Þjóðviljinn - 29.04.1987, Side 7

Umsjón:
Ólafur
Gíslason
4
ólg ræðir við Hans Alfredson
höfund söngleiksins „En liten ö i
havet“ um viðtökur leiksins hér á
landi og í Svíþjóð
Talað með hjartanu
Þegar kosningahríöin stóð
sem hæst fengum við íslend-
ingar góða gesti frá Svíþjóð.
Það var leikflokkur Konung-
lega leikhússins í Stokkhólmi,
sem flutti okkur söngleikinn
„En liten ö i havet“ eftir Hans
Alfredson í tilefni 85 ára af-
mælis Halldórs Laxness, en
söngleikurinn er sem kunnugt
ersaminn upp úr Atómstöð-
inni eftir Laxness.
Það ríkti gífurleg stemmning í
salnum á föstudagskvöldið þegar
blaðamaður Þjóðviljans fór að
sjá leikinn, og var ekki annað að
sjá en að þessi sænska gerð At-
ómstöðvarinnar hitti beint í mark
hjá íslenskum áhorfendum, og
ætlaði lófataki aldrei að linna í
sýningarlok.
En það voru ekki bara leikar-
arnir sem komu hingað í boði
Þjóðleikhússins, heldur líka höf-
undur söngleiksins, leikstjóri og
leikmyndahönnuður, Hans Al-
fredson. Okkur tókst að króa
hann af niður í Þjóðleikhúsi rétt
fyrir sýningu á kosningadaginn
og við byrjuðum á því að spyrja
hann hvort viðbrögð íslenskra
áhorfenda við leiknum hefðu ver-
ið öðruvísi en þeirra sænsku?
- Já, ég er ekki frá því að svo
sé, sagði hann og strauk yfir-
skeggið um leið og við höfðum
komið okkur fyrir í setustofu
leikara baksviðs. - Ég var að
vísu ekki á sýningunni í gær-
kvöldi, en leikararnir sögðu mér
að þeir hefðu aldrei átt aðra eins
sýningu eða fengið betri við-
tökur.
En það eru viss atriði í textan-
um, sem greinilega hafa náð bet-
ur til íslenskra áhorfenda en
þeirra sænsku, atriði sem hafa
skýrari merkingu hér. Eins og til
dæmis deilan um vöggustofurnar
og barnaheimilin. Þetta vanda-
mál er ekki til lengur í Svíþjóð, en
hér virðist það enn vera á dag-
skrá. Eða þar sem Aldinblóð seg-
ist vilja deyja til þess að geta
gengið aftur, draugagangur virð-
ist hafa áþreifanlegri merkingu
fyrir íslendinga en Svía.
En þessi söngleikur er ekki
skrifaður fyrir íslendinga, heldur
fyrir Svía, og ég valdi mér þetta
viðfangsefni vegna þess að ég skil
söguna þannig, að hún hafi þýð-
ingu fyrir allar eyjar og allar
smærri þjóðir, - jafnvel England
er eyja í hafinu eftir að það missti
allar sínar nýlendur. Eins og
kemur fram í sögu Laxness, þá er
menning allra smærri þjóða undir
stöðugum utanaðkomandi þrýst-
ingi frá meðal annars bandarísk-
um áhrifum. Við sjáum þetta í
sjónvarpinu, í kvikmyndum og
við sjáum hvernig þetta hefur
áhrif á tungumálið. Mér er kunn-
ugt um hversu ríka áherslu ís-
lendingar hafa lagt á að vernda
tungumál sitt, en í Svíþjóð horfir
það nokkuð öðruvísi við. Þessum
þrýstingi fylgja síðan nýir lífs-
hættir eins og glögglega kemur
fram í sögunni - allt í einu eru
skammbyssur komnar í umferð.
Þetta þekkjum við líka í Svíþjóð,
ekki síst eftir morðið á Olof
Palme. Mér finnst spurningin um
kjarnorkuna eins og hún kemur
fram í bókinni ekki snúa bara að
kjarnorkuvopnunum, heldur líka
að kjarnorkuverunum, og
draumur Búa Árland um sæluvist
með Uglu á ónumdum engjum
Patagóníu, þar sem vandamál
heimsins eru víðs fjarri fær því
ekki lengur staðist. Hann hefði
eins vel getað talað um Lappland
í þessu samhengi, en eins og við
vitum, þá bárust eiturskýin frá
Tsjemóbíl einnig þangað. Lífið í
Austurdalnum fyrir Norðan var
fótfesta Uglu, og það heldur
fullkomlega gildi sínu enn í dag.
Fyrir mér er Ugla eins konar tákn
fyrir ísland, og barnið sem hún
ber undir belti og fer síðan með
norður í dalinn sinn er fyrir mér
framtíð íslands. Svo sagði líka
John Donne að sérhver maður
væri eyja, og sú samlíking á einn-
ig við í þessu samhengi.
- Hvernig datt þér í hug að búa
til söngleik upp úr þessari sögu?
Gaf hún sérstakt tilefni til þess?
- Já, það er langt síðan ég fékk
þessa hugmynd. Mér þótti vera
svo mikil músík í sögunni. Þegar
ég spurði Halldór Laxness um
það 1981, hvort ég mætti gera
söngleik upp úr Atómstöðinni,
varð hann dolfallinn og sagðist
ekki skilja hvernig mönnum gæti
látið sér detta þvílíkt í hug, en
hann veitti mér leyfið engu að
síður. Aðstæður höguðu því hins
vegar þannig að ég kom þessu
ekki í verk fyrr en nú.
- Hvernig er tónlistin unnin,
var það í samvinnu við hljóm-
sveitina?
