
stjórnin gasprar um að verðbólga
hafi lækkað en ég get ekki annað
séð en hún hafi haldið áfram á
fullri ferð nema í laununum. Þau
María Theresa Jónsson hjúkrunarfræðingur
standa í stað. Allt annað hækkar.
Þetta tal um hjöðnun verðbólg-
unnar er ósatt.
Það er reyndar furðulegt
hvernig maður venst þessu vinnu-
brjálæði. Ég er jú fjárhagslega
sjálfstæð og ef mig vantar
eitthvað sérstakt, nýja þvottavél,
eða eitthvað bilar í húsinu, þarf
að mála eða skipta um glugga, þá
tek ég fleiri aukavaktir. Annað er
ekki að gera. Ég er ekki „worko-
holic“ eins og stundum er sagt.
Ég hef mikla ánægju og gleði af
minni vinnu en ég hef lítinn tíma
fyrir sjálfa mig.
Er lífið
bara vinna?
Ég hugsa yfirleitt ekki mikið
um þessa hluti sem við höfum
verið að tala um. Það er ekki fyrr
en maður sest niður með ein-
hverjum eins og þér, sem spyr
spurninga, að maður veltir þessu
fyrir sér. Hvað geri ég með mitt
líf? Ekki mikið. Það er margt sem
ég vildi gera, ég reyni að stunda
leikfimi og sund en ég vildi
gjaman að ég ætti bfl og gæti ferð-
ast um landið, komist af og til upp
í sveit - ég elska sveitina, en
þangað kemst ég aldrei.
Ég á háaldraða móður úti á
Kanaríeyjum og get ekki heim-
sótt hana á hverju ári, kannski 3.
hvert ár þegar best lætur. Svona
er þetta. Svo hvað er ég að gera?
Ég er bara að vinna fyrir þessum
Omaimeskjuleg fomeskja ríkjandi
✓
Guðjón Bjarnason framkvœmdastjóri Barnaverndarráðs Is-
lands: Alvarlegt skilningsleysi á þörfum barna ríkjandi
Guðjón Bjarnason er fram-
kvæmdastjóri Barnaverndarráðs
íslands. Málefnum barna sem eru
útkljáð hjá barnaverndarnefnd-
um má skjóta til ráðsins til
fullnaðarúrskurðar. Við spurð-
um Guðjón hvort málum fyrir
ráðinu hefði fjölgað í seinni tíð.
Með þjóðfélagsbreytingum og
aukinni faglegri umfjöllun hefur
málum fjölgað og álag hefur
aukist hjá félagsmálastofnunum
og öðmm forstigs meðferðar-
stofnunum en einnig hér hjá
Barnavemdarráði
Þau mál sem til okkar kasta
koma eru þau erfiðustu, þar sem
öll úrræði önnur hafa verið
reynd.
Þessi þungu mál em nú á
dögum einkum til komin vegna
persónuleikatruflana, áfengis-
sýki, geðsjúkdóma eða grófs
sinnuleysis foreldra, en fyrr meir
vom ástæðumar fremur ómegð
og skyld vandamál.
Hefur þú orðið var við að svo-
kölluðum lyklabörnum, börnum
sem ganga meira og minna sjálf-
ala alla sína bernsku, hafi fjölgað
og að þau hafi leiðst út í afbrot og
vandræði umfram önnur börn?
Börn oft eftirlitslaus
Það er engin úttekt eða athug-
un til á þessu atriði. Það sem er
sérstætt við íslenska samfélagið
er eftirlitsleysi með börnum. í
Kanada mega foreldrar til dæmis
ekki skilja börn sín eftir eftirlits-
laus og gripið er til mjög harðra
aðgerða gegn þeim sem slíkt gera
enda litið á það sem alvarlega
vanrækslu. Hér er slíkt algengt og
börn skilin eftirlitslaus frá 5-7 ára
aldri eins og ekkert sé.
Við búum í litlu landi þar sem
við höfum annars vegar Reykja-
vík sem í mörgu minnir á stórborg
og í ríkja í mörgu tilliti stórborg-
araðstæður. í dreifbýli ríkja hins
vegar allt aðrar uppeldisaðstæður
fyrir börn.Umhverfi þar er trygg-
ara og börn hafa gleggri sýn yfir
það og foreldrar á vissan hátt
einnig og allt eftirlit miklu virk-
ara, ekki aðeins af hálfu foreldra,
heldur líka umhverfisins.Börnin
eru á slíkum stöðum í mun minni
hættu td. vegna umferðar og ým-
issa annarra atriða en börn sem
búa í borg. Það er engu h'kara en
það fólk sem býr í stórum bæjum
á íslandi eigi erfitt með að átta sig
á að dreifbýlishátterni á ekkert
við. Lítum á umferðina sem
dæmi: Menn stöðva gjarnan bfla
sína þar sem þeim býður svo við
að horfa og sinna erindum sínum
og átta sig ekkert á því að slíkt
gengur ekki í borg þó það sé í lagi
í litlu þorpi.
