Þjóðviljinn - 24.01.1988, Blaðsíða 11

Grikkir áttu sórstaka leiklist-
argyðju, Þalíu, og fundu leiklist-
inaeiginlega upp. Garcia Lorca
sagði að ekki væri til betra tæki til
að breyta andlegu ástandi heillar
þjóðaren leikhús og Milan Kund-
era fullyrti að aldrei yrði hægt að
drepa leikhúsið. Þegar það var
reynt ÍTékkóslóvakíu, settu
menn bara upp leikrit heima í
stofunnihjásór.
Síðustu ár hafa frjálsir leikhóp-
arsprottið áfæturog minnirá
bílskúrshljómsveitir á f rumárum
pönksins. Settar hafa verið upp á
annan tug leiksýninga, fyrir utan
starfsemi stóru leikhúsannasem
eru: Alþýðuleikhúsið, Eggleik-
húsið, P-leikhúsið, FrúEmilía,
Porspro toto, Revíuleikhúsið,
eihleikhúsið, Leikhúsíkirkju, Ás-
leikhúsið, Hugleikur, Brúðu-
leikhúsið, Þráinn Karlsson og
Hlaðvarpinn. Þá má minna á Veit
mamma hvað ég vil og Gaman-
leikhúsið sem eru áhugaleikhús
barnaog unglinga. Á kaffihúsum,
háaloftum og kjöllurum er leikið
af fullum krafti og enginn segist
gera þaö peninganna vegna.
Hér hafa áður orðið til önnur
leikhús en Leikfélag Reykjavíkur
og Þjóðleikhúsið, mismunandi
langlíf. Nefna má Leiksmiðjuna,
Grímu, Litla Leikfélagið, Stúd-
entaleikhúsið og Hitt-leikhúsið.
En Alþýðuleikhúsið og Egg-
leikhúsið hafa hinsvegar náð að
festa sig í sessi. En hvað er að
gerast núna? Er þróunin til f ram-
búðar og hvaðan kemur hún?
Hvernig gengur leikhópunum að
starfa, hvaðan fá þeir styrki? Fá
þeir styrki? Hvað með aðsókn og
húsnæði? Hverskonar verkefni
fást þeir við? Er starf þeirra mark-
visst andóf gegn stóru leikhúsun-
um eða eðlilegur hluti af leikhúsl-
ífinu? Og hvernig er með ís-
lenska leikritahöfunda? Fjölgar
þeim í réttu hlutfalli viðöll þessi
nýju leikhús?
Eftir á að hyggja sýnist mér að
hinirfrjálsu leikhópar reyni með
leikritavali sínu að sýna einangr-
un manneskjunnarog rofin
tengsl, á meðan stóru leikhúsin
sniðganga þann veruleika, með
sýningum sem mest er til kostað
af þeirra hálfu. En það er svo efni
í aðra grein.
Leikgleði og hugsjónir vantar
ekki. En stærstu vandamál
frjálsu leikhópanna eru húsnæð-
isleysi og styrkveitingar. Andrés
Sigurvinsson gerðist svo djarfur
að setja Heimkomuna eftir Pinter
upp í (slensku óperunni. Sumir
eru vondir útí hvað kvikmyndum
ergert fjárhagslega hátt undir
höfði. Kári Halldór sagði að að-
sókn að íslensku óperunni sýndi
aðtónlistaruppeldi hefði skilað
sér en breiður aldurshópur sækir
óperuna. Söngkennsla er í
grunnskólalögum og tónlistar-
skólar vel sóttir en hinsvegar er
engin leiklistarkennsla í grunn-
skólum og erfitt fyrir leikhúsin að
fá aðgang að skólunum. Guðjón
Pedersen benti á að Revíu-
leikhúsið væri eina fyrirtækið
sem hefði sett upp barnaleikrit í
vetur. Félagar í eih-leikhúsinu
segjast ekki vera reiðir ungir
menn. Þá langi bara til að leika og
komu þessvegna á fót sýningum
í Djúpinu við Hafnarstræti. Viðar
Eggertsson segirað Eggleikhús-
ið sé nafn á þörf. En Eggleikhúsið
sýnir nýtt íslenskt verk, í veitinga-
húsinu Mandaríninn við Tryggva-
götu. í merkri grein sem Viðar rit-
ar í leikskrá segir m.a.: leik-
listarlög landsins eru þannig úr
garði gerð, að ef þeir væru pípu-
lagningarmenn, tölvufræðingar
eða annað gott fólk, án fjögurra
ára leiklistarmenntunar og
jafnvel margra ára starfsreynslu í
leikhúsi, þá fengju þeir umsvifa-
laustfjárveitingu, en listamenn
þjóðarokkareru stoltir og gera
kröfurtil sjálfra sín og vilja standa
„professional" að sínum verkum.