- Já, það var í rauninni þannig,
að ég rakst á plötu með hljóm-
sveitinni Jazz-doktors sem mér
fannst hafa rétta tóninn fyrir
þessa sýningu. Mér fannst að
tónlistin þyrfti að hafa til að bera
allt í senn, alþjóðlegan amerísk-
an stíl, þjóðlegan norrænan tón
og jafnframt þennan hjálpræðis-
herstón sem kemur fram í upp-
hafssöngnum, „Se upp för Sat-
an!“ Flestöll lögin í söngleiknum
voru á þessari plötu, en þeir
sömdu lagið um Æskulýðshöllina
og „Se upp för Satan!“ sérstak-
lega fyrir þessa sýningu.
- Hvernig hafa sænskir áhorf-
endur tekið þessu verki? Hefur
þessi mjög svo séríslenska saga
einhverja skírskotun til sænskra
leikhúsgesta í dag?
- Áhorfendur hafa tekið sýn-
ingunni mjög vel og það hefur
verið uppselt á allar sýningar í
Stokkhólmi til þessa. Hins vegar
voru nokkuð skiptar skoðanir
meðal gagnrýnenda, og mér
fannst gagnrýnendur nokkurra
hægriblaða misskilja verkið.
Gagnrýnandi Sænska dagblaðs-
ins sagði til dæmis að menn yrðu
að taka afstöðu milli stórveld-
anna, það væri ekki hægt að sitja
hjá og velja útigangshrossin og
Austurdalinn eins og Uglagerði.
Jafnvel íslenski sendiherrann í
Stokkhólmi fann sig knúinn til
þess að blanda sér í þessi skrif og
árétta að ísland hefði aldrei verið
til sölu. Hann virtist hins vegar
ekki hafa áttað sig á að í bókinni
sjálfri, Atómstöðinni, er talað
um land til sölu. Ég fylgi kjarna
sögunnar eins trúverðuglega og
ég get og meira að segja söngtex-
tarnir eru byggðir á hugmyndum
úr bókinni - t.d. „En mun ár hál-
ften av en kyss - og í Kanasöng-
num („Welcome alla feta islands-
sillar!“), þar sem öllum íslensk-
um strákum og stelpum er boðið
upp í fangið á Sámi frænda og um
leið að flytja sig til Manhattan svo
að hægt sé að taka til hendinni í
Keflavík, þá byggi ég á þeim orð-
um Halldórs Laxness í ræðunni
sem hann flutti þegar hann tók
við nóbelsverðlaununum, þar
sem hann talar um það að Amer-
íkanar gætu hæglega gefið öllum
íslendingum villu í Flórída fyrir
eignarrétt á landinu.
Hins vegar er ýmislegt í sög-
unni sem ég hef sleppt, því söng-
leikurinn krefst skarpara forms.
Til dæmis öll umræðan sem er í
bókinni um nútímalist og tónlist.
Það er jú ekkert sjokkerandi við
Picasso eða Schönberg lengur,
þótt svo hafi kannski verið í
stríðslok, og svo eru ýmis atriði,
til dæmis í kringum persónuna
Bítar (Tvöhundruðþúsund nagl-
bítar) sem eru svo séríslensk að
þau skiljast varla fýrir öðrum -
eða til dæmis beinasagan, sem ég
sleppi alveg. Annars sýnist mér
Bítar enn í fullu lífi í íslenskum
stjórnmálum í gervi þessa Al-
berts Guðmundssonar, eða er
ekki svo?
Það er auðvitað ljóst að Hall-
dór Laxness var undir áhrifum frá
kommúnisma þegar hann skrif-
aði Atómstöðina, og í henni er
viss sósíalískur undirtónn. En
Ugla er ekki síst sálfræðileg
konumynd í sögunni, og sem slík
snilldarlega unnin. Hún er sterk
kona, sterkari en Búi Árland og
sterkari en feimna löggan, hún er
kona sem þær mundu sjálfsagt
vilja sjá í nýja Kvennaflokknum
hér á íslandi. Sumum íslending-
um hefur sjálfsagt brugðið að sjá
hana svona smávaxna eins og í
túlkun Lenu Nyman, og ég varð
að breyta orðum í textanum
vegna þessa - þegar organistinn
talar um hversu stórhent hún sé
fyrir orgelspilið, þá breytti ég því
í grófhent, en ég held að Lena
bæti upp stærðina með leiknum.
Annað atriði sem ég breyti eða
öllu heldur bæti við söguna er
slagurinn á Austurvelli, sem
gerðist jú ekki fyrr en eftir að
sagan var skrifuð, þegar ísland
gekk í NATO. Það má segja að
það þjóni fyrst og fremst drama-
tískum tilgangi.
- Hefur þú séð kvikmyndina
sem Þorsteinn Jónsson gerði eftir
Atómstöðinni?
- Nei, ég hef ekki séð hana, en
mér skilst að hún sé á þyngri nót-
um en söngleikurinn. Eg hef
heldur ekki getað lesið leikgerð
Sveins Einarssonar, því að ég skil
ekki íslensku nægilega vel.
- Veist þú hvort Halldór Lax-
ness hefur séð leikinn eða hvernig
honum hefur líkað?
- Já, hann var á afmælissýning-
unni á fimmtudaginn, og við vor-
um öll boðin heim til hans daginn
eftir. Það var mjög skemmtilegt,
og hann sagði við mig að sér hefði
þótt vænt um að sjá hvemig talað
væri með hjartanu í þessari sýn-
ingu.
Hans Alfredson var greinilega
ánægður með heimsóknina í
Gljúfrastein og viðtökurnar hjá
íslenskum áhorfendum. Við sem
fengum að njóta skemmtunar-
innar þökkum honum líka fyrir
komuna.
-ólg.
Mlðvikudagur 29. apríl 1987 PJÓÐVIUJINN - SÍÐA 7