Þjóðviljinn - 29.04.1987, Síða 6

________________MINNING_____
Steflán Pjetursson
fyrrverandi þjóðskjalavörður
Fœddur: 23. september 1895 - Dáinn: 19. apríl 1987
Stefán Pjetursson var af þing-
eysku bergi brotinn. Hann fædd-
ist aö Núpum í Aðaldal 23. sept-
ember 1898. Foreldrar hans voru
Helga Sigurjónsdóttir og Pétur
Stefánsson. Stefán sagði mér að
niðurinn í Laxá hefði blandast og
verið undirtónninn við það sem
hann mundi fyrst og hann geymdi
hann alltaf með sér og naut þess á
efri árum að tala um æskustöðv-
arnar þótt hann vitjaði þeirra
sjaldan.
Dvöl hans á bökkum Laxár
varð ekki löng því að hann fluttist
til Húsavíkur með foreldrum sín-
um og þar átti hann heima meðan
hann dvaldist í foreldrahúsum.
Brátt kom í ljós að sveinninn var
með afbrigðum námgjarn og gott
mannsefni. Benedikt frá
Auðnum sá fljótt hvað í honum
bjó og gerðist leiðbeinandi hans
um lesefni, opnaði honum dyrnar
að þeirri þekkingu sem hægt var
að afla sér í bókasafninu og mót-
aði með því lífssýn hans á unga
aldri. Stefáni Pjeturssyni varð
ekki síður tíðrætt um Benedikt
Björnsson, skólastjóra á Húsa-
vflc. Hann kenndi honum mál að
vanda og innrætti honum virð-
ingu og lotningu fyrir tungu okk-
ar og bókmenntum, enda var
Stefán alla ævi „fanatískur ís-
lendingur í lund“ svo að vitnað sé
til ummæla Benedikts Gröndals
um Konráð Gíslason. Peir nafnar
settu báðir sitt mark á hann þó að
lífsskoðanir hans tækju aðra
stefnu en þeirra þegar tímar liðu
fram.
Stefán Pjetursson lauk stúd-
entsprófi árið 1920. Hann var af-
burða námsmaður og hann var
nefndur „stigamaður“ sakir þess
hve mörg stig hann hreppti á
öllum prófum. Hann lauk námi í
forspjallsvísindum við Háskóla
íslands 1921 og hélt síðan til náms
í sagnfræði, heimspeki og félags-
fræði við háskólann í Berlín. Þeg-
ar hér var komið sögu var hann
sannfærður Marxisti og gerðist
víðlesinn í þeim fræðum ekki
síður en þeim greinum sem hann
hugðist nema við háskólann í
Berlín. Árið 1921 kom út fyrsta
frumsamda rit hans: Byltingin í
Rússlandi og ásamt Einari Ol-
geirssyni þýddi hann Kommún-
istaávarpið sem kom út 1924. Á
þessum árum var Stefán í fylking-
arbrjósti ungra róttækra manna á
íslandi. Gamall samherji hans
lýsti því fýrir mér með óblandinni
hrifningu hve snjall áróðursmað-
ur Stefán var fyrir málstaðinn á
þessum árum. Ef hægt var að fá
hljóð á útifundum þegar Stefán
var kominn í ræðustól var það
handvíst að hann sigraði allan efa
og andspyrnu með eldmóði sín-
um og sannfæringarkrafti, enda
voru miklar vonir við hann
bundnar sem leiðtoga í því þjóð-
skipulagi sem hafði alræði ör-
eiganna að leiðarljósi.
Það getur verið hættulegt að
komast í of mikla nálægð við
þann konung eða þá dýrðarhug-
sjón sem mann hafa alið með sér í
fjarska. í Gerplu lýsir Halldór
Laxness því hvernig Þormóður
Kolbrúnarskáld týnir niður
kvæði því sem hann hafði ort um
Ólaf konung helga þegar fundum
hans og konungs ber saman.
Svipað fór fyrir Stefáni Pjet-
urssyni þegar hann sá með eigin
augum hvernig kommúnisminn í
Rússlandi var í framkvæmd. Það
hafa efalaust verið sárustu von-
brigði hans í lífinu og hann var
bugaður líkt og vængbrotinn fugl
eftir þá eidskírn. Hann átti ekki
lengur samleið með gömlum
samherjum og sannfæringar-
krafturinn og eldhugurinn var
horfinn úr máli hans. Hann kom
heim til íslands í upphafi krepp-
unnar án þess að hafa lokið námi
og lagði stund á blaðamennsku
og nú sóttu gamlir samherjar og
vinir að honum á ritvellinum með
öllum tiltækum vopnum, þar sem
hann var vændur um að níða So-
vétríkin gegn betri vitund til að
þjóna húsbændum sínum. Það
var ekki fyrr en Krúsjef hélt sína
frægu ræðu að mönnum varð ljóst
- hvort sem þeim var það ljúft
eða leitt - að það var Stefán Pjet-
ursson sem hafði skýrt satt og rétt
frá. Þegar sá dagur rann upp var
Stefán ekki lengur úti í gjörninga-
veðri stjórnmálanna, en hann
fylgdist alla ævi af lifandi áhuga
með hverri hreyfingu á þeim ólg-
usjó sem löngum hefir einkennt
stjórnmál þessarar aldar jafnt
innan lands sem utan.
