Þjóðviljinn - 24.01.1988, Blaðsíða 6

Leiðtogar Evrópuríkja á fundi í Kaupmannahöfn í desember.
Veiður
Samkopiulagi þeirra Reagans
og Gorbatsjovs, Inf-samkomu-
laginu, um eyðingu allra meðal-
drægra kjarnorkuvopna hefur
verið fagnað í Evrópu sem annars
staðar. Þó hafa viðbrögðin við
því verið langt í frá samhljóða, og
í gangi eru nú víðtæk skoðana-
skipti í Evrópu um öryggis- og
varnarmál og þátt Evrópu í varð-
veislu friðarins.
í þeim skoðanaskiptum hafa
hægri menn jafnt sem vinstri
menn verið sammála um að
styrkja beri verulega vægi Evr-
ópu innan NATO, en ágreining-
ur hefur hins vegar verið uppi um
með hvaða hætti það skyldi
verða.
Hefur klofnings einkum gætt í
röðum hægrimanna, þar sem vart
hefur orðið þeirra skoðana að nú
þurfi að efla og bæta kjarnorku-
varnir Breta og Frakka í anda fæl-
ingarstefnunnar og auka við
hefðbundinn vígbúnað til móts
við yfirburði Varsjárbandalags-
ríkjanna á því sviði, á meðan
frjálslynd öfl og vinstriflokkarnir
hafa sagt að nú ætti að fylgja Inf-
samkomulaginu eftir með enn
frekari fækkun kjarnorkuvopna
og gagnkvæmum samningum um
fækkun í hefðbundnum vígbún-
aði, þar sem jafnframt yrði reynt
að efla gagnkvæmt traust austurs
og vesturs með aukinni pólitískri,
efnahagslegri og menningarlegri
samvinnu.
í þessum skoðanaskiptum er
tekist á um hlutverk og stefnu
Evrópubandalagsins, og jafn-
framt um afstöðu Evrópuríkja
innan NATO til mótunar fram-
tíðarstefnu bandaiagsins í örygg-
ismálum. Þar er líka tekist á um
þau meginsjónarmið, hvort
tryggja beri öryggi með hervaldi
eða með gagnkvæmu trausti, sem
reist sé á pólitískri, efnahagslegri
og menningarlegri samvinnu á
milli austurs og vesturs. Þessar
umræður skipta því sköpum um
framtíð álfunnar, og þar getur
sameiginlegur vilji vinstriaflanna
og vesturevrópskrar verkalýðs-
hreyfingar ráðið úrslitum.
Tvöfeldni Marg-
aretar Thatcher
Flestum er minnisstætt þegar
Margaret Thatcher varð einna
fyrst vestrænna leiðtoga til þess
að fagna hinu sögulega
samkomulagi Reagans og Gor-
batsjovs skömmu fyrir jól með
yfirlýsingu um að hér hefði verið
stigið stórt skref í átt til friðar og
öryggis. Það kom hins vegar brátt
í ljós að í samkomulaginu sá hún
ekki bara leið til afvopnunar,
heldur líka tilefni nýrrar vígvæð-
ingar. Thatcher hefur semsagt
lýst því yfir, að í ljósi hins nýja
samkomulags beri NATO að
vinna að endurbótum og
aukningu þeirra kjarnorkuvarna
sem eftir verða í Evrópu eftir að
bandarísku stýriflaugarnar og
Pershing-flaugarnar verða fjar-
lægðar. Þar á hún auðvitað við
kjarnorkuvopn Breta og Frakka.
Denis Healy, talsmaður breska
Verkamannaflokksins í örygg-
ismálum, hefur nýverið ásamt
með nokkrum þingmönnum úr
flokki sósíaldemóktrata og frjáls-
lyndra vakið athygli á því að
innan breska íhaldsflokksins og
breska hersins væri nú uppi ráða-
brugg um að koma meðaldrægum
flugskeytum fyrir um borð í flug-
vélum og kafbátum í stað þeirra
flugskeyta á landi, sem hið nýja
samkomulag gerir ráð fyrir að
verði eytt.
