Þjóðviljinn - 02.02.1988, Blaðsíða 5

VIÐHORF
Tónlistarháskóli eða sýndarstofnun
Gunnar Guttormsson skrifar
Afskipti ríkisvaldsins af mál-
efnum tónlistarfræöslu í landinu
hafa verið með sérstæðum hætti á
undanförnum mánuðum og virð-
ast þar ekki öll kurl komin til
grafar. Fyrir alþingi liggur sem
kunnugt er stjórnarfrumvarp til
laga um breytingar á verkasícipt-
ingu ríkis og sveitarfélaga þar
sem lagt er til að ríkið hætti fjár-
hagslegum stuðningi við tón-
listarskólana frá 1. sept. 1988 (6.
kafli, 18.-23. gr. og 10. kafli, 29.
gr.). Ákveðið hefur nú verið að
leggja til að frestað verði gildis-
töku þessa ákvæðis um eitt ár þ.e.
til 1. sept. 1989. Lög þau sem gilt
hafa um stuðning ríkisins við tón-
listarskólana (nr. 75/1985) eru að
stofni til frá árinu 1963; sett í ráð-
herratíð Gylfa Þ. Gíslasonar. Að
fella úr gildi ríkisstuðning við
tónlistarskólana þýðir að rekstri
margra tónlistarskóla er stefnt í
óvissu.
Það skýtur óneitanlega nokk-
uð skökku við að á sama tíma og
ríkisvaldið er með þessum hætti
að veikja undirstöður almennrar
tónlistarfræðslu í landinu skuli
ráðherra menntamála lýsa því
yfir að hann hyggist leggja fram á
yfirstandandi þingi frumvarp um
„tónlistarháskóla". (Ég set hér
orðið tónlistarháskóli milli til-
vitnunarmerkja því hér er ekki
allt sem sýnist.)
Þessar línur eru settar á blað til
að vekja athygli almennings á
þeirri ósamkvæmni og - ég leyfi
mér að segja - sýndarmennsku
sem hér er á ferðinni.
Á sl. hausti var kynnt í þing-
flokkum núverandi stjórnar-
flokka frumvarp til laga um tón-
listarháskóla (e.t.v. réttara að
tala um frumvarpsdrög). Frum-
varp þetta mun síðar hafa verið
sent ýmsum aðilum til kynningar
og hefur þannig komið fyrir
margra sjónir. - Frumvarpið er
afrakstur af starfi 3ja manna
nefndar sem skipuð var haustið
1985 af Ragnhildi Helgadóttur,
fáverandi menntamálaráðherra.
nefndinni áttu sæti Jón Nordal,
skólastjóri Tónlistarskólans í
Reykjavík (formaður), Baldvin
Tryggvason, gjaldkeri Tónlistar-
félagsins, og Árni Gunnarsson,
skrifstofustjóri í menntamála-
ráðuneytinu. Nefndinni var falið
að endurskoða drög að frumvarpi
um sama efni frá árinu 1978-79. -
Á þeim tíma sem síðan er liðinn
hefur orðið umtalsverð þróun í
tónlistarfræðslu í landinu, einir
10 tónlistarskólar bæst í hóp
þeirra kringum 50 sem fyrir voru
og nemendatala skólanna líklega
hart nær tvöfaldast (voru 3.500)
skólaárið 1975-76 en eru nú
kringum 8.000).
Það er kapítuli út af fyrir sig
hve lítil tengsl nefndin sem samdi
hið nýja frumvarp virðist hafa
haft við þá sem eru að vinna að
tónlistarmálum í landinu. Mér er
þannig ekki kunnugt um að
nefndin hafi nokkru sinni kvatt
forráðamenn tónlistarskólanna
saman til viðræðna um þetta mál.
- Oft hafa stjórnskipaðar nefndir
boðað til ráðstefnu af minna til-
efni. - Nefndin hefur líklega ekki
talið sig þurfa að sækja neinar
hugmyndir út fyrir sínar raðir né
talið nauðsynlegt að fá viðbrögð
virði að vera rakin). Þegar á
heildina er litið er vandséð að
markmið frumvarpsins sé að
veita nýjum straumum inn í tón-
listarfræðslu og tónlistarlíf okk-
ar, þ.e. að með því sé verið að
leggja grundvöll að starfi nýrrar
og þróttmikillar mennta- og
rannsóknastofnunar.
