Þjóðviljinn - 13.01.1988, Blaðsíða 8

MENNING
Leiklist
A
sama
stað
nýtt íslenskt leikrit
eftirValgeir
Skagfjörð
Rætt við Valgeir
Skagfjörð og Erlu B.
Skúladóttur leikkonu
Valgeir Skagfjörð og Erla B. Skúladóttir. Mynd: E.ÓI.
Á næstunni mun Egg-
leikhúsið frumsýna nýtt ís-
lenskt leikrit í veitingahúsinu
Mandaríninn við T ryggva-
götu. Leikritið, „Ásamastað",
er mónólógur, leikrit fyrir eina
konu, eftir ValgeirSkagfjörð.
Konuna leikur Erla B. Skúla-
dóttirog leikstjóri er Ingunn
Ásdísardóttir.
Hvernig stóð á því að þú skrif-
aðir þennan mónólóg, Valgeir?
- Fyrsti hlutinn er skrifaður
eftir pöntun og er það fyrsta sem
ég skrifa þannig.Það var stúlka í
Leiklistarskólanum sem bað mig
um þetta í ágúst í sumar, ætlaði
að nota það sem einstaklings-
verk. Svo þegar sú hugmynd kom
upp að nota þetta sem hádegis-
leikhús, bætti ég seinni hlutanum
við.
Hvar kernur þú inn í myndina,
Erla?
- Ég fékk strax áhuga á að
reyna við hlutverkið þegar Valli
kom með leikritið til mín í haust
og sýndi mér það. Mér finnst
þetta vera skemmtilegt form á
leikhúsi, öðruvísi og eitthvað
nýtt. Það er alltaf skemmtilegt að
vera utan hins hefðbundna leik-
húss.
Urn hvað er leikritið, Valgeir?
- Nú, það er um þessa konu
sem Erla leikur. Og það er í
tveimur hlutum sem taka um tutt-
ugu mínútur í flutningi hvor um
sig, og gerast með tíu ára milli-
bili. Það líða þannig tíu ár í
hléinu.
Geturðu bœtt einhverju við
þetta, Erla?
- Þetta er kona sem er á
leiðinni að verða neðan-
málsmanneskja í lífinu, er að
tapa öllu. Hún á nokkurra mán-
aða gamalt barn, og í almenn-
ingsgarði hittir hún gamla skóla-
systur sína sem stendur líka í sam-
keppni við hana um ást barns-
föðurins. Til þess að halda sjálfri
sér á floti ræðst hún til atlögu við
þessa skólasystur sína og í gegn-
um þessa árás gerir hún sér grein
fyrir á hvaða leið hún er sjálf. Og
það kemur að því í þessum þætti
að hún ákveður að breyta sínu
lífi.
- Hún gerir samning um að
hitta þessa skólasystur sína aftur
á sama stað og sama tíma eftir tíu
ár, segir Valgeir.
Og Erla bætir við: - Það koma
tímabil í textanum þar sem áhorf-
andinn er ekki alveg viss um
hvort þetta er hennar uppgjör við
sjálfa sig, hvort þetta samtal er
ímyndun hennar eða hvort hún er
í raun og veru að tala við ein-
hverja manneskju.
- Næsti þáttur gerist sem sagt
tíu árum seinna, segir Valgeir.
- Og þá kemur í ljós hvað hefur
gerst á þessum tíu árum, hver eru
áhrif þessarar ákvörðunar sem
hún tók fyrir hlé. Og það er óhætt
að segja að málin hafa tekið
óvænta stefnu.
Hvernig er að leika mónólóg,
Erla?
- Þetta er allt öðruvísi en ég
átti von á, ég hélt ekki að þetta
yrði svona erfitt. Ég hef ekki
reynt þetta síðan ég var í leiklist-
arskólanum. Þetta-er ögrandi
viðfangsefni fyrir leikara að fást
við, að standa svona ein. Það er
stöðugt álag sem dreifist ekki á
neinn annan og þegar maður
vinnur í svona litlu rými skiptir
hver minnsta hreyfing máli. Allt
verður að komast til skila, ég
verð ekki bara að túlka viðbrögð
þessarar konu heldur þurfa við-
brögð þeirra sem hún talar við
líka að komast til skila. Og það
eru í rauninni fjórar persónur í
verkinu.
