Þjóðviljinn - 23.01.1988, Blaðsíða 11
MINNING
Hrafh Sveinbjamarson
á Hallormsstað
fœddur 09.10.1923 - dáinn 18.01.1988
í minningu Hrafns
Rísið árla til verka
leggið vegslóða að hjörtum hinna
deigu
urðið tepruskapinn
horfið um sviðið
leikið ekki hlutverk beininga-
manns
innan um fjallagrösin
leggið á dalinn
hlœið kitlandi að ófœrð í
Grœfum
beinið framsókn uppyfir
kallið til söngs:
„hafaldan háa hvað viltu mér?“
vekið samt ekki orminn
setjið markið hátt
hefjið gottáttuhríslu til vegs
á auðnum landsins
rísið árla til verka
í minningu Hrafns.
Gunnar Guttormsson
„Aldrei varstu á þeirra
bandi, sem máttu sín meir...“
H.K.L.
Hrafn var uppreisnarmaður að
eðlisfari. Hann þoldi ekki rang-
læti við lítilmagna. Ef hann varð
vitni að því, réðst hann af sinni
gríðarlegu snerpu á ofbeldis-
manninn, hversu stór sem hann
var og sterkur og hafði hann
undir. Hann hefði staðið fremst-
ur í fylkingu í áhlaupinu á Bastill-
una og hlaðið götuvígi meðal
kommúnarðanna í París og ör-
ugglega orðið fyrstur til að brjóta
upp dyr Vetrarhallarinnar, ef
hann hefði lifað á þeim tíma og
stað, þegar þessir atburðir gerð-
ust. Einu sinni fyrir meira en
hálfri öld voru þeir að spila á
Karlsstöðum. Þórhallur frændi
minn, sem þá var bara 10 eða 11
ára gamall og herbergisfélagi
Hrafns, sem var talsvert eldri og
miklu stærri en Hrafn. Herberg-
isfélaginn hafði rangt við í spilun-
um og Hrafn tók eftir því. Hann
stökk á herbergisfélagann og
hafði hann óðara undir, lagðist
ofan á hann og tók fyrir kverk-
arnar á honum, svo að félaginn
gat rétt stunið upp orði til að biðj-
ast vægðar.
Oftar snaraði hann þeim þó í
gólfið úr ræðustóli á kappræðu-
fundum, þegar hann spratt upp
úr salnum, hljóp í ræðustólinn og
hleypti af skothríð hnyttnisyrða,
sem aldrei stóð nema örfáar mín-
útur, en skotmarkið lá kylliflatt
með dynjandi hlátur fundar-
manna yfir sér, svo að þakið ætl-
aði að fjúka af salnum. Mér datt
alltaf í hug vélbyssa, þegar Hrafn
fíraði á andstæðingana á fundum
eða þegar hann lenti í orðasennu
við þá við ýmis tækifæri. Ágúst á
Hofi lýsti þessu eftirminnilega,
þegar hann kom heim úr leiðang-
ri af Austurlandi á vegum
Sauðfjárveikivarna og sagði að
annað tveggja, sem 'sér væri
minnisstæðast úr þeirri ferð væri
„kjafturinn á ráðsmanninum á
Hallormsstað“. Já, það sveið
margan undan þeim kjafti. En
hann gat líka skemmt mörgum.
Þegar svo bar undir. Hann var
um áratuga skeið óbrigðull tæki-
færisræðumaður. Hann talaði
alltaf stutt - ég held oftast ekki
meira en 5 mínútur - en geigaði
sjaldnast og þakið ætlaði af saln-
um.
Hann var óskaplegur ærsla-
belgur lengi frameftir ævi -
áflogahundur í æsku og fram yfir
tvítugt, hló hvellum hlátri - lengi
- allt til síðustu stundar, þótt
hann hefði tapað miklu af snerp-
unni, sem ég hefi varla kynnst
slíkri - nema þá helst hjá vini
hans Gvendi Jó, sem hann flaugst
oft á við á yngri árum. En mitt í
ærslunum og hlátrinum var hann
ofur viðkvæmur og - þótt ein-
kennilegt kunni að virðast - mjög
dulur. Við höfðum þekkst í yfir
40 ár, líklega eins vel og hægt er
að búast við um tvo menn, verið
fóstbræður frá því hann kom til
foreldra minna 19 ára unglingur.