Þeir gera þá kröfu til sín, og áhorf-
endur eiga að gera þær kröfur til
þeirralíka."
Katrín Hall
Endatafl. Eftir Samuel Beckett. Gránufjelagið æfir. Rósa Guðný Þórsdóttir, Hjálmar Hjálmarsson, Árni Pétur Guðjónsson og Barði
Guðmundsson fara með hlutverkin. Myndir: Sig.
Alþýðuleikhúsið
Leikhúsin hafa brugðist
Inga Bjarnason leikstýrði Pint-
ersýningu Alþýðuleikhússins og
situr í leiklistarráði, sem veitir um-
sagnirtil menntamálaráðuneytis,
hvernig skipta skuli því fé, sem er
úthlutað til starfsemi f rjálsra at-
vinnuleikhópa. „Framkvæmda-
nefnd er skipuð til þriggja ára, af
leiklistarráði, en í því eiga fulltrúa
allar leiklistarstofnanir í landinu.
Skv. lögum og reglugerð erfram-
kvæmdanefndin umsagnaraðili
um allt sem lýtur að leiklist í
landinu. Drjúgurtími fer í úthlutun
og baráttu fyrir bættum hag
leikhópa. Síðast var upphæðin 2
miljónirogfjórirfengu úthlutun.
Aðeins er hægt að sinna broti af
umsóknunum."
En hvemig stendur á öllum
þessum frjálsu leikhópum?
„Hin svokölluðu stofnana-
leikhús hafa brugðist skyldu sinni
og uppeldisstarf, sem eðlilegt er
að fari fram innan stóru leikhús-
anna, er vanrækt. Ungir leik-
stjórar og leikarar verða að fá að
spreyta sig á krefjandi verkefn-
um. Mér er tamt að taka dæmi úr
tónlistinni: Nemandi sem reynir
sig aldrei við Beethoven og Moz-
art verður aldrei góður tónlistar-
maður. Ef við lítum á verkefna-
val stóru leikhúsanna sem stend-
ur, þá eru fá verk líkleg til að
þroska listamennina. Því betri
bókmenntaverk sem maður glím-
ir við, því meiri þroska nær hann.
En það gleðilega við frjálsu
leikhópana er, að við höfum
fengið til liðs við okkur gamla og
reynda leikara, sem brillera, t.d. í
P-leikhúsinu. List lærist ekki
nema af snillingum og af hinum
eldri. Frjálsir leikhópar skapa að-
hald og vissa breidd og þetta ætti
að örva hvert annað ef allt er með
felldu. Það gerðist í Evrópu upp-
úr 1960. En það er hlálegt að við
höfum engan stað. Þetta er vít-
amínssprauta fyrir stóru leikhús-
in og leikhópamir skila inn fólki
með reynslu, sem það hefði
aldrei fengið þar. Þegar fólk gerir
betur en það getur, verður list til.
En það gerist ekki nema með erf-
iðu verkefni. Svo finnst mér skrít-
ið að sjá marga okkar fremstu
listamenn verklausa ár eftir ár.“
En eru til áhorfendur á allar
þessar sýningar?
„Aðsóknin hefur alltaf komið
mér á óvart. íslendingar eru nýj-
ungagjarnir og tilbúnir til að
fylgja okkur uppá háaloft og elta
okkur oní kjallara. Góð aðsókn
ergóður jarðvegur. Þessvegna er
ég hrædd við þá afsiðun sem núna
á sér stað í stóru leikhúsunum,
þarsem reynt er að telja fólki trú
um að söngleikirnir séu list, en
ekki afþreying. Því má aldrei
rugla saman. Vesalingarnir eru
pakkamatur frá útlöndum og
tónlistin breytir ekki um tónteg-
und alla sýninguna."
Hverjar eru helstar lausnirfyrir
starfsemi frjálsu leikhópanna?
„Óratími fer í að leita að hús-
næði og síðan þarf að búa til
leikhús í húsi sem ekki er leikhús.
Stærsti hlutinn fer í að greiða
húsaleigu og auglýsingar og fólk
vinnur iðulega kauplaust. Stórt
húsnæði sem rúmaði alla leikhóp-
ana finnst mér heppileg lausn.
