Þjóðviljinn - 13.01.1988, Síða 7
I
1968
- 20 árum síðar...
iNDESiRABLES
„Við erum öll útskúfuð!" Veggblað frá 1968 með mynd af stúdentaleiðtogan.
um Daniel Cohn-Bendit.
Gestur Guömundsson og
Kristín Ólafsdóttir: 68- Hug-
arflug úr viðjum vanans Bóka-
útgáfan Tákn 1987.
f>að var árið sem Appollo 8.
lenti á tunglinu með þá Frank
Borman og félaga um borð.
Það var árið sem Þjóðfrelsis-
fylkingin í Víetnam háði Tet-
sóknina, sem markaði þáttaskil í
Víetnamstríðinu.
Það var árið sem Varsjárband-
alagsríkin sviptu tékknesku þjóð-
ina sjálfræði með hervaldi.
Það var árið sem herforingj-
arnir í Grikklandi dæmdu Pa-
nagulis til dauða.
Það var árið sem þeir Martin
Luther King og Robert Kennedy
voru myrtir.
Það var árið sem Menningar-
byltingin í Kína náði hámarki.
Það var árið sem um 200 náms-
menn voru skotnir til bana í Mex-
íkóborg svo að hægt væri að halda
þar olympíuleika.
Það var árið sem þeir Smith og
Carlos reistu krepptan hnefann
gegn kynþáttamisréttinu í
Bandaríkjunum á verðlaunapall-
inum í Mexíkó.
Það var árið eftir að Che Gue-
vara var drepinn í Bólivíu.
Og það var vissulega árið sem
námsmenn í Evrópu og víðar
gerðu uppreisn gegn heimi, sem
telja mátti vitskertan með tals-
verðum rökum.
Um þetta sögufræga ár, 1968,
og æskulýðsuppreisnina sem því
fylgdi og fór sem eldur um sinu
um víða veröld, hafa þau Kristín
Ólafsdóttir og Gestur Guð-
mundsson nú skrifað bók upp á
heilar 350 síður, þar sem höfund-
arnir setja sér það metnaðarfulla
markmið að lýsa tíðaranda
áranna um og uppúr 1968 „í ein-
hverju samhengi við undiröldu
tírnans" eins og segir í formála.
Það er vel til fundið, núna 20
árum síðar, að rifja upp þessa
sérstæðu tima sem virðast nú svo
órafjarri, þrátt fyrir tímalega ná-
lægð. Aðferðin sem þau Kristín
og Gestur nota er að beina sjón-
um sínum fyrst og fremst að
nokkrum einkennum þeirrar
æskulýðsmenningar sem mynd-
aðist á þessum tíma, einkum í
Bandaríkjunum og norðanverðri
Evrópu, þar sem engilsaxneski
poppkúltúrinn verður fyrirferð-
armestur og ýmsir straumar hon-
um tengdir. Inn í lýsinguna er síð-
an fléttað viðtölum við nokkra
einstaklinga sem tengdust þessari
uppreisn með einhverjum hætti,
eða fylgdust með henni sem
áhorfendur.
Sem virkur þátttakandi í þeirri
uppreisn sem átti sér stað meðal
ungs fólks á þessum tíma verður
sá sem þetta ritar að játa að sú
mynd sem brugðið er upp í bók-
inni er í takmörkuðu samræmi
við endurminninguna. Stafar það
fyrst og fremst af undarlegum
áherslum, en þó ekki síður af því
að hvergi er í bókinni gerð alvar-
leg tilraun til þess að greina þær
pólitísku andstæður sem tókust á
á þessum tíma í átökum sem áttu
eftir að breyta heimsmynd okkar
í veigamiklum atriðum. í stað
þess að að kanna „undirölduna"
er mestu púðrinu eytt á yfirborð-
ið og verður það oft með undar-
legum afleiðingum.
Því eru nokkrir tímamótaat-
burðir ársins 1968 taldir upp í
upphafi þessarar greinar, að höf-
undar bókarinnar sneiða nær al-
gjörlega hjá því að greina frá eða
skilgreina þá atburði, sem urðu
framar öðru til þess að kveikja í
púðurtunninni sem sprakk.
Sá kafli bókarinnar þar sem til-
raun er gerð til þess að skýra pól-
itískan bakgrunn uppreisnar ungs
fólks á Vesturlöndum á þessum
tíma hefst á tilvitnun í Hunter
nokkurn Thompson, þar sem
segir að „af og til safnist orka
heillar kynslóðar saman i einum
blossa, en orsakir þess séu huldar
þátttakendum og eftirá sé heldur
ekki hægt að skýra almennilega
hvað gerðist“. Þessi tilvitnun er
ekki bara hæpin, hún er pólitískt
til þess fallin að gera söguna að
einhverri yfirskilvitlegri skepnu
sem stjórnist af dulrænum öflum,
sem séu okkur hulin. Því sé gagn-
laust að ástunda pólitíska
greiningu eða leggja málefnalegt
mat á það sem gerðist og bregðast
við því á meðvitaðan hátt. Að-
ferðin verður því sú að lýsa sög-
unni, þessari undarlegu skepnu,
með svipuðum hætti og þegar
blindi maðurinn lýsir fílnum með
því að þreifa á fótleggjum hans:
myndin sem upp er dregin tak-
markast af þreifiskininu og
áherslurnar skekkjast þannig að
útkoman verður illþekkjanleg.