Ég var að sækja hann eftir fjög-
urra vikna dvöl á sjúkrastöðinni á
Sogni. Þá varð ég þess áskynja,
að við hlið mér í bflnum sat mað-
ur, sem ég kannaðist ekki al-
mennilega við, ræddi um vanda-
mál sín eins og sjálfsagðan hlut.
Svona hafði hann verið dulur öll
þessi ár. Og svona merkileg var
sú reynsla sem hann hafði öðlast
á þessari sjúkrastöð og hann tal-
aði um með djúpu þakklæti síð-
ustu æviár sín.
Hann mátti ekkert aumt sjá, þá
var hann til með að gefa allt, sem
hann átti á þeirri stundu til þess
að hjálpa, öll börn hændust að
honum. Allir strákar sem voru
sendir til hans í sveit, bundust við
hann órjúfanlegum tryggðum,.
þótt engir aðrir gætu kannski
tjónkað við suma þeirra.
Hann var mjög skarpur og rök-
vís, ef því var að skipta, en gat
verið rökheldur, ef þannig lá á
honum. Hann minntist oft á það
og hló mikið að þegar hann átti í
„Kúastríðinu" langa við Hákon
húsbónda minn, sem síðar varð,
og Guttorm frænda minn, að þeir
tóku einu sinni snarpa brýnu sem
oftar nágrannarnir útaf kúa-
beitinni og Guttormur sagði:
„Hrafn, ég krefst þess að þú talir
af viti!“ Þá var Hrafni öllum lokið
og rimmunni lauk með löngum
skellihlátri hans.
Hann var sem sagt maður hins
talaða orðs, en hann skrifaði
ákaflega lítið, nema stöku sinn-
um vísur en átti þó heldur erfitt
með það. Það var ekki hans stíll.
En hann var ekki eins og marg-
ir málsnjallir menn bara maður
orðsins. Hann var líka maður at-
hafna. Hann sá ógjarnan hindr-
anir og kom iðulega í kring því,
sem flestir töldu óhugsandi eða
óðs manns æði. Ef hann langaði
til að gera eitthvað, gerði hann
það. Ekki bara fyrir sjálfan sig,
heldur líka fyrir samfélag sitt.
Fyrir því skildi hann eftir sig spor
í sveit sinni og héraði, sem lengi
munu sjást. Það væri löng saga að
rekja, en verður ekki gert hér.
Um miðjan aldur fór að bera á
eiginleika í fari hans, sem átti
eftir að magnast með árunum og
gefa lífi hans fyllingu: Hann var
ólæknandi safnari. Kannski var
það af því, að hann var bláfá-
tækur í æsku, eða kannski lá það í
skapgerðinni. Kannski kveikti
það í safnaranum í honum, að
hann tók við lítilli bókaverslun
sem faðir minn rak á Hallorms-
stað og móðir mín eftir hans dag.
Hrafn fór að hjálpa móður minni
með þessa litlu bókaverslun síð-
ustu árin, sem hún lifði, og rak
hana eftir lát móður minnar 1944.
Þá varð hann handgenginn
bókum og byrjaði smátt og smátt
að safna þeim. Áður las hann
mest reyfara - og var fljótur að
því, eins og flestu, sem hann
fékkst við.
Það mætti skrifa langt mál um
þennan kafla í ævi Hrafns, en hér
er ekki rúm til þess. Hins vegar
lauk honum með því, að í stof-
unni og á háaloftinu á Hjalla er
nú mikið og fágætlega fallegt
bókasafn, sem trúlega tekur fram
flestum, ef ekki öllum á Austur-
landi a.m.k. Hann nostraði við
þetta safn, lét Tryggva bróður
sinn og fleiri úrvalsbókbindara
binda bækurnar fyrir sig.
