Þjóðviljinn - 14.02.1988, Blaðsíða 7

Þjóðviljinn ó
kjötkveðjuhótíð
á Suður-Ítalíu
Alltfrá Egyptalandi hinu
forna, í gegnum rómverska
keisaraveldið og hinarkristnu
miðaldir í Evrópu til dagsins í
dag hefur sá siður haldist að
ákveðna daga á ári er allt
leyfilegt: eftir því sem siða-
reglur þjóðfélagsins verða
strangari, þeim mun meiri þörf
hafa þegnarnir fundið til þess
að losa sig úrspennitreyjunni
að minnsta kosti einu sinni á
ári. Og yfirvöldin hafa lengst
af séð þann kostinn skynsam-
legastan að horfaframhjá
þessum leik, og reyndareru
þau tímabil í sögunni að eng-
inn tók virkari þátt í karneval-
látunum og föstugangs-
hlaupunum en einmittyfir-
stéttin.
Lútherskan
andvíg karnevalinu
Kamevaltíminn í kaþólskum
löndum stendur nú sem hæst.
Fimmtudagurinn 11. febrúar
heitir í kaþólskum löndum
fimmtudagurinn feiti, og markar
víða upphaf karnivaltímans, sem
stendur mislengi eftir stöðum og
hefðum, en á þó samkvæmt hinni
kristilegu hefð að ljúka á sprengi-
dag, sem nú er 16. þessa mánað-
ar. Síðan hefst sjöviknafastan
með öskudegi, en askan er eins
konar iðrunarmerki og áminning
um forgengileika holdsins. Karn-
evalskemmtun er þó haldið
áfram lengur víða í kaþólskum
löndum, og fer það allt eftir hefð-
um á hverjum stað.
Þegar siðaskiptin urðu á miðri
16. öld í norðanverðri álfunni
lögðust margir heittrúaðir
mótmælendur gegn „föstugangs-
hlaupunum og öðru apaspili“,
eins og það var kallað hér á landi.
Það átti einnig við á Norðurlönd-
unum. Þannig segir í „Norsku
lögunum" sem Kristján 5. lét
setja árið 1687 og giltu að hluta
hér á landi að „allir óskikkanlegir
og hneykslanlegir leikir um jól
eður á öðrum tímum og föstu-
gangshlaup fyrirbjóðist strengi-
lega og eigi alvarlega að straff-
ast“. (Sjá Árni Björnsson: Hrær-
anlegar hátíðir, Örn & Örlygur
1987). íslenska karnevalhefðin
er af þessum sökum snautleg, en
hefur þó varðveitt þann skemmti-
lega sið, að á bolludaginn er
börnunum heimilað að hýða for-
eldra sína og aðra fullorðna, auk
þess sem öllum er leyfilegt að
kýla sig út með feitmeti eftir
bestu getu, bæði á bolludag og
sprengidag, en það telst vart jafn
eftirsóknarvert nú á tímum og
áður fyrr, þegar kólesterólið
þótti eftirsótt munaðarvara og
kransæðastíflan var óþekkt sem
menningarsjúkdómur.
Karneval ó Ítalíu
Karnevalhefðin á sér óvíða
sterkari rætur í Evrópu en á ítal-
íu. Framkvæmd karnevalsins þar
er þó mjög misjöfn eftir stöðum,
og þannig er karnevalið í Fen-
eyjum að mörgu leyti gjörólíkt
þeirri skemmtun sem tíðkast í Vi-
areggio, svo að tveir frægustu
karnevalstaðirnir séu nefndir.
En eitt er þó meginatriði í allri
karnevalskemmtun, og það er
gríman: það að dulbúa sjálfan
sig, skipta um kyn, stöðu eða
stétt í þjóðfélaginu. Dulargervið
og gríman gera mönnum kleift að
gera það sem annars væri hvorki
mögulegt né leyfilegt: að daðra
við giftar eða lofaðar konur, að
gera gys að yfirvöldunum, að
komast á forboðna staði og í for-
boðinn félagsskap, allt á fölskum
forsendum dulargervisins. Karn-
evalið er fyrst og fremst leiksýn-
ing, gríðarmikið götuleikhús þar
sem aliir eru þátttakendur og
nánast allt er leyfilegt.