Þar sem hægt yrði að halda tón-
leika, skáld gætu lesið úr verkum
sínum og þar yrði griðastaður
fyrir allar listgreinar. Eg vann við
þannig hús í Cardiffe í Wales og
við græddum óendanlega mikið á
því návígi. Það eru til félagsheim-
ili allsstaðar útá landi en hvergi í
Reykjavík. Ég er mótfallin þriðju
stofnuninni. Og þó við eignuð-
umst sérstakt hús utanum okkur,
kemur það ekki í veg fyrir
kaffihúsa- og vinnustaðaleikhús.
En í húsinu geta þeir hópar haft
æfingaaðstöðu."
10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 24. janúar 1987
Frú Emllía æfir Kontrabassann, eftir Þatrick Suskind. Árni Pétur Guðjónsson ( hlutverki sínu.
Viðtöl: Elísabet Jökulsdóttir
Gránufjelagið
Hluti af leikhúslífinu
Kári Halldór, leikstjóri og
leiklistarkennari, er að setja upp
Endatafl eftir Samuel Beckett.í
þýðingu Árna Ibsen. Það er
Gránufjelagið sem heldur utan-
um sýninguna, sem verðurfar-
andsýning. Árni Pétur Guðjóns-
son, Hjálmar Hjálmarsson, Rósa
Guðný Þórsdóttir og Barði
Guðmundsson leika í Endatafli.
„Gránufjelagið setti upp Frö-
ken Júlíu 1983 sem var síðasta
leiksýning í Hafnarbíói, en það
var rifið af ástæðum sem ég skil
ekki enn. Að stofna leikhús bygg-
ist á því að þéna sæmilega og geta
samræmt tíma sinn fjölskyldulífi,
ef því er að skipta, og daglegu
brauðstriti. Síðustu fjögur árin
hafa verið erfið fyrir leikhópa.
Það sem einkennir þá er að þeir
sameinast um verkefni og svo fer
óhemju tími í að leita að húsnæði.
Við æfum í húsi í Borgartúni sem
kostar 30 þúsund kr. á mánuði í
Ieigu. Frjálsir leikhópar eru búnir
að fá á sig barlómsorð og ég held
að það sé kominn tími til að sam-
einast um leiðir og vinna að sam-
eiginlegum hagsmunum. Við
þurfum 800 ferm. hús. Hið opin-
bera, fyrirtæki og leikhópar ættu
að sameinast um húsnæði sem
rekið væri í hlutafélagi. Það er
einsog öll hús séu rifin sem er
reynt að leggja undir leiklist. Sal-
urinn í Félagsstofnun stúdenta,
sem fólk var farið að rata á, var
lagður undir bóksölu og Tjarnar-
bíó er notað undir fyrirlestra.“
Hvað um styrkveitingar sem eru
í boði?
„Styrkimir em eiginlega bjam-
argreiði. Upphæðina þarf að
hækka verulega. Af hálfu ríkisins
er beðið um nákvæma kostnaðar-
áætlun, sem fer mikill tími í að
útbúa og sumir verða dauð-
hræddir bara við að sjá eyðublöð-
in. Kostnaðaráætlanir standast
heldur aldrei. Og hvaða tilgangi
þjónar það að setja upp slíka
áætlun sem þú færð aldrei
greidda? Stofnanaleikhúsunum
er ekki boðið uppá þannig vinnu-
brögð. Kostnaður við að sýna í
litlu húsnæði er t.d. hlutfallslega
meiri, hvað snertir auglýsingar.
Hverja sýningu þarf að auglýsa,
hvort sem um er að ræða 30
manns eða 100 manna. Mér
finnst líka að Listahátíð ætti að
athuga þann möguleika að
styrkja frjálsa leikhópa.“
En hversvegna verða frjálsir
leikhópar til?