Hann safnaði fleiru: Mynt,
hestum, fjöllum og óbyggðum.
Öræfin náðu heljartökum á hon-
um síðustu tuttugu árin eða
meira. Ekki man ég, hvernig sú
glíma hófst. En ein fyrsta - ef
ekki alfyrsta - öræfaferð hans að
vetrarlagi var sú, sem hann fór
með Ingimar Þórðarsyni og
þriðja manni að kanna hlaupið í
Brúarjökli í janúar 1964. í þeirri
terð lagði hann höndina að græn-
um vegg jökulsins og fann,
hvernig hann rykktist fram
óstöðvandi um 1 metra á klukku-
stund. Þarna hitti Hrafn loks
þann ofjarl sinn, sem síðan
sleppti aldrei af honum takinu og
dró hann til sín á ólíklegustu árs-
tímum. Um leið eignaðist hann
marga vini meðal ferðafélaga og
nýja hugsjón til að berjast fyrir.
Að opna þennan töfraheim sem
flestum, er ekki áður höfðu átt
þess kost. Enn einu sinni að
hjálpa öðrum og gleðja þá.
Löneu áður hafði hann um
langt árabil helgað öðrum hug-
sjónum krafta sína og ekki hlíft
sjálfum sér í baráttu fyrir þeim.
Samvinnuhugsjóninni og hinum
pólitíska armi hennar, Fram-
sóknarflokknum. í þeirri baráttu
sveiflaði hann oft sverði, svo að
mörg sýndust á lofti. Og var þá
ekki heldur feiminn við að senda
samherjum tóninn, ef honum
fannst þá skorta hugrekki eða
gleyma þeirri grundvallarhug-
sjón að vernda lítilmagnann.
Og leiðin lá svo í verkalýðsbar-
áttuna eftir að hann kom í raðir
launamanna, fyrst í félagsskap
vörubifreiðarstjóra og síðast
verkamanna.
Hver var svo lífsferill þessa
gáskafulla, en viðkvæma og dula
baráttujaxls?
Hann fæddist á Hólmum í
Reyðarfirði 9. október 1913. For-
eldrar hans voru Sveinbjörn P.
Guðmundsson frá Skáleyjum á
Breiðafirði og Guðný Hansdóttir
Beck frá Sómastöðum í Reyðar-
firði. Þau fluttust í kauptúnið
Búðareyri við Reyðarfjörð 1915.
Þar ólst Hrafn upp hjá foreldrum
sínum bernskuárin. Sumarið
1921 dó Guðný móðir Hrafns. Þá
leystist heimilið upp, en börnin
voru 9 talsins. Fjögur þeirra fóru í
fóstur hjá skyldmennum. Hrafn
fór vorið 1922 í Sómastaði til Páls
móðurbróður síns Beck. Þar átti
hann heima til hausts 1932. Er
þessum bernsku- og unglingsár-
um lýst á einstaklega minnisstæð-
an hátt í bók þeirri, er Ármann
Halldórsson skráði eftir Hrafni
og lýsti í umhverfinu, sem hann
ólst upp í, og út kom 1986.
í október 1932 réðst Hrafn í
vinnumennsku til foreldra minna
að Hallormsstað. Var hann þenn-
an fyrsta vetur kyndarj í hús-
mæðraskólanum og hafði þann
starfa á hendi næstu vetur, en
vann aðra hluta ársins við venju-
leg sveitastörf á skólabúinu.