Er eitthvert vandamál að vera
ein með allan textann?
- Þetta krefst allt öðruvísi ein-
beitingar en díalógur, eða þegar
maður leikur á móti einhverjum.
Margir halda að það sé erfiðast
að læra þennan mikla texta,en
það er kannski minnsta málið.
Það sem er erfiðara er, að þarna
fæ ég stikkorðin eingöngu með
eigin hugsun, í stað þess að fá þau
frá orðum eða viðbrögðum mót-
leikara. Þetta verður allt að ger-
ast innra með mér, og það er það
erfiðasta, ég sofna með þetta á
kvöldin og vakna með það á
morgnana. En ég hef mjög gam-
an af því að fá að gera þetta, að
sýna tvær hliðar á sömu konunni
og hún breytist gífurlega á þess-
um tíu árum. Það er fyrst og síð-
ast mjög skemmtilegt að vinna
svona mónólóg og mjög gaman
að vinna með Ingunni Ásdísar-
dóttur, þessi díalógur sem er
venjulega á milli leikara, við
þann eða þá sem leika á móti
manni, er á milli mín og hennar.
Þetta er líka mjög erfitt verkefni
fyrir hana að takast á við, algjör
smásjárvinna.
Er einhver fyrirmynd að þess-
ari konu, Valgeir?
- Já, það er það náttúrlega, þó
að það sé ekki endilega ein
ákveðin kona. Svona konur eru
allsstaðar í kringum okkur þó að
við tökum kannski ekki sérstak-
lega eftir þeim. En vegna þess að
ég hef gaman af að fylgjast með
fólki hef ég oft tekið eftir þessum
karakter og þegar ég fór að leita
að hugmynd að leikritinu datt
mér hún í hug. Fór að ímynda
mér hvernig saga svona týpu gæti
verið.
Að lokum?
Erla: - Jú, ég held ég verði að
bæta við að það sem hefur gert
okkur einna erfiðast fyrir er þetta
stöðuga húsnæðishallæri. Við
erum búin að vera að æfa útum
allan bæ, meira að segja á loftinu
hjá Ingunni.
Valgeir: - Já, mér finnst vanta
vettvang fyrir íslenska höfunda
þar sem þeir geta komið sínum
verkum á framfæri. Menn nenna
ekki endalaust að vera að semja
einhver verk sem þeir fá aldrei
tækifæri til að sjá hvernig taka sig
út vegna aðstöðuleysis. Mér
finnst rangt að fjalla um leikrit á
bókmenntasviðinu eins og hefur
verið gert svo mikið að, því að
handritið eitt og sér segir engum
nema vönu leikhúsfólki neitt og
það er allt annað að skrifa fyrir
þennan frásagnarmiðil sem
leikhúsið er en að skrifa til dæmis
skáldsögur. Mér finnst leikhúsið
sýna allt of litla vogun í sambandi
við að kynna nýja höfunda. Það
eru fáir sem eru tilbúnir til að
taka áhættuna - en það mætti til
dæmis leiklesa ný verk.
Ertu kannski að hœtta þessu?
- Nei, ekki ennþá. Nú er þetta
annað einnar konu leikritið sem
er sýnt eftir mig á stuttum tíma,
svo að næst á dagskrá er að skrifa
leikrit fyrir tvo karlmenn.
LG
Framhald af bls. 7
vegar og þeirrar kynslóðar sem
óx upp á uppgangstímum 6. og 7.
áratugarins hins vegar.
En þar við bætist að það engil-
saxneska popp, sem þarna er
fyrst og fremst til umræðu, var
vart annað en yfirborðsfyrirbæri í
þeirri pólitísku og sálrænu undir-
öldu, sem var aflvaki 68-
uppreisnarinnar. Og þótt engil-
saxneska poppið hafi verið ríkj-
andi hér í Norðurevrópu, þá var
það ekki líkt því eins áberandi í
Frakklandi og á Ítalíu, þar sem
68-uppreisnin risti þó dýpst.