Kynni okkar Stefáns Pjeturs-
sonar hófust fyrir röskum aldar-
fjórðungi þegar ég vistaðist á
Þjóðskjalasafnið undir árslok
1961. Við urðum fljótlega góðir
vinir og hann gerði sér far um að
leiðbeina mér í starfi og ekki
síður hitt að ræða hugðarefni sín,
hvort heldur það sem við bar á
líðandi stund eða rýna inn í rökk-
ur aldanna og varpa ljósi á löngu
liðna atburði og sögupersónur.
Hann hafði mikla þekkingu á
upplýsingaröldinni og ræddi oft-
lega um Magnús Stephensen og
þjóðmálastarf hans. Tómas
Sæmundsson var honum einnig
mjög hugstæður. Samt held ég að
hann hafi ekki alls kostar unað
sér í kyrrð hinna löngu liðnu tíma
og honum lét betur að sækja mál
og verja en kveða upp þá dóma
þar sem hlutleysið er sett ofar
hverri kröfu. Slíkt var að sjálf-
sögðu eðlilegt, ekki síst þegar
þess er gætt hvernig lífi hans var
háttað. Hið stríðandi líf átti hug
hans allan fram til þess síðasta.
Þegar á ævina leið fann ég það
að hann hafði vissa löngun til að
líta yfir farinn veg og ræða það
sem á daga hans hafði drifið. Ég
skynjaði þá sársaukann sem enn
bjó hið innra með honum, en ein-
hvernveginn var það svo að ég
kaus að snúa talinu að öðrum
hlutum. En mér varð ljósara en
áður hvað stjórnmál og
stjórnmálaskoðanir geta skapað
mönnum ill örlög og brennt sára
dfla. Annars var Stefán dulur um
eigin hagi og hann var ekki vin-
margur þegar á ævina leið. E.t.v.
hefir viss tortryggni búið um sig
hið innra með honum vegna
þeirra pólitísku brotsjóa sem yfir
hann höfðu gengið.
Árið 1924 kvæntist Stefán
þýsk-pólskri konu - Sonju að
nafni - þau voru barnlaus og eftir
lát hennar var hann enn einang-
raðir en fyrr, en gamall tryggða-
vinur hans og frændi - Árni Krist-
jánsson píanóleikari - reyndist
honum mikill bjargvættur þegar
syrti að. Eins og vænta mátti var
Stefán Pjetursson ekki trúmaður
að kirkjulegum hætti, en ætti það
fyrir honum að liggja að vakna
aftur til nýrrar tilveru ætla ég að
hann vildi heyra á ný niðinn í
Laxá og hitta fyrir það þjóðfélag
sem hann dreymdi um að skapa á
vori ævi sinnar.
Aðalgeir Kristjánsson
ALÞÝÐUBANDALAGIÐ í REYKJAVÍK
Við höldum
DANSLEIK
í lok kosningabaráttunnar og f ögnum baráttudegi
verkalýðsins 1. maí
fimmtudaginn 30. apríl
í Risinu, Hverf isgötu 105.
Húsið opnað kl. 22.00.
getrauía-
VINNINGAR!
36. LEIKVIKA - 25. APRÍL 1987
VINNINGSRÖÐ: 121-X1 1-XX1-122
1. VINNINGUR: 12 RÉTTIR
11076 53930(4/11)
2. VINNINGUR: 11 RÉTTIR,
kr. 196.580,-
kr. 12.035,-
9727 51537+
11075 55709
47835 97386
129121 Úr 19. viku:
590642 49168
590643
Kærufrestur er til mánudagsins 18. maí 1987 kl. 12.00 á hádegi.
Kærur skulu vera skriflegar. Kærueyöublöð fást hjá umboðsmönnum og á
skrifstofunni I Reykjavík. Vinningsupphæðir geta lækkað, ef kærur verða tekn-
ar til greina.
Handhafar nafnlausra seðla (+) verða að framvísa eða senda stofninn og fullar
upplýsingar um nafn og heimilisfang til íslenskra Getrauna fyrir loka kæru-
frests.
Fordrykkur og stutt ávörp
í upphaf i samkomunnar.
Skemmtiatriði.
Tónaflóð og létt sveifla.
Verð aðgöngumiða
kr. 300.-
Sjálfboóalióar í kosninga-
starfi G-listans eru boónir
á samkomuna og eru vins-
amlegast beónir aó nálg-
ast mióana á skrifstofu
ABR mióvikudag og
fimmtudag.
Bæjarlögmaður
Staða bæjarlögmanns Kópavogskaupstaðar er
laus til umsóknar.
Umsóknarfrestur er til 19. maí nk.
Umsóknirskulu berast undirrituðum á umsóknar-
eyðublöðum sem liggja frammi á bæjarskrifstof-
unum Fannborg 2, 4. hæð.
Upplýsingar um starfið veita núverandi bæjarlög-
maður og undirritaður.
Bæjarstjórinn í Kópavogi