Þjóðviljinn - 13.12.1987, Blaðsíða 10

A BESTA ALDRI...
Kaflar úr bókinni Á besta aldri eftirJóhönnu Sveinsdóttur og Þurídi
Pálsdóttur
Missirinn mikli:
„Farist sá dagur, sem eg fæddist á“
í 2. kafla, Öll þessi breytinga-
skeið, er reifuð sú hugmynd að
því eldri sem við verðum þeim
mun erfiðara reynist okkur að
fagna breytingum: breytingar
fela í sér endalok ákveðins
skeiðs, ýmsar þekktar stærðir
eru úr sögunni, en um leið hefst
nýttskeið, óþekkt. Og þarsem
okkur hættir til að hræðast hið
óþekkta er skiljanlegt að konur
sem eru að komast á miðjan
aldur tengi það æviskeið sem í
vændum er einungis missi án
þess að renna í grun að ýmislegt
getur áunnist um leið.
Missir... Af frásögnum nokk-
urra kvenna á síðum þessarar
bókar kemur í ljós hversu ólíkt
konur bregðast við því að uppeld-
ishlutverki þeirra lýkur og þeirri
nauðsyn að endurskipuleggja líf
sitt (m.a. af þeim sökum). Sumar
verða þunglyndar um tíma og
skiija ekkert í „hvað er eiginlega
að koma yfir þær“. Konan sem
vitnað er til í 1. kafla skildi ekki
hvers vegna hún „sat áfram í
sömu áhyggjustellingunni“ þegar
allt var farið að ganga henni í hag:
börnin spjöruðu sig prýðilega á
eigin vegum, fjárhagur hennar
hafði vænkast og hún hlaut mikla
umbun á starfsvettvangi sínum.
Eftir nokkurra mánaða tímabil í
„deyfð og drunga" fór hún smám
saman að gera sér grein fyrir -
m.a. í samvinnu við geðlækni - að
fram að þessu hafði hún notað
mikilvægi móðurhlutverksins
sem eins konar „afsökun" þegar
henni þótti frammistaða sín á
öðrum sviðum ekki sem skyldi.
Nú hafði hún ekki lengur þetta
skálkaskjól þar sem börnin voru
flutt að heiman og farin að lifa
sjálfstæðu lífi og hún horfðist í
augu við að það kostaði hana tals-
vert átak að vera „bara“ fimmtug
kona á framabraut. En þessi upp-
götvun markaði samt sem áður
upphafið að nýju og ríkara lífi!
Margar konur hafa svipaða
sögu að segja, en því miður eru
þær alltof margar sem af þessari
ástæðu eða öðrum festast í víta-
hring eftirsjár og óánægju, oft án
þess að gera sér grein fyrir or-
sakasamhenginu. Móðurhlu-
tverkið felst vissulega í því að
annast annan einstakling - en oft
er skammt yfir í sjálfsfórnina.
Eetta ábyrgðarmikla en jafn-
framt tælandi og marglofaða
hlutverk gerir móðurinni auðvelt
með að gleyma sjálfri sér, setja
sig aftast í röðina og vonast til að
þeir sem hún hefur gefið eða ann-
ast endurgjaldi ótilkvaddir. En
„gleymt er þegar gleypt er,“ sagði
hundurinn og var saddur þegar...
Mæður verða að vera ábyrgar á
þann hátt að ætla sjálfum sér rétt
og virðingu og forðast það að
ganga inn í hlutverk “barns“ sem
aðrir eiga að annast af skyldu eða
sektarkennd. Slík afstaða skapar
oft kvíða og spennu, jafnvel
þunglyndi, en þunglyndi er
ástand dapurleika, kvíða og
hjálparleysis þar sem viðkom-
andi sér aðeins hið ómögulega. -
En skyggnumst inn í reynsluheim
Gamla testamentisins:
”Einu sinni var maður í Úz-
landi; hann hét Job; hann var
maður ráðvandur og réttlátur,
guðhræddur og grandvar.“
Þegar Job missti samtímis
öll börn sín, þjóna og verald-
legan auð, stóð hann upp og
„reif skikkju sína og skar af
sér hárið; og hann féll til jarð-
ar, tilbað og sagði:
Nakinn kom ég af móður-
skauti
og nakinn mun eg aftur
þangað fara;
Drottinn gaf og Drottinn tók,
lofað verði nafn Drottins.
í öllu þessu syndgaði Job
ekki og ekki átaldi hann Guð
heimskulega.“
En skömmu síðar...
”...gekk Satan burt frá augliti
Drottins og sló Job illkynjuð-
um kaunum frá hvirfli til ilja
(...)