Það má til sanns vegar færa að
rokktónlistin hafi gegnt veiga-
miklu hlutverki við að skapa sam-
stöðu meðal yngstu kynslóðar-
innar og veita niðurbældum hvöt-
um hennar útrás, - en 68-
uppreisnin var í mínum huga ann-
að og meira: hún var í stuttu máli
vitundarvakning um þverstæðu-
kenndar mótsagnir í þjóðfélagi
okkar og menningu, sem endur-
speglast meðal annars í þeim at-
burðum sem raktir eru í upphafi
þessarar greinar og gerðust á ár-
inu 1968, þar sem ferðin til
tunglsins og eiturhernaðurinn og
þjóðarmorðið í Víetnam standa
hæst: Vitundarvakningin um þá
þversögn að ávinningar tækni-
nnar, vfsindanna og „framfa-
ranna“ voru notaðir til hernaðar
gegn manninum og lífinu á jörð-
inni. Vitundin um að sú „menn-
ing“ sem kaldastríðskynslóðin
skilaði okkur með bjartsýnni og
einfeldningslegri trú sinni á tak-
markalausar tækniframfarir, ha-
gvöxt og hernaðarlega yfirdrott-
nun var í raun ekki bara rányrkja,
heldur ógnvekjandi vitfirring
eins og hún birtist í sínum öfgaf-
yllstu myndum, til dæmis í Víet-
nam.
Sýruneyslan og hassróman-
tíkin var engin uppreisn gegn
þeim menningararfi. Hún var
öllu fremur skilgetið afkvæmi
hans, og er það reyndar enn. Og
sama verður að segja um mikið af
því engilsaxneska rokki sem
verður höfundum tilefni svo
mikillar umfjöllunar, en eins og
kunnugt er notfærði bandaríski
herinn sér einmitt þessa tónlist til
þess að treysta ítök sín hér á landi
með fyrsta síbyljuútvarpinu.
í öðru lagi þá náði uppreisnin
víðar en til námsmanna einna,
sérstaklega í Frakklandi og á ítal-
íu. Þar haflfði verkalýðurinn vakn-
að til vitundar um það úrelta for-
ræðiskerfi sem ríkti við skipu-
lagningu hinnar kapítalísku fram-
leiðslu ekki síður en á mennta-
sviðinu, og jafnframt um þá
miklu sóun sem þar átti sér stað,
bæði á vinnuafli og hráefnum. Á
sama hátt og námsmannaupp-
reisnin leiddi til víðtækra umbóta
í menntakerfinu varð þátttaka
verkalýðsins á ftalíu í þessari
uppreisn til þess að framkvæmd-
ar voru víðtækar skipulagsbreyt-
ingar í framleiðslunni: forræðis-
hyggjan varð að láta undan að
nokkru á báðum stöðum.
Sú andófshreyfing sem beitti
sér gegn stríðsrekstri Bandaríkja-
manna í Víetnam, nýlendustríð-
um Portúgala í Afríku og stuðn-
ingi Bandaríkjastjórnar við ein-
ræðisöfl í Rómönsku Ameríku
náði líka langt út fyrir raðir náms-
mannahreyfingarinnar, sérstak-
lega í Evrópu.
Það er því rétt sem Einar Már
Guðmundsson segir á einum stað
í bókinni, að 68-uppreisnin var
ekki „eitthvert skólaball, þar sem
stúdentar voru að skemmta sér“.
Hún átti sér ákveðnar forsendur í
menningu okkar og sögu, og það
er megingalli þessarar bókar að
fram hjá þeim er litið eins og að
ballið hafi byrjað nánast af tilefn-
islausu. Með því að breiða þannig
yfir hinar pólitísku forsendur
verður upprifjun sögunnar að
marklausri nostalgíu, sem lítinn
lærdóm er hægt að draga af.
Þrátt fyrir þennan alvarlega
galla er bókin skemmtileg aflestr-
ar á köflum, þótt nokkuð sé um
endurtekningar. Þarna eru tíund-
uð ýmis skringileg uppátæki og
uppákomur, sem vissulega settu
mark sitt á þessa tíma, og gaman
getur verið að rifja upp. einkum
fyrir þá sem vilja halda í goðsög-
una og ímyndina í anda þeirrar
hefðar að horfa á gömlu stúdents-
árin sem einhvers konar draum
eða martröð sem aldrei komi aft-
ur. Æskulýðsuppreisnin sem
kennd er við 1968 tók vissulega á
sig margar stórfurðulegar myndir
sem verðugt er að rannsaka, en
það verður ekki gert af nokkurri
sanngirni eða skilningi án við-
miðunar við þann vitskerta heim
sem hún var andsvar við.
-ólg.