Þannig fæst sú heildarmynd af
lestri þessarar bókar að megin-
inntak 68-uppreisnarinnar hafi
birst í rokktónlistinni og þeirri
hass- og sýruneyslu sem komst í
tísku meðal vissra hópa á þessum
tíma og boðuð var af sumum spá-
mönnum poppkúltúrsins. Þannig
segir á einum stað: „í (pólitísk-
um) aðgerðum dundi rokktón-
list, að þeim loknum fengu menn
sér í pípu.“
Það er út af fyrir sig verðugt og
merkilegt rannsóknarefni að
kanna sögu poppkúltúrsins og
ýmsar athugasemdir höfunda um
þá menningarlegu brú sem þessi
kúltúr myndaði á milli æskufólks
af ólíkum stéttarlegum og þjóð-
ernislegum uppruna eru athyglis-
verðar, en orka þó engu að síður
tvímælis þegar farið er að draga
popphljómsveitir og áhangendur
þeirra í pólitíska dilka eftir stétt-
arlegum uppruna. Sú fullyrðing
að „verkalýðsæskan hafi kennt
millistéttaræskunni að njóta tón-
listar á líkamlegan hátt og sleppa
fram af sér ýmsum hömlum, en
millistéttaræskan hafi kennt
verkalýðsæskunni að hlusta og
beita huganum gagnvart tónlist"
(bls. 88) er til dæmis vafasöm í
meira lagi, og allar vangaveltur
um það hvort óhefluð framkoma
og uppreisnargirni The Rolling
Stones hafi verið tengd verka-
lýðsstéttinni á meðan fallegt bros
og snyrtilegan klæðnað Bítlanna
megi rekja til millistéttarinnar
eða öfugt (bls. 44) eru meira en
lítið hæpnar og minna satt að
segja furðumikið á þá arfleifð
Stalíntímans að flokka list í borg-
aralega eða byltingarsinnaða list
eftir stíleinkennum og ytra formi
án þess að huga að innihaldinu.
Þessar vangaveltur verða ekki
síst villuleiðandi fyrir þá sök að
það var ekki stéttarvitundin sem
var aflvaki popptónlistarinnar
heldur þau kynslóðaskipti sem
mynduðust á milli þeirrar kyn-
slóðar sem hafði upplifað stríðið
og kynt undir kalda stríðið annars
Framhald á bls. 8
Sjónvarp
Pær lentu
í ástandinu
Kvöldið sem Tilbury, sá ót-
útlegi skaffari Fósturlandsins
Freyju og blóðsuga á henni
umleið, birtistáskjánum, var
sýnd í sjónvarpi heimildar-
kvikmynd tengd hernámsár-
unum. Höfundar hennarvoru
þær Inga Dóra Björnsdóttir og
Anna Björnsdóttir-viðfang-
sefnið „ástandið" - samskipti
íslenskra kvenna og her-
manna á stríðsárunum. Efnið
rakið út frá mannfræðiritgerð
Ingu Dóru um íslenskarkonur
sem giftust bandarískum her-
mönnum og hvernig þeim síð-
an vegnaði í nýju landi.
Þeirri skoðun hefur verið
hreyft að með slíkri mynd sé óorð
(„kanamellur" og fleira þesslegt)
þvegið af hermannakonum.
Kannski er óþarft að setja dæmið
þannig upp. Ástamál herjanna,
fyrst þess breska og síðan þess
bandaríska, urðu feiknalegt til-
finningamál á sínum tíma og gat
enginn búist við öðru. Og í návígi
tímans voru menn fljótir í
sleggjudóma, áttuðu sig ekki á
því, að „ástandið“ var allt mögu-
legt. Það var fyllirí og vændi, það
var elskulegur samdráttur ung-
linga af ólíkum þjóðum, það var
líka allskonar vafasamt brask
sem karlar stóðu í - og vinátta
einstaklinga sem um eitthvað
áttu samleið.
Heimildarmyndin „Ást og
stríð“ tekur ekki á öllum þáttum
þessa máls. Konurnar sem við var
rætt voru nátturlega hver annarri
ólíkar og hafði vegnað misvel, en
þær voru ekki í hópi þeirra sem
höfðu tapað sínu stríði: um þær
segir myndin fátt (enda munu
þær ekki hafa viljað vera með í
henni). En það sem myndin segir
var ágætlega fram sett og fróðlegt
á sinn hátt. Bæði það sem fram
kom um viðbrögð fjölskyldna og
vina við ástarsamböndum við
hermenn og um þá erfiðleika sem
biðu ungra stúlkna í ókunnu
landi. Ekki varð betur séð en
drjúg fagmennska réði mynda-
töku og byggingu myndarinnar
og gamlir filmubútar frá stríðsár-
unum úr fórum Samuels Kadori-
ans gerðu sitt til að lífga myndina
og brúa tímagjána frá nútíð til
sögutímans. Það var líka minnt á
það skynsamlega í myndinni að
„ástandið" er enn að gerast - eins
og fram kom í Rúnars þætti Mar-
vinssonar.
ÁB
Samskipti íslenskra kvenna og hermanna á stríðsárunum urðu feiknalegt
tilfinningamál á sínum tíma. Breskir hermenn marsera niður Bankastræti og
Austurstræti. Mynd Svavar Hjaltested.