Þó hefur stundum þótt ástæða
til þess að grípa til takmarkana á
frelsinu, eins og til dæmis í Fen-
eyjum árið 1458, þegar sett voru
lög sem bönnuðu karlmönnum
að klæðast kvengervi á karneval-
inu og smygla sér þannig inn í
nunnuklaustrin. Og reyndar varð
grímubúningurinn svo vinsæll í
Feneyjum að fólk tók að nota
hann utan karnevaltímans, og
sáu yfirvöld sömuleiðis ástæðu til
þess að banna slíkt á helgum
dögum.
f sumum bæjum á ftalíu er
mönnum refsað ef þeir látasjá sig
grímulausa á karnevalhátíðinni
(t.d. grýttir með appelsínum eða
tómötum), og einnig eru dæmi
þess að borgarstjórinn víki úr sæti
sínu á karnvalshátíðinni fyrir ein-
hverjum loddaranum, svona rétt
til þess að undirstrika að þennan
dag eigi að hafa endaskipti á
heiminum.
Gríman og
Commedia dell'arte
Gríman býr yfir dulrænum á-
hrifamætti og tvíræðum. Um leið
og hún er fals er hún yfirlýsing um
að hér sé kynnt ákveðin persóna.
Orðið persóna hafði reyndar
upprunalega sömu merkingu og
gríma hjá Grikkjum. Ef gríman
er persóna, þá er grímuklædd
persóna um leið gríma sem klæðir
sig grímu!
Gríman á sér mikla hefð á ítal-
íu, ekki síst í kringum leikhús-
hefðina Commedia dell'arte, sem
á uppruna sinn sem alþýðlegt
leikhús á miðöldum. Ákveðnar
persónur ganga í gegnum þessa
leikhúshefð og eru alþekktar á ft-
alíu og ganga enn ljósum logum á
karnevalinu: Arlecchino, skógar-
sveinninn sem skrýðir sig laufi og
á trúlega uppruna sinn í eins kon-
ar vorblóti í skógivöxnum fjalla-
hlíðunum fyrir ofan Bergamo, en
fékk síðar meir fastari mót sem
hinn slyngi og tækifærissinnaði
þjónn tveggja húsbænda, klædd-
ur köflóttum samfestingi úr litum
skógarins, brúnum, grænum og
hvítum, og með dökka grímu
fyrir hálfu andlitinu. Arlecchino
er fullur lífslöngunar, og hug-
myndaflugið er helsta skapgerð-
areinkenni hans, og þótt hann
þjóni tveimur herrum er hann
innst inni sannur stjórnleysingi.
Pantalone er uppáhaldshús-
bóndi Arlecchino, gamall og rík-
ur og of veikburða til þess að geta
gefið ógnvekjandi kylfuhögg.
Pantalone er Feneyingur, en
auðmannastéttin í Feneyjum var
fræg fyrir það hversu mikið hún
barst á og glæsilega.
Pulcinella er ættaður frá Nap-
olí og á ýmislegt skylt með Arl-
ecchino. Hann er þó ekki eins
sveimhuga og mun matelskari, en
hann veit fátt betra i veröldinni
en makkarónur hæfilega stíf-
soðnar undir tönn með napó-
litanskri tómatsósu. Og Pulcin-
ella skelfist dauðann meira en
Arlecchino, sem lætur eins og
hann viti ekki að hann sé til...
Þessar persónur úr Commedia
dell'arte, sem við sjáum enn á
götunum á ítölskum karnevalhát-
íðum eru tákn fyrir ákveðnar per-
sónugerðir: undirsátann, yfir-
manninn, sveimhugann, raun-
sæismanninn o.s.frv. Þess utan
sjást allar hugsanlegar mann-
gerðir á karnevali: fólk klæðir sig
út sem þekktar persónur í þjóðiíf-
inu, sem kirkjuhöfðingjar, fót-
boltastjörnur, stjórnmálamenn,
dýr, æfintýrapersónur, teikni-
myndafígúrur o.s.frv. Það mikil-
vægasta í þeim efnum er að hug-
myndafluginu séu ekki settar
neinar skorður!
Karnevalið
í Feneyjum
Karnevalið í Feneyjum er
frægast allra karnevala í Evrópu.