Þessar hugmyndir eru um-
deildar innan breska íhalds-
flokksins og hafa að sjálfsögðu
vakið mikla andúð í röðum
Verkamannaflokksins og meðal
frjálslyndra og sósíaldemókrata,
sem vilja fylgja Inf-
samkomulaginu eftir með enn
frekari takmörkun vígbúnaðar.
Fœllngar-
stefna Chiracs
Viðbrögð franskra stjórnvalda
við Inf-samkomulaginu voru þau
neikvæðustu sem heyrðust í álf-
unni. Chirac forsætisráðherra
Frakka sagði að menn skyldu
ekki „gera sér þær grillur að með
samkomulaginu hafi verið stigið
mikilvægt skref á sviði öryggis-
mála“.
Skömmu fyrir áramótin hélt
Chirac ræðu í Vísindastofnun
franska hersins, þar sem hann tal-
aði um nauðsyn þess að styrkja
„kjarnorkufælingu Evrópu", en
það vildi hann gera með því að
bæta nýrri stýriflaug af bresk-
franskri gerð við kjarnorkuvopn-
abúnað þessara ríkja auk þess
sem taka ætti upp nýja franska
eldflaug af gerðinni „Hader“,
sem dregur yfir 450 km vega-
lengd.
Franska stjórnin hefur semsagt
lýst þeirri skoðun sinni að eyðing
meðaldrægu eldflauganna skapi
vissa hættu fyrir öryggi Evrópu,
og að við því verði að bregðast
með aukinni kjarnorkuvígvæð-
ingu Frakka og Breta.
Afstaða franskra
sósíalista
Mitterrand Frakklandsforseti
og franski sósíalistaflokkurinn
hafa hins vegar haft annan skiln-
ing á þessum málum. Þegar fyrir
rúmu ári síðan hafnaði Mitter-
rand Frakklandsforseti þátttöku
Frakka í stjörnustríðsrannsókn-
um Bandaríkjamanna á þeim for-
sendum að Frakkar mættu ekkert
það gera er staðið gæti í vegi fyrir
samkomulagi stórveldanna um
takmörkun vopna. Mitterrand
hefur nýlega ráðist gegn andstæð-
ingum Inf-samkomulagsins og
sagt þá „styðja í raun óhóflega
vígvæðingu".
Franski sósíalistaflokkurinn
hefur lengi vel haft nokkuð óljósa
afstöðu í þessum málum, en ný-
verið ritaði Lionel Jospin, ritari
flokksins, grein í dagblaðið Le
Monde, sem tekur af allan vafa
um stefnu flokksins. Þar segir að
Inf-samkomulagið sé mikilvægur
áfangi sem eigi að geta leitt til
helmingsfækkunar langdrægra
kjarnorkuvopna (sem eru megin-
þorri allra kjarnorkuvopna).
Hann bætir því jafnframt við að
þegar stórveldin hafi náð vissum
árangri á sviði afvopnunar og
fækkað langdrægum sprengjum
sínum t.d. niður í 1000, þá ættu
Frakkar að geta gert hið sama og
fækkað sínum vopnum t.d. úr 300
í 200. Jospin talar einnig um
nauðsyn þess að semja um fækk-
un í hefðbundnum herafla og að
Sovétmenn afsali sér efnavopn-
um svo að Frakkar sjái sig ekki
knúna til að koma sér upp slíkum
vopnum. Hins vegar sagðist Josp-
in ekki vilja gefa kjarnorkuvarnir
Frakka upp á bátinn að fullu, þar
sem ekki væri hægt að sjá fram á
eyðingu allra kjarnorkuvopna í
fyrirsjáanlegri framtíð.
Sérstaða
Breta og Frakka
Ef litið er til annarra Evrópu-
ríkja verður vart við sömu um-
ræðuna, og hvarvetna er sama
spurningin á dagskrá: hver á að
vera hlutur Evrópu í því nýja
andrúmslofti bættra samskipta
austurs og vesturs, sem Inf-
samningurinn hefur skapað?
Hefur Evrópa hlutverki að gegna
í því að knýja fram víðtækari af-
vopnunarsamninga, eða á Inf-
samkomulagið að verða tilefni
þess að efla sjálfstæða kjamorku-
vígvæðingu Evrópu, þar sem
Bretar og Frakkar taki í raun við
því hlutverki Bandaríkjamanna
að halda „kjarnorkuregnhlífinni“
yfir álfunni?