Stærsti annmarki frumvarpsins
er líklega sá að í því er ekki byggt
á neinni skilgreiningu á mörkum
og tengslum einstakra skólastiga
tónlistarnáms. „Háskólinn"
verður þessvegna „eyland“ því að
vitneskju skortir um hvaða nám
lag milli núverandi rekstraraðila
Tónlistarskólans í Reykjavík um
kostnað við framhaldsnám í tón-
list, þar á meðal menntun tónlist-
arkennara." - Hér er vissulega
hugað að samræmi í hlutunum(l).
En eðlilegt er að spyrja hvort
ekki sé ætlunin að gera hliðstætt
samkomulag við aðra tónlistar-
skóla sem veita framhaldsmennt-
un, þ.á m. fyrir tónlistarkennara
í sérgreinum?
Til þess að unnt sé að móta hér
löggjöf um tónlistarháskóla sem
stenst kröfur tímans þarf annað
verklag og kannski ekki síst aðra
A sama tíma ogAlþingi hyggst afnema
stuðning ríkisins við tónlistarskólana
vœri það að bœta gráu ofan á svart ef
menntamálaráðherra œtlaði aðfreista
þess að knýja ígegnum það þing, sem nú
situr, sýndarfrumvarp um tónlistar-
háskóla
við tillögum sínum áður en þær
voru klæddar í frumvarpsbúning.
Nefndin hefur, að mér finnst,
vanmetið þýðingu þess starfs sem
henni var ætlað að vinna. - Sú
hugsun hvarflar að manni að
nefndarmenn hafi ekki talið sig
vera að fjalla um mótun nýs skóla
eða skólastigs heldur hugsað sem
svo að verkefnið væri fyrst og
fremst að koma rekstrarkostnaði
eins tónlistarskóla yfir á ríkið og
slíkt gæti tæpast höfðað til áhuga
aðila utan viðkomandi skóla?
Hér er alls ekki ætlunin að
rekja í einstökum atriðum efni
þessa frumvarps (enda tæpast
viðeigandi meðan það hefur ekki
verið lagt fram á þingi). Það er þó
áhugavert að reyna að átta sig á
því hvort frumvarpið boði ein-
hverja nýja stefnu í málefnum
„æðri“ tónlistarfræðslu og hvort
þar sé tekið tillit til þeirrar stór-
stígu þróunar sem orðið hefur í
tónlistarfræðslu hér á undanförn-
um árum (m.a. vegna þeirra laga-
ákvæða sem nú stendur til að
nema úr gildi). Við lestur á þeim
fátæklegu athugasemdum sem
frumvarpinu fylgja kemur í ljós
að þar er fátt nýmæla og stefnu-
markandi atriða. Uppistaðan í
greinargerðinni eru nokkrar
stiklur úr sögu Tónlistarskólans í
Reykjavík (sem vissulega er þess
liggur að baki lokaprófum frá
tónlistarskólunum sem m.a. búa
nemendur undir háskólanám.
Hér vantar því nákvæmar upplýs-
ingar til að byggja á og að þeim
fengnum þarf að samræma
inngönguskilyrði í tónlistarhá-
skóla.
Af stjórnunarkafla frumvarps-
ins má helst ráða að fyrst og
fremst sé stefnt að því að festa í
sessi gróna skólastofnun með
kostum hennar og göllum. Stjórn
„tónlistarskólans" skal vera
innanhússtjórn og hvergi er svo
mikið sem vikið að þeim mögu-
leika að fulltrúar frá samtökum
tónlistarmanna og öðrum
menntastofnunum, s.s. tónlistar-
skólum, geti verið ráðgefandi um
málefni skólans. - Þetta er í
stuttu máli sagt frumvarp um að
ríkið kosti rekstur framhalds-
deildar Tónlistarskólans í
Reykjavík og leigi aðstöðu hjá
Tónlistarfélaginu.
Það er augljóst samhengi milli
þessarar frumvarpssmíðar og
frumvarpsins um breytta verka-
skiptingu milli ríkis og sveitarfé-
laga. f athugasemdum við síðar-
nefnda frv. segir: „...Þá er í
undirbúningi lagasetning um
æðra tónlistarnám. Þar til þau lög
hafa verið samþykkt er eðlilegt
að gert verði sérstakt samkomu-
hugsun en þá sem setur mark sitt
á umrætt frumvarp. Það er
óhugsandi að smíða skynsamlega
löggjöf um tónlistarháskóla
nema áður hafi farið fram úttekt
á núverandi stöðu tónlistar-
fræðslu í iandinu og greining á
námskröfum á hverju námsstigi
svo sem áður er að vikið.