Kemur þar margt til, hefðin, sag-
an og það magnþrungna um-
hverfi sem borgin býr yfir með
sínum speglandi sfkjum, tígulegu
gotnesku höllum, þröngu stræ-
tum og fögru torgum og því róm-
antíska æði sem hefur gefið fen-
eyska karnevalinu orðspor synd-
arinnar öðrum fremur. En karne-
valið í Feneyjum var kannski
aldrei eins spennandi eins og á
17. og 18. öldinni þegar Casa-
nova gekk þar um götur með
skykkju sína og barðaþungan
hatt og grímu fyrir augum: hvaða
hefðarmaður gat verið öruggur
með konu sína í slíku andrúms-
lofti?
Á meðan karnevalið í Fen-
eyjum er frægast fyrir grímumar,
búningana og þetta seiðmagnaða
og synduga andrúmsloft, þá er
karnevalið í Viareggio á vestur-
strönd Ítalíu frægast fyrir
skrautsýningarnar og vagnana
sem gerðir em nýir fyrir hvert
karneval, þar sem stjórnmála-
menn, íþróttamenn og aðrar
stjörnur úr þjóðlífinu eru gjarnan
blásnar upp í risastærðir og hafð-
ar að spotti, almúganum til
skemmtunar. Slíkar skrautsýn-
ingar fara reyndar fram í flestum
bæjum Ítalíu, og er oft ótrúlegt
að sjá hvílíka vinnu fólk leggur í
undirbúning þessara skrautsýn-
inga.
Karneval í Amalfl
Fyrir tveim árum dvaldi sá er
þetta ritar vetrarmánuðina á
Suður-Ítalíu, nánar tiltekið í Am-
alfi skammt fyrir sunnan Napoli.
í Amalfi eru menn að kveðja jól-
in og fagna nýju ári nær allan jan-
úarmánuð með sífelldum flugeld-
asýningum, sprengingum, skrúð-
göngum og lúðrablæstri, þar sem
notast er við hin ótrúlegustu
heimatilbúin hljóðfæri, potta og
pönnur og annan þann áslátt sem
fremur mikinn hávaða. Jöturnar
með Jesúbarninu eru svo margar
og það þarf að taka þær niður
með slíkri viðhöfn að þessi hama-
gangur virðist aldrei ætla að taka
enda. En það er ekki fyrr búið að
kveðja jólin og pakka síðasta Jes-
úbarninu niður í janúarlok með
viðeigandi sprengingum, flugeld-
asýningum og hamagangi, en
undirbúningur karnevalsins er
kominn í fullan gang, og þar
leggjast allir á eitt: skólabörnin
æfa sig fyrir skrúðgönguna, þau
sauma sér skrautbúninga og
grímur, gera sér vendi og prik til
að sveifla og æfa sig að dansa
samba eða önnur spor sem þau
stíga í takt eftir æsandi tónlist.
Aðalskrúðgangan fer fram í
næsta bæ, Maiori, því göturnar í
Amalfi rúma ekki allt fólkið og
vagnana sem eru sumir hverjir á
stærð við lítil hús. Greinilegt er
að skólarnir og bæjaryfirvöld
leggja mikið fram við undirbún-
ing karnevalsins, sem þarna virð-
ist ekki hvað síst vera skemmtun
barnanna og unga fólksins. En
hinir fullorðnu mæta líka uppá-
búnir í allra kvikinda líki og auk
skrúðgöngunnar er margt til
skemmtunar, því það ríkir tívol-
ístemmning á götunum með sölu-
borðum sem selja sætindi og
happdrættisvinninga og hvað
eina, svo eru skotbakkar og ann-
að sem fólk getur skemmt sér við,
en mesta skemmtunin er þó í því
fólgin að fá útrás fyrir dulda
leikhæfileika sína í dulargervinu,
abbast upp á ókunnuga með
óhefðbundnum hætti og að skoða
þetta undarlega sjónarspil í birt-
unni af febrúartunglinu sem
endurspeglast í marflötum
Salerno-flóanum. Þetta er geg-
gjaður heimur, en geggjunin
verður kannski ekki augljós fyrr
en maður sér hana í gegnum
karnevalgrímuna!
-ólg
Með föstugangshlaupum og karnevalsskemmtun
eru höfð endaskipti ö heiminum: Börnin hýða þö
fullorðnu, undirsötarnir hœðast að yfirvöldunum,
karlmenn klœða sig sem konur og konur sem
karlar og stjómleysið er kjörorð dagsins!
Sunnudagur 14. febrúar 1988 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7