Vorið 1937 réðst Hrafn í vega-
vinnu. Hann segir sjálfur í minn-
ingabókinni, að foreldrar mínir
hafi viljað láta sig „forframast í
skóla. Einkum var Blöndal um-
hugað um, að af því yrði, og ég
samþykkti það án brennandi
námsáhuga, en hugði þó allgott
til nýrra kynna“. Er fram á
sumarið kom, fór Hrafn með
flokki Einars Jónssonar yfirverk-
stjóra norður á Fjöll og dvöldust
þar, þangað til snjóar hömluðu
vinnu um haustið. Oft minntist
Hrafn þessarar dvalar á fjöllun-
um - og kannski hefur hún kveikt
í honum fjallafýsnina, sem síðar
varð honum árátta.
Þetta haust fór hann svo í
Bændaskólann á Hvanneyri og
dvaldi þar samfleytt til vors 1939,
en þá lauk hann búfræðiprófi.
Hann taldi ætíð þessa Hvann-
eyrarvist hafa orðið sér til gæfu
og þroska. Einkanlega rómaði
hann ágæti Runólfs Sveinssonar
skólastjóra.
Þegar austur kom í Hallorms-
stað um vorið voru þau umskipti
orðin, að faðir minn hafði orðið
úti á fjallvegi um veturinn, en
hann hafði skrifað Hrafni um vet-
urinn og beðið hann að koma til
sín að lokinni skólavist. Svo fór
þó, að Hrafn réðst þetta sumar í
vinnu að Skriðuklaustri til Gunn-
ars Gunnarssonar skálds í stóran
vinnuflokk, sem reisti hið mikla
hús hans um sumarið. Veturinn
eftir var hann vetrarmaður í
Geitagerði í Fljótsdal hjá Helgu
og Vigfúsi Þormar.
Vorið 1940 kom hann svo al-
kominn tii móður minnar að
Hallormsstað og gerðist ráðs-
maður á búi hennar, og var það
meðan hún lifði, en eftir það til
ársins 1952, er hann eignaðist það
og rak til 1960, að hann hætti bú-
skap.
Uppúr 1950 fór Hrafn að
stunda akstur með vörubíl sam-
hliða búskapnum og gerði það
meira og minna fram um 1970.
Eftir það var hann flest sumur
verkstjóri á sumrin við lagningu
slóða og vega vegna virkjunar-
rannsókna á Fljótsdalsheiði, kall-
aður „slóðameistari“ fyrstu
sumrin, en vann annars á vetrum
hjá Skógrækt ríkisins á Hallorms-
stað og frá áramótum til vors
endurskoðandi Kaupfélags Hér-
aðsbúa. Hann hafði raunar haft
það starf með höndum frá því
einhvern tíma uppúr 1960.
Þetta er nú í fáum dráttum
starfsferill Hrafns.
Haustið 1947 giftust þau Hrafn
og Þórný Friðriksdóttir frá Efri-
Hólum í Núpasveit. Hún hafði
gerst kennslukona hjá móður
minni haustið 1933 og varð skóla-
stýra eftir hana 1944. Gegndi hún
því starfi til 1953. Þá fluttu þau
Hrafn og Þórný í nýreist hús sitt á
Hjalla og bjuggu þar, meðan
bæði lifðu og héldu fagurt heim-
ili, sem enn einkennist af áhuga-
málum beggja: Vefnaði Þórnýjar
og bókasafni Hrafns. Veturinn
1953 eignuðust þau dóttur, er
skírð var Sigrún eftir móður
minni. Sigrún Hrafnsdóttir býr
þar nú með manni sínum, Sigur-
jóni Haukssyni eðlisfræðingi, og
tveimur dætrum sínum kornung-
um. Er þar komin önnur Þórný,
sem varð augasteinn Hafns eins
og nærri má geta.