Loks lauk Job upp munni
sínum og bölvaði fæðingar-
degi sínum. Og Job tók til
máls og sagði:
Farist sá dagur, sem eg
fœddist á,
og nóttin, sem sagði:
sveinbarn er getið!“
Þessar tilvitnanir í Jobsbók eru
ekki valdar sökum bókmennta-
gildis heldur vegna þess að þeir
sem hafa orðið fyrir miklum missi
líða oft þjáningar sem líkja má
við þjáningar Jobs, og þráspyrja
eftirfarandi spurninga í ýmsum
tilbrigðum: „Hvað hef ég gert til
að verðskulda þessar þjáningar?“
Eða: „Er verið að refsa mér fyrir
syndir mínar?“ Er þá m.a. átt við
„slælega frammistöðu" eða liðn-
ar ánægjustundir sem samvisku-
sömu fólki finnst oft að það hafi
stolið.
Árið 1917 sendi Sigmund Fre-
ud frá sér rit sitt um sorg og þung-
lyndi. Þar greinir hann annars
vegar á milli sorgar sem eðlilegra
viðbragða við missi og hins vegar
melankólíu eða þunglyndis sem
sjúklegs ástands. Þegar við syrgj-
um höfum við misst eitthvað
áþreifanlegt, eins og eignir eða
ástvin, eða eitthvað óáþreifan-
legra eins og hugsjón eða vináttu,
án þess að sjálfsálitið bíði alvar-
Ekki nóg með það að konur upp-
lifi ýmis þáttaskil mjög sterkt í lík-
ama sínum heldur er hið svokall-
aða breytingaskeið tiltölulega
nýtt í mannkynssögunni og eykur
ennásérstöðu kvenna. Fyrrá
tímum dóu konur yfirleitt áður en
tíðahvörf urðu. í bókinni The
Menopause Myth eru nefndar
tölur þessu til glöggvunar: Árið
28 eftir Krists burð var meðalald-
ur kvenna 23 ár. Árið 1500 var
hann 35 ár. í byrjun 20. aldar var
meðalaldur þeirra 49 ár, en núna
erhann78 ár. Þaðþýðiraðfjöldi
kvenna lifir u.þ.b. 28 ár eftirtíða-
hvörf, eða þriðjung ævinnar.
Konan er þar fyrir utan eina
lífveran sem fer úr barneign. All-
ar dýrategundir eru færar um að
fjölga sér til dauða. Meðan með-
alaldur kvenna var 49 ár var
manneskjan eins og aðrar lffver-
legan hnekki eða að menn ásaki
sjálfa sig. í fyrri tilvitnuninni í
Jobsbók hér að framan hefur Job
gengið í gegnum slíka sorg en
samt sem áður missir hann ekki
móðinn og setur hald sitt og
traust á Drottin.
En þegar Job verður fyrir því
að líkami hans afskræmist og líð-
ur kvalir verða viðbrögð hans
með öðrum hætti. Hann bölvar
uppruna sínum og rótum tilvistar
sinnar. Þannig er þunglyndu fólki
oft farið: „Ég vildi óska þess að
ég hefði aldrei fæðst," „Eg vildi
að ég væri dauð.“ Slík líðan kem-
ur nokkuð heim og .saman við
túlkun Freuds á eðli þunglyndis-
ins:
„Djúp hryggð (angurværð).d-
vínandi áhugi á heiminum
umhverfis, glataður hæfileiki
til að geta elskað, þolanda-
háttur, þverrandi sjálfstraust
sem kemur fram í sjálfsásök-
unum og sjálfsúthúðunum
sem ná hámarki sínu í þeirri
blekkingu að refsing sé yfir-
vofandi."
Fram hefur komið að læknar
telja þunglyndi meðal kvenna
ekki algengara á miðjum aldri en
á öðrum aldursskeiðum. Það
breytir þó ekki því að margar
konur kvarta um þunglyndi um
og upp úr tíðahvörfum, oft sam-
fara annarri vanlíðan eins og
vöðvagigt, höfuðverk og svefn-
leysi. Slíkar konur standa yfirleitt
ráðþrota - og magnþrota - í miðj-
um vítahring, og vita ekki hvað er
orsök og hvað afleiðing. Það er
eðlilegt að manneskja, sem líður
illa og finnur sig vanheila, leiti
læknis. En því miður fást oft þau
svör ein frá læknum að engan
sjúkdóm sé að finna þrátt fyrir
gagngera rannsókn. Því er ekki
að furða að bæði læknir og sjúk-
lingur detti í úrræðaleysi ofan í þá
stóru ruslakistu sem tíðabrigða-
tímabilið hefur oft verið gert að,
bæði sem útskýring á og afsökun
fýrir margs konar vanlíðan og
vandræðum hjá miðaldra kon-
um.
ur að þessu leyti. Nú á dögum
horfir málið öðruvísi við. Stór
hluti kvenna um fimmtugt á langt
lífsskeið fram undan.
Auðvitað lifðu margar konur
tíðahvörf fyrr á tímum. Þær hafa
vafalaust fagnað því að geta ekki
lengur átt börn, því tíðahvörf
voru náttúrleg getnaðarvörn.