Á síðustu árum hafa hugmynd-
ir um dreifingu háskólanáms á
skólastofnanir skotið rótum með-
al skólamanna. Með þessar hug-
myndir sem viðmiðun þarf að
leita svara við því hvort yfirleitt
sé æskilegt - miðað við þá þróun
tónlistarfræðslu sem hér hefur átt
sér stað síðustu árin - að háskóla-
nám í tónlist, þ.m.t. kennara-
menntun, fari eingöngu fram í
einni skólastofnun. - Þeir sem
frumvarpið sömdu virðast loka
augunum fyrir því að a.m.k. þrír
tónlistarskólar bjóða upp á nám
sem er sambærilegt námi í fram-
haldsdeild Tónlistarskólans í
Reykjavík. Þessir skólar eru
Tónskóli Sigursveins, Söng-
skólinn ( Reykjavík og Nýi tón-
listarskólinn. Það er óhjákvæmi-
legt að tekið verði tillit til þessa
veruleika þegar rætt er um skipu-
lag tónlistarháskóla. Vel má
hugsa sér að framangreindir
skólar taki að vissu marki þátt í
fræðslu á háskólastigi og sitji við
sama borð og forystustofnunin
varðandi opinberan fjárstuðning.
Svo brýnt sem það er að stofna
hér myndarlegan tónlistarhá-
skóla, þá sýnist óhjákvæmilegt að
önnur verkefni hafi forgang um
sinn: Það verður að treysta betur
undirstöður almennu tónlistar-
fræðslunnar og setja um hana
löggjöf í stað þeirrar sem nú
stendur til að skerða. í athuga-
semdum við fyrrnefnt frumvarp
um verkaskipti ríkis og sveitarfé-
laga kemur fram að
menntamálaráðherra „...hefur
ákveðið að skipa sérstaka nefnd
til að endurskoða lögin í heild
sinni." (Um VI kafla.) Þessu ber
að fagna og vonandi verður unnið
að þessum málum í réttri röð,
þ.e. litið á starf nefndarinnar sem
veigamikinn þátt í undirbúningi
að stofnun tónlistarháskóla og
vandaðri lagasetningu um hann.
Með ýmisskonar undirbyggj-
andi starfi geta stjórnvöld óefað
bætt nokkuð fyrir þá röskun sem
áformin um afnám ríkisstuðnings
við tónlistarskólana hafa þegar
valdið. Nærtækt er að efla það
starf sem hafið var í menntamála-
ráðuneytinu á árunum 1980-83 í
þágu tónlistarskólanna. Þá fór
þar fram endurskipulagning á
innra starfi tónlistarskólanna og í
framhaldi af því var hafin náms-
skrárgerð. Sérstök nefnd vann að
þessu verkefni í samvinnu við
skólana og hún skilaði yfir-
gripsmikilli álitsgerð til ráðuneyt-
isins. Lítið af tillögum nefndar-
innar hefur náð fram að ganga
m.a. vegna fækkunar á starfsliði í
ráðuneytinu árið 1984. Um
tveggja ára skeið (82-84) var Jón
Hlöðver Áskelsson, núv. skóla-
stjóri Tónlistarskólans á Akur-
eyri, í fullu starfi hjá ráðuneytinu
sem námsstjóri tónlistarfræð-
slunnar - og hafði meira að segja
lausráðinn starfsmann sér til að-
stoðar. Nú skilst mér að einum
manni sé ætlað að sinna bæði
námsstjórn vegna tónmennta-
fræðslu í grunnskólum og náms-
stjórn tónlistarskólanna.
Að endingu þetta: Á sama
tíma og alþingi hyggst afnema
stuðning ríkisins við tónlistar-
skólana, væri það að bæta gráu
ofaná svart ef menntamálaráð-
herra ætlaði að freista þess að
knýja gegnum það þing sem nú
situr sýndarfrumvarp um tónlist-
arháskóla. Eins og hér hefur ver-
ið drepið á bíður fræðsluyfirvalda
mikið og vandasamt undirbún-
ingsstarf áður en setning löggjaf-
ar um tónlistarháskóla kemur til
álita. Tónlistarfræðslunni og tón-
listarlífi í landinu er mestur greiði
|erður með því að byrjað verði
strax á því starfi.