Hrafn hafði ekki dvalið lengi á
Hallormsstað eftir heimkomuna
1940, er hann var kvaddur til
þátttöku í félagsmálum sveitar-
innar. Hann hlaut kosningu í
hreppsnefnd vorið 1946. Var
hann þá strax kjörinn oddviti
Vallahrepps og gegndi því starfi
til 1973. Sýsiunefndarmaður var
hann kosinn 1947 og var það
óslitið til dauðadags. Ýmsum
fleiri félagsstörfum gegndi hann,
sem hér verða ekki talin. En þess
verður þó að geta, að hann var
alla oddvitatíð sína mikill áhrifa-
maður í því merkilega samstarfi,
sem myndaðist 1944, er sjúkra-
skýli var reist á Egilsstöðum,
milli hreppanna 10 á Héraði og
haldist hefir til þessa dags. Svon-
efndur oddvitafundur þessara
hreppa varð að sjálfsprottinni
stofnun, sem enn starfar, án
nokkurrar hliðstæðu á íslandi, og
stýrir rekstri heilsugæslustöðvar-
innar á Egilsstöðum og héraðs-
heimilisins Valaskjálfar. í öllum
þessum málum var Hrafn ætíð
fyrstur að hvetja til framkvæmda
og hvers kyns dáða. Kyrrstaða
var orð sem hið heita skap hans
þoldi ekki og hann gat heldur
ekki horft upp á hana í kringum
sig. Hann var alltaf eitthvað að
brjótast um. Stundum tók það
hann langan tíma að ljúka ýmsum
uppátækjum sínum, svo að
manni datt jafnvel í hug, að hon-
um væri nóg að hafa ætlað að gera
þetta og hitt. En það fór svo, að
hann endaði flest sín uppátæki -
og er meira en sagt verður um
marga hugsjónamenn.
Hann var fram eftir árum við
hestaheilsu, þótt hann hlífði sér
hvergi, einkanlega í mörgum og
býsna ævintýralegum vetrarferð-
um (sem hann lýsir vel í minn-
ingabókinni). Og við vinnu var
hann hamhleypa fram eftir ævi.
Hann var vinmargur, eins og
eðlilegt var um svo skemmtilegan
fjörmann, skáldmæltan og fynd-
inn - „enda var Hrafn gersemi í
orðaskaki", skrifar Ágúst á Hofi.
En hann var líka með afbrigðum
vinfastur. Var vinátta hans við
Gunnar Gunnarsson skáld gott
dæmi um það.
Það er skarð fyrir skildi á Hér-
aði, þegar Hrafn Sveinbjarnar-
son er allur. En einkanlega verð-
ur það skarð stórt á Hallorms-
stað, sem Hrafn átti mikinn þátt í
að gera að miðstöð sveitarinnar.
Ég hlýt að minnast þess sérstak-
lega, hvílíkur styrktarmaður
hann var skógræktinni þar í orði
og verki - átti m.a. fyrstu hug-
myndina, sem fæddi af sér svo-
nefnda Fljótsdalsáætlun, þótt
hún væri síðar mótuð af öðrum.
En þessi skógræktaráætlun var
undanfari þeirra héraðsskógar-
áætlana, sem nú eru tískuorð víða
um land.
Við leiðarlok þakka ég Hrafni
fóstbróður mínum samfylgdina í
rúma hálta öld. Bróðurhönd
hans, sem ætíð var útrétt, var mér
oft og tíðum betri en engin.
Laugardagur 23. janúar 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 11
Sigurður Blöndal
Framboðsfrestur
Ákveðiö hefur verið að viðhafa allsherjar at-
kvæðagreiðslu um kjör stjórnar, trúnaðarmann-
aráðs og endurskoðenda í Sveinafélagi pípu-
lagningamanna fyrir árið 1988.
Framboðslistum eða tillögum skal skila á skrif-
stofu félagsins, Skipholti 70, eigi síðar en kl.
18.00 föstudaginn 29. janúar 1988.
Kjörstjórn
Faðir okkar og tengdafaðir
Frímann Á. Jónasson
fyrrv. skólastjóri,
sem lést hinn 16. þ.m., verður jarðsunginn frá Kópavogs-
kirkju mánudaginn 25. janúar kl. 13.30.
Ragnheiður Frímannsdóttir Ove Krebs
Birna Frímannsdóttir Trúmann Kristiansen
Jónas Frímannsson Margrét Loftsdóttir