„Fólk langar til að glíma við
ákveðin verkefni. Mig hefur
dreymt um að setja upp Endatafl
í mörg ár. Leikarar og leikstjórar
bíða ekki lengur eftir að stóru
leikhúsin hói í þá. Menn vilja tak-
ast á við eigin hugmyndir, skapa
sér reynslu og fást við skapandi
leiklist. Sumir vilja gefa sér betri
tíma en tíðkast í stofnanaleikhús-
unum. Frjálsir leikhópar gefa
ekki endilega óánægju til kynna,
eða eru viðbót, einsog sumir
halda fram. Þeir em hluti af
leikhúslífinu og áhorfendur hafa
sýnt að þeir hafa áhuga. Það hef-
ur ekki dregið úr aðsókn hinna
leikhúsanna. Og gæði sýningar
segir heldur ekki um hve margir
komu. Það er mikið að gerjast
undir niðri, bæði í leikhúsinu og
þjóðfélaginu, sem ég skilgreini
ekki í stuttu máli, en ég er
sannfærður um að starf frjálsu
leikhópanna núna geti af sér
mjög spennandi hluti á næstu
fjórum árum.“
Frú Emilía
Fjórir veggir
Guðjón Pedersen leikari, starf-
ar með Frú Emilíu, sem nokkrir
ungir leikarar stofnuðu í fyrra og
sýndu leikritið Mercedes, í kjall-
ara Hlaðvarpans, eftir að hafa
fengið styrk f rá menntamála-
ráðuneytinu. Frú Emilíafrum-
sýnirummiðjanfebrúar, Kontra-
bassann, eftir PatrickSuskind,
án þess að hafa fengið styrk.
Hvernig er þetta haegt?
„Inni í kostnaðaráætlun minni
felst sú bjartsýni að áhorfendur
láti sjá sig. Við höfum æft á
vinnustofu okkar og sýnum
sennilega þar. Það er 55 ferm.
húsnæði. Verkefnaval frjálsu
leikhópanna miðast við fá-
mennar sýningar. Leikritið er
mónólógur í fullri lengd, en það
eru ótal þættir sem þarf að brúa,
þó ekki séu fleiri leikendur.
Leiktjöld og búningar kosta sitt
og við erum svo sérvitur að vilja
gefa út verkin sem við sýnum og
gerum það í leikskrá. Það er fullt
af leikritum sem okkur langar til
að koma á framfæri og ótal
leikritaskáld sem fslendingar
hafa ekki fengið að kynnast. En
þrátt fyrir starf frjálsu leikhóp-
anna hafa þeir samt sem áður
ekki þau tækifæri til að „experim-
enta“ sem skyldi, vegna
húsnæðis- og peningaleysis. Það
er alltaf verið að tala um að málin
reddist þegar Iðnó losnar, en hús-
ið hentar okkur engan veginn.“
Hvernig hús sérðu fyrir þér?
„Fjóra veggi. Stórt tómt her-
bergi þar sem er hátt til lofts. Svo
verður bylting þegar Borgarl-
eikhúsið kemst í gagnið. Það býð-
ur uppá ótal möguleika."
Afliverju verða til frjálsir
leikhópar?
„Menn nenna ekki lengur að
sitja og bíða. Við höfum séð að
þetta er hægt og menn vilja
standa og falla með hugmyndúm
sínum og hrinda þeim í fram-
kvæmd. Fá tækifæri til leikstjórn-
ar gefast innan stóru leikhúsanna
þannig ef að maður hefur áhuga
verður hann að gera þetta sjálfur.
Einhverra hluta vegna virðumst
við ekki hafa sömu aðstöðu í
leikhúsunum og kynslóðin á
undan. En ég held að frjálsir
leikhópar séu ekki bara andóf,
verkefnaval í stóru leikhúsunum
hefur ekki verið slæmt í vetur,
heldur vilja menn starfa sjálf-
stætt, safna reynslu og vita hvað
þeir geta tekist á við. Svo eru ís-
lendingar vitlausir í leikhús og
það hlýtur að örva okkur til að
búa til leikhús. Við erum núna
með íslenskan höfund á okkar
snærum, sem er að skrifa fyrir
okkur, en nafn hans verður ekki
gefið upp að svo stöddu. En það
verður vissulega gaman af frjálsu
leikhóparnir geta orðið jarðveg-
ur fyrir íslenska leikritun.“
As-leikhúsið
Leiklist er nœrandi
Ásdís Skúladóttirer leikstjóri
verksins Farðuekki, eftir Margar-
etJohansen. GunnarGunn-
arsson þýddi verkið en Jakob
ÞórEinarsson og Ragnheiður
Tryggvadóttir fara með hlutverk-
in. Sýnt verður á Galdraloftinu við
Hafnarstræti og það heitir Ás-
leikhúsið.