Bjórfnimvaipið er tímaskekkja
Áskorun lœkna sem vinna að meðferð áfengissjúklinga
Undirritaðir læknar, sem allir
vinna að meðferð áfengissjúk-
linga, skora hér með á alþingis-
menn að vísa frá frumvarpi um
breytingu á áfengislögum, sem er
fram komið til þess að leyfa
bruggun og sölu áfengs öls hér á
landi. Við teljum þetta frumvarp
tfmaskekkju, þegar annars gætir
vaxandi áhuga á nauðsyn heilsu-
verndar og forvarna. Það er
augljóst að sala áfengs öls yrði til
að auka heildarneyslu áfengis í
landinu og þar með til að auka
þann samfélags- og heilsufars-
vanda sem hlýst af neyslu áfengis.
Slík er reynsla frændþjóða okkar.
Reynsla Svía af milliölinu er fræg
að endemum. Með tilkomu þess
jókst heildarneysla áfengis veru-
lega og minnnkaði aftur er sölu
þess var hætt. Sala milliölsins
varð ekki til að draga úr neyslu
sterkari drykkja, þvert á móti dró
hún mjög verulega úr sölu minna
áfengs öls. Hjá Finnum, sem hafa
svipaðar drykkjuvenjur og við,
bættist ölið við aðrar áfengisteg-
undir. Því miður er ekkert hér á
landi sem gerir það líklegt að
öðruvísi fari hér, jafnvel þótt
bjórinn verði eingöngu seldur í
Áfengisverslun ríkisins, sem
raunar verður ekki, því að hann
verður áreiðanlega seldur á yfir
130 vínveitingastöðum sem nú
þegar eru til.
Nýlegar faraldsfræðilegar
rannsóknir sýna að hér á landi
hafa líkurnar til að verða áfeng-
ismisnotkun að bráð aukist veru-
lega samfara aukinni áfengis-
neyslu þjóðarinnar. Eftir að augu
manna í öðrum löndum hafa opn-
ast betur fyrir þeirri heilsuvá,
sem áfengisneyslu fylgir hefur
einnig komið í ljós að tíðni dryk-
kjusýki þar er mun hærri en hér á
landi. Nefna má sem dæmi að al-
gengi drykkjusýki er verulega
meiri í Svíþjóð og Bandaríkjun-
um en á íslandi, enda heildarn-
eysla áfengis þar mun meiri en
hér. Aðrir fylgikvillar ofnotkun-
ar áfengis, að meðtöldum lifrar-
skemmdum eru algengari þar en
hér. Vegna þess að dauðsföll af
völdum skorpulifrar hafa alla tíð
verið mjög fá hér á landi, meira
að segja meðal íslenskra drykkju-
manna, hefur ekki verið hægt að
nota tíðni þeirra til þess að áætla
algengi misnotkunar áfengis hér
eins og gert hefur verið í öðrum
löndum. Af þessum sökum verð-
ur ekki heldur ályktað um tengsl
heildarneyslu áfengis og lifrar-
skemmda út frá breytingum sem
verða á dánartíðni af völdum
skorpulifrar hér á landi, og síst
þegar þessar breytingar eru ekki
tölfræðilega marktækar. Ástæða
þess að skorpulifur er miklu
sjaldgæfari á íslandi en í nokkru
öðru vestrænu landi er meðal
annars sú að heildarneysla áfeng-
is hér er og hefur lengi verið
minni. En meginskýringin í því að
heildarneysla áfengis á íslandi er
minni en annars staðar er sú, að
hér hefur ekki verið leyfð fram-
leiðsla og sala áfengs öls.
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin
leggur áherslu á að draga skuli úr
heildaráfengisneyslu vegna þess
að víðtækar rannsóknir um allan
heim hafa sýnt fram á tengsl
hennar við hvers kyns heilbrigð-
isvandamál, andleg, líkamleg og
félagsleg. Til þess að ná þessu
markmiði bendir stofnunin á
ýmsar leiðir svo sem hömlur á
sölu og dreifingu áfengis ásamt
fræðslu.
Bent er á það í ritum Alþjóða-
heilbrigðisstofnunarinnar, að
nýir drykkjusiðir, sem fylgdu í
kjölfar breytinga, hafi aðallega
bæst við þá, sem fyrir voru, en
ekki komið í þeirra stað, saman-
ber reynslu Finna sem áður var
vikið að. í því sambandi er rétt að
minna á, að það er eitt að banna
tegund áfengis, sem áður hefur
verið leyft að framleiða og selja,
annað að leyfa framleiðslu og
sölu nýrra tegunda eins og stefnt
er að með bjórfrumvarpinu, en
það hefur leitt áfengismálaum-
ræðuna inn á þær villigötur sem
hún er nú á.
Áfengi er jafn skaðlegt heilsu
manna í hvaða formi sem er,
hvort heldur áfengu öli eða öðru.