Meðal margra „frumstæðra"
kynþátta var t.d. eðlilegt að
amman eða sú sem hætt var að
eiga börn yrði leiðtogi ættflokks
síns. Hið margbrotna þjóðfélag
síðari tíma breytti hins vegar af-
stöðu manna til tíðahvarfa eins
og áður hefur verið minnst á.
Breytingaskeiðið var tengt kyng-
etu konunnar sem oftast var skil-
greind af körlum en ekki konum.
Konan öðlaðist sýnilegt gildi við
það að ala börn og þau voru ótví-
ræð sönnun á karlmennsku
mannsins.
Við konur
erum svo sérstakar!
Úr viðtölum
við þrjár konur
„Það sem mér finnst skipta
mestu máli varðandi hjónaband-
ið er að makarnir séu góðir fé-
lagar. Það höfum við hjónin verið
í okkar þrjátíu og sjö ára hjóna-
bandi þótt ekki hafi það ævinlega
veriðdansárósum.
Ég hef aldrei skilið þessa kröfu
fólks um skilyrðislausan trúnað.
Enginn er fullkominn - og hvers
vegna skyldi maður ætlast til
þess að hinn aðilinn sé betri en
maður sjálfur?
Um tíma helitist eins konar
grár fiðringur yfir manninn minn
og ég komst aÓ raun um að hann
átti í ástarsambandi við konu úti í
bæ. Ég fann ekki til afbrýðisemi
og hugsaði með mér að hann
þyrfti bara á þessu að halda. í
stað þess að úthella mér yfir hann
fór ég mína leið og gerði slíkt hið
sama. Það var mér nauðsynlegt á
þeim tíma og gaf mér mikið
sjálfstraust! Maður verður að
reyna að bjarga sér þótt það þyki
kannski ekki góður siðferðisboð-
skapur...
Þetta varð til þess að hjóna-
bandið stórbatnaði og síðan þá
hefur samlíf okkar verið betra en
nokkru sinni fyrr og ég hef aldrei
þurft að bera því við að ég væri
„of þreytt“. ...Þrátt fyrir ýmsa
erfiðleika höfum við hjónin
aldrei fengið leiða hvort á öðru,
hvorki sem vitsmunaverum né
kynverum.“
„Ég var 45 ára og eitt sinn varð
ég alveg undrandi þegar ég var
við messu og varð skyndilega svo
óþægilega heit og fannst eins og
andlitið á mér þrútnaði og roðn-
aði. Ég hélt ég væri að verða veik.
Þetta stóð í 5-10 mínútur, held
ég. Svo fóru að koma svona köst
aftur og aftur næstu daga og þá
skyldi ég að þetta voru svitakófin
margumtöluðu. Um 4-5 ára
skeið var þetta afleitt á köflum,
truflaði mjög nætursvefn og þá
fékk ég líka ógurlega angistar- og
kvíðatilfinningu. Kveið fyrir
næsta degi og öllu sem honum
fylgdi. Á vinnustað varð ég mjög
taugaspennt og fljót til að rjúka
upp ef allt gekk ekki eftir áætlun,
- sem er mjög ólíkt mér.“
í raun get ég með góðri sam-
visku kallað nýliðið sumar gull-
hamrasumarið mikla. Gullhamr-
arnir eru sjálfsagt uppskera þess
að ég hef haft betri tíma til að gefa
sjálfri mér gaum. Ég er orðin
meðvitaðri um eigin líkama, veit
betur hvað klæðir mig og hef
meira sjálfsöryggi. Húðin og
líkaminn hafa auðvitað látið
eitthvað á sjá, en þeir karlmenn
sem ég umgengst fá líka aðra
hluti í staðinn. Ég tel að karl-
menn leiti gjarnan til sér eldri
kvenna af því að þær hafa
lífsreynslu sem þá langar sjálfa til
að öðlast, enda sagði ég viÓ hjart-
ans vin minn nýverið: „Þú getur
örugglega fundið konu sem er fal-
legri, yngri og ríkari en ég, en
enga skemmtilegri og lífsreynd-
ari!“ Þroskuð kona hefur að
ákveðnu leyti eitthvað göfugt og
glæsilegt við sig á svipaðan hátt
og gamalt eðalvín og antík-
húsgögn - fyllingu og „aroma“.
Ungar konur eru karlmönnum
oft fremur stöðutákn en félagar.
Fimmtug kona getur ekki ætl-
ast til að karlar stökkvi á hana út
af sætu andliti. Hún verður að
hafa útgeislun, vera fyndin og
skemmtileg og geta miðlað
reynslu sinni á jákvæðan hátt. Þá
leita karlar til hennar til að ræða
málin og sækjast eftir skilningi.
Fólk flýr úr návist kvenna sem
sitja og ausa úr brunnum beiskju
sinnar og biturleika og kveina yfir
því hvað allir hafi verð vondir við
þær. Sömuleiðis forðast fólk kon-
ur sem ekki geta talað um annað
en sjúkdóma og peninga.
10 SÍÐA - Þ4ÓÐVILJINN Sunnudagur 13. desember 1987