„Við spilum út hæsta trompinu
með þeirri áhættu sem fylgir því
að setja upp leiksýningu. Eg sótti
um styrk frá menntamálaráðu-
neyti og fékk hann. Það var svo
lág upphæð þegar til kom, að mitt
fyrsta viðbragð var að þetta væri
nánast bj amargreiði. Og ég hugs-
aði mig tvisvar um. En ákvað svo
að ég hefði verið heppnari en
margir sem ekkert fengu. Ég tal-
aði við mitt fólk og við lögðum
upp, með það að samkomulagi að
við fengjum ekkert kaup. Við
vinnum öll aðra vinnu á meðan,
því ekki er hægt að vera kauplaus
í heila tvo mánuði. Peningarnir
faraíhúsaleigu, ljósabúnað, bún-
inga, leikmuni og við þurfum að
greiða hvíslara, sýningarstjóra og
ljósamanni laun. En það
skemmtilegasta sem ég geri er að
vinna við leiklist og ég hlakka til
að fara á hverja æfingu. Leiklist
er endurnærandi."
En afhvetju ftjálsir leikhópar?
„Það em fleiri sem vilja starfa
sjálfstætt. Leikarar og leikstjórar
fá ekki tækifæri innan stóra
Ieikhúsanna. En málið er að
skapa eigið leikhús. Alþýðu-
leikhúsið og Egg-leikhúsið hafa
ratt farveginn að mörgu leyti. En
leikhús á að vera eins fjölbreytt
og kostur er, þannig að hún rúm-
ast ekki öll innan stóru leikhús-
anna. En þetta er mikið fjárhags-
legt átak og fólk endist ekki ár
eftir ár.“
Hvað sagði svo þitt fólk þegar þú
bauðst því að vinna með þér?
„Ástæðan fyrir því að þau
stökkva útí þetta er sú að þau
langar til að leika þessi hlutverk
og þar komum við að listam-
annseðlinu. Hlutverkin spanna
allar hugsanlegar tilfinninga-
sveiflur, þannig eru þau mikil
reynsla fyrir þau. Og þau hafa
sjálf valið. Reynslan er tvíþætt:
Hlutverkin eru krefjandi en þro-
skandi um leið og það er reynsla
að vinna við svo mikla áhættu,
bæði hvað snertir samstarf og
peningahliðina.“
Pors pro toto
Dans og leiklist
„Pars pro toto er latína og þýð-
ir: Hluti af heild. Verkefnið sem
við ætlum að sýna, um mánaða-
mótin febrúar-mars, erþriðja
verkefni hópsins. Við fengum
styrk f rá leiklistarráði og það er í
fyrsta skipti sem danshópur fær
slíkan styrk og mér finnst það af-
skaplega jákvætt, er bæði traust
og viðurkenning. Þróunin í Evr-
ópuersúaðdansinneraðvinna
mikið á og líka í leikhúsinu,"
sagði Katrín Hall, sem er ein af
forkólfum Parspro toto. Það eru
félagar úr íslenska dansflokkn-
um, ásamt Auði Bjarnadótturog
Ellert Ingimundarsyni, sem að
honum standa.
„Okkur langar til að búa til
leikhús og tvinna saman dans og
leiklist. Dans er ekki bara ballett
og við eram ekki sátt við þá hug-
mynd að dans sé upphafin list-
grein og eitthvað sem fólk skilur
ekki.
Þetta er mikil samvinna, við
völdum þá leið að hafa leikstjóra,
sem er Guðjón Pedersen, en ég
og Lára Stefánsdóttir tókum að
okkur að semja dansspor.“
En geturðu lýst verkinu nánar?
„Handritið að Dauðasyndun-
um sjö er sá grunnur sem við upp-
haflega byggjum á, en eram núna
komin óralangt frá handritinu.
Kjartan Ólafsson semur tónlist
og Ragnhildur Stefánsdóttir hög-
gmyndari gerir leikmynd og bún-
inga. Við erum að leita að heppi-
legu húsnæði fyrir sýningar. En
höfum fengið fyrir velvilja að æfa
uppí Þjóðleikhúsi og eins æfum
við á öðrum stöðum í bænum.
Við vinnum kauplaust og í svona
hlutverki er maður alltaf að biðja
fólk um að gera sér greiða. Það
fer þá eftir áhuga hvers og eins,
hvort hann sættir sig við þá upp-
hæð sem við getum boðið. En við
vildum reyna sjálfstætt starf.
Dansflokkurinn sýnir kannski
tvisvar á ári, en við vildum gera
eitthvað meira og reyna aðrar
leiðir en þær sem farnar eru í
stóra leikhúsunum. Við gerum
þetta af áhuga og mundum aldrei
gera þetta peninganna vegna, en
það var mikil hvatning að fá
þennan styrk.“
Sunnudagur 24. janúar 1987 ÞJÓÐVILJINN - SIÐA 11