í evrópsku samhengi hafa
hægri-öflin í Bretlandi og Frakk-
Iandi sérstöðu vegna kjamorku-
vopnanna sem þessi lönd ráða
yfir ein V-Evrópurfkja. En hlið-
stæðar raddir má þó finna meðal
hægri-aflanna í öðmm ríkjum,
þótt þær séu í minnihluta. Þannig
segir til dæmis Detlev Albers,
einn af hugmyndafræðingum
vesturþýskra jafnaðarmanna, í
nýlegu viðtali að þótt yfirgnæf-
andi meirihluti Vesturþjóðverja
hafi fagnað Inf-samningnum og
vilji fylgja honum eftir með frek-
ari afvopnun, þá séu engu að
síður þau öfl virk innan raða
hægrimanna, sem vilji gera Inf-
samninginn tilefni til aukinnar
hefðbundinnar vígvæðingar. Al-
bers segir að vesturþýskir jafnað-
armenn byggi hugmyndir sínar í
öryggismálum ekki lengur á fæl-
ingarstefnunni, heldur á hug-
myndinni um „sameiginlegt ör-
yggi“ og því sé þeim í mun að
sameiginlegur kjamorkuvopna-
forði Breta og Frakka verði ekki
til þess að hindra frekari árangur í
afvopnunarmálum. Hann segir
að vesturþýskir jafnaðarmenn
vilji stefna að því að kjamorku-
vopnum verði útrýmt með pólit-
ískum samningum, hefðbundn-
um vopnum fækkað og gengið
verði þannig frá málunum með
pólitískum samningum að livor-
ugum aðilanum verði í raun kleift
að hefja árás á hinn.
Afstaða
vinstrimanna
Vesturþýskir jafnaðarmenn og
ítalskir kommúnistar hafa að
mörgu leyti svipaða afstöðu til
þessara mála. Þeir hafa ásakað
hægriöflin í Bretlandi og Frakk-
landi fyrir að hugsa enn sam-
kvæmt fælingarstefnunni, þar
sem varnir Evrópu eigi að byggj-
ast á „flexible response", það er
að segja að hægt verði að grípa
jöfnum höndum til hefðbundinna
vopna og takmarkaðs kjarnorku-
hernaðar. Eina breytingin við
Inf-samninginn sé samkvæmt
þessum gömlu hugmyndum að nú
eigi Bretar og Frakkar að taka við
hlutverki Bandaríkjamanna.
í nýlegri grein eftir einn af sér-
fræðingum ítalska kommúnista-
flokksins í varnar- og öryggismál-
um, Antonio Rubbi, segir að nú
sé þörf á nýjum hugsunarhætti
varðandi varnarmál, og að menn
verði að gera sér grein fyrir þvf að
raunverulegt öryggi verði aldrei
tryggt með hemaðaruppbygg-
ingu, heldur einungis með því að
byggja upp ný sambönd er hvfli á
gagnkvæmu trausti, pólitískri
samvinnu austur- og Vestur-
Evrópu og á hernaðarlegu
jafnvægi sem færa þurfi stöðugt
niður á lægra stig. Hingað til hafa
Evrópuríkin í austri og vestri ver-
ið sem áhorfendur að leik stór-
veldanna, en nú sé komið að Evr-
ópu að segja sitt. Þegar farið
verði að tala um hefðbundin
vopn og efnavopn séu Evrópurik-
in beinn samningsaðili. Ein fyrsta
spurningin sem Evrópuríkin
þurfi nú að taka afstöðu til sé út-
rýming þeirra skammdrægu eld-
flauga, sem menn óttist nú svo
mjög í báðum þýsku ríkjunum.
Nýr
hugsunarhóttur
Rubbi segir að ítalskir komm-
únistar geri sér ekki þær grillur að
það sé einfalt og létt verk að
skapa kjarnorkuvopnalausa Evr-
ópu, en munurinn á afstöðu
þeirra og afstöðu Thatcher sé sá,
að þeir geti séð fyrir sér heim án
kjarnorkuvopna, og að fyrir þeim
6 SÍÐA - ÞJÖÐVIUINN Sunnudagur 24. janúar 1987
Sunri