Reykjavík stórhættu-
leg börnum
Svipuðu máli gegnir með að-
stæður bamanna. Þeim eru búnar
aðstæður í borg sem ekki koma til
móts við þarfir þeirra og taka tillit
til getu þeirra, aðstæður sem
gætu gengið í þorpi en ekki í
borg. Þarna er um að ræða
eitthvert inngróið skilningsleysi
eða kæruleysi, nema að hvort-
tveggja sé.
Höfuðatriði í þessari umræðu
er að svo gríðarlega margt hefur
breyst en hugsunarháttur fólks
varðandi aðstæður barna og þarf-
ir virðist ekki hafa breyst í sam-
ræmi við það. Börn eru úti að
leika og eru að sinna sínum mál-
um, en umhverfið í Reykjavík
býður ekki upp á slíkt nema að
takmörkuðu leyti og er í sumum
tilvikum beinlínis stórhættulegt
börnum.
. Það virðist vera furðu inngróið
í þjóðina að djöflast áfram og
þeir sem ekki eru með í slagnum
troðast undir og þar eru börn á
meðal. Þau hafa takmarkaða
möguleika á að verja sig. Annað
dæmi er vinna barna sem ekki
þekkist í sama mæli annars staðar
í Vestur-Evrópu. Það hefur að
sjálfsögðu kosti að börn kynnist
atvinnulífinu en það verður að
fara einhvern milliveg. Mér virð-
ist ríkjandi einhvers konar fom-
eskja, eða útkjálkamennska og
gert ráð fyrir því að fólk eigi ekki
að vera að ómerkilegu gaufi, svo
sem námi, að sinna börnum sín-
um eða náunga um of, eða bara
njóta þess að vera til, heldur
vinna og berjast fyrir sér og sín-
um.
Til þess þarf ekkert nema
dugnaðinn. Hið sama gildir um
böm. Þau eiga bara að vera dug-
leg og klára sig, harka af sér og
komast af af eigin rammleik.
Vitanlega má og á að gera kröf-
ur til barna.'en fólk verður að átta
sig á því að ekki má fara offari í
þeim efnum. Staðreyndin er ein-
Guðjón Bjarnason framkvæmdastjóri Barnaverndar-
ráðs islands.
faldlega sú að börn hafa aðrar
þarfir en fullorðnir og aðra eigin-
leika og því verður ekki breytt.
Af þeirri ástæðu verður að skipu-
leggja mannlegt umhverfi með
þetta í huga. Ekkert hefur meiri
áhrif á manninn, getu hans og
möguleika, en æskuárin. sá
Andlega fátæktin verst
Ari Bergsteinsson sálfrœðingur: einstæðar mæður búa við mjög kröpp kjör
Ari Bergsteinsson sálfræðingur
á fræðsluskrifstofu Suðurlands-
umdæmis, Selfossi þekkir vel
málefni barnafólks sem á í erfið-
leikum. Hann sagði efnalegar
ástæður þessa fólks misjafnar.
Einnig væri menntun þessa fólks
mjög mismunandi þó oftar væri
um að ræða efnalítið fólk en alveg
væri Ijóst að erfiðleikar ein-
stæðra mæðra væru gífurlegir og
algerlega sér á parti.
Samviskubit
einstæðra foreldra
Einstæðum foreldrum líður oft
á tíðum illa og eru þjáðir sam-
viskubiti yfir því að standa sig
ekki sem foreldri, yfir að hafa
tekið hitt foreldrið af barninu.
Þessi slæma samviska leiðir oft til
þess að foreldrið reynir að bæta
barninu skaðann og reyndin vill
oft verða sú að barninu eru ekki
sett skýr mörk í hegðun gagnvart
því, sem síðan aftur eykur á ör-
yggisleysi barnsins sem ekki veit
nákvæmlega hvar það hefur hina
fullorðnu í kring um sig. Þetta
gildir títt enda þótt foreldrar séu í
sambúð, en við skilnað og umrót
og upplausn sem honum vill
fylgja, er eins og þessi slæma
samviska færist í aukana og geri
foreldrinuAmum illkleift að taka
sig á, vilja í gæsku sinni ekki hefta
„frelsi“ barnanna en skilja síðan
ekkert í þegar barnið launar með
kröfuhörku og uppivöðslusemi,
en blessað barnið þekkir ekki
samskiptamörkin en leitar þeirra
stöðugt.
Lítið tillit tekið til barna
Telur þú þig hafa orðið varan
við að hið óopinbera hjálparkerfi
stórljölskyldunnar - ættingja og
skyldmenna, t.d. hvað varðar
barnagæslu, fjárhagsaðstoð o.fl.
sé senn úr sögunni?
Foreldrar virðast mér vera
meir upp á sig sjálfa komnir nú,
en ég held þó að samhjálp sé
meiri í smærri samfélögum og þar
ekki einvörðungu bundin við
ættingja.
Þegar ég kom heim að utan frá
námi þá sló það mig hversu al-
menn er hér hin andlega fátækt í
uppeldinu. Það var mjög til siðs í
Danmörku þar sem ég var, að
sinna börnunum og taka þau sem
fullgild atkvæði sem hér er síður
gert. Ég tók sláandi eftir því að
mér fannst ég sjá mun á börnum
hér og þar. Hér eru börn mun
meir með einhvern ábyrgðar-
leysisuppsteyt, órólegri og
eirðarlausari. Þetta er þó öðru-
vísi upp til sveita þar sem börnin
eru meir í tengslum við foreldra
sína og sitt umhverfi.
Af hálfu opinberra aðila, mis-
jafnt þó eftir sveitarfélögum, rík-
ir ákveðið tillitsleysi við börn.
Tökum dæmi: Sumt skólahúsn-
æði sem börnum er boðið upp á
yrði fullorðnum aldrei boðið upp
á sem vinnustað.
Þá er það nokkuð almennt við-
horf í uppeldismálum, réttara
sagt viðhorfsleysi, að flokka fólk:
Börn eru flokkur sem ekkert
mark er á takandi sakir bernsku
og fákænsku, unglingar eru óal-
andi og óferjandi og við ann-
mörkum þessara hópa telja menn
ekkert að gera annað en bíða eftir
að þeir verði viðmælandi, vaxi
upp úr þessum ágöllum sínum.
Nær væri að umgangast fólk
sem sjálfstæðar vitsmunaverur
alveg burtséð frá aldri þess. Þetta
almenna viðhorf finnst mér
endurspegiast í hegðun barna og
unglinga - óróa þeirra og öryggis-
leysi og jafnframt ábyrgðarleysi.
þau taka ekki sjálf sig aivarlega
td. í samskiptum við fullorðrta.
Börnum líður illa
Auðvitað er hluti þessarar ís-
lensku fátæktar öll þessi vinna og
mér virðist að þar sem foreldr-
arnir vinna mjög mikið, sé þessi
hirðuleysisbragur, sem ég minnt-
ist á áðan, meiri
En hvað á fólk að gera? nú er
fjöldi fólks með börn fast í netinu.
það er búið að hækka verðgildi
lánanna langt fram yflr verðmæti
þcssara húseigna þess. Ekki getur
það hætt að greiða af lánunum,
þá missir það allt sitt og jafnvel
mikið meir og hefur í engan
tryggan stað að venda. Hér er
enginn öruggur leiguhúsnæðis-
markaður þó í raun sé búið að
ganga af sjálfseignastefnunni
dauðri. Fólk verður að reyna að
halda í horflnu, bæta á sig vinnu
og þar fram eftir götunum ekki
satt?
Jú, ég hef kynnst þessu, fjöl-
skyldum sem halda í horfinu.
Börnin skynja klípuna og pen-
ingavandræðin og eru áhyggju-
full og með sjálfum sér fara að
einhverju leyti ef til vill að taka á
sig einhverja ábyrgð á ástandinu.
Svona vill gjarnan verða þegar
hinir fullorðnu fara að fjalla um
María Theresa
Jónsson: Hef
engan tíma til
annars en
vinnafyrir
daglegum
þörfum.
daglegu þörfum og hef engan
tíma til annars, svo hvers vegna
er ég full lífsgleði? Ekki af því að
ég hafi of mikinn tíma fyrir sjálfa
mig, en samt finnst mér lífið ynd-
islegt. Það er alveg satt. En ég
held huganum vakandi og sálinni
lifandi.
Ari Bergsteinsson sálfraeðingur
peninga þannig að umræðan
verður þrungin svo miklum til-
finningahita að jafnvel hurðir
skellast og húsmunir brotna,
sagði Ari Bergsteinsson sálfræð-
ingur að lokum. - sá.
8 SÍÐA — ÞJÓÐVIUINN Fimmtudagur 22. janúar 1987
I
Fimmtudagur 22. janúar 1987 ÞJÓÐVIUINN - SlÐA 9