Þjóðviljinn - 11.03.1988, Blaðsíða 7

Kjarnorkuvopn til nota á „hefðbundnum" vigvelli eru ekki ný af nálinni. Þessi mynd er frá 1953 og sýnir tilraun með 15 kílótonna sprengju úr fallbyssu á til
raunasvæði Bandaríkjahers í Nevada-eyðimörkinni. Þessi sprengja er af svipuðumstyrkleikaog Hiroshima-sprengjan. Nútímasprengjurfyrirfallbyssureru
nifteindasprengjur, ekki einsöflugaren þessi, en hafa þeim mun meiri geislavirkni.
fyrr megi ekki draga úr fælingar-
mætti kjarnavopnanna meira en
orðið er. En það hangir fleira á
spýtunni en fælingarkenningin.
Samningar um þriðju núlllausn-
ina myndu einnig stöðva áform
Bandaríkjanna og Nato um að
koma upp fjölda eldflauga með
hefðbundnum sprengihleðslum á
meginlandi Evrópu en þessum
flaugum er m.a. ætlað það hlut-
verk að ráðast á herflugvelli og
stjórnstöðvar Varsjárbandalags-
ins á fyrstu mínútum átaka í Evr-
ópu.
Höfuðröksemd þeirra sem
vilja endurnýja kjarnavopnin er
sem sagt sú að ekki megi draga úr
fælingunni. Fylgismenn þriðju
núlllausnarinnar benda hins veg-
ar á að í fyrsta lagi sé fæling nægi-
lega tryggð með bandarískum,
breskum og frönskum kafbáta-
eldflaugum, bandarískum stýrif-
laugum í herskipum og árásark-
afbátum og síðast en ekki síst
kjarnavopnum í langdrægum,
bandarískum sprengiflugvélum. I
öðru lagi eigi Sovétríkin miklu
fleiri skammdræg kjarnorkuvopn
og eldflaugar með hefðbundnar
sprengihleðslur. Þeir segja að í
upphafi styrjaldar milli Nato og
Varsjárbandalagsins muni þess-
arr hefðbundnu sprengiflaugar
Sovétríkjanna falla sem regn yfir
Vestur-Evrópu og valda mikilli
hræðslu og ringulreið. Þær muni
jafnvel geta eytt að miklu leyti
flugvöllum, höfnum og öðrum
mikilvægum samgönguleiðum
með þeim afleiðingum að erfitt
verði að koma til Evrópu birgð-
um og nauðsynlegum liðsauka frá
Norður-Ameríku í tæka tíð. Þeir
telja því að það sé Vesturveldun-
um mjög í hag að semja um út-
rýmingu skammdrægra vopna.
Það er ekki bara í Evrópu sem
þriðja núlllausnin á sér hljóm-
grunn. í nýlegri skýrslu rann-
sóknarþjónustu Bandaríkja-
þings, Congressional Research
Service, ermjögtekiðundirþessi
sjónarmið.
Óháðar friðarhreyfingar í Evr-
ópu efuðust strax frá upphafi um
að einlægni byggi að baki tillögu
Reagans um tvöföldun núlllausn-
ina, þ.e. útrýmingu meðaldrægra
eldflauga í Evrópu, og bentu á að
ein og sér fæli hún ekki í sér neina
tryggingu fyrir afvopnun. Þess
vegna mótuðu þær tillögu um að
frysta öll kjarnavopn (líka bresk,
frönsk og kínversk) samhliða út-
rýmingu meðaldrægu flauganna.
Mörgum þykir sem áform Nato
um endurnýjun kjarnavopna í
Evrópu staðfesti þessar efa-
semdir. Nokkur helstu friðar-
samtök Evrópu hafa ákveðið að
koma saman til fundar í Kolding í
Danmörku í apríl þegar varnarm-
álaráðherrar Natoríkja þinga í
kjarnorkuáætlunarnefndinni og
reyna að komast að endanlegri
niðurstöðu um hvort og hvernig
beri að endurnýja kjarnavopn
bandalagsins.
Friðarhreytingar
mótmæla þessum
áformum
Friðarhreyfingarnar ætla að
mótmæla þessum áformum og
koma mótmælaundirskriftum frá
einstökum Natolöndum á fram-
færi við þennan fund kjarnorkuá-
ætlunarnefndarinnar. Hvort á-
kvörðun um að endurnýja kjarn-
orkuvopn Nato í Evrópu nú í
kjölfar INF samningsins á eftir að
skapa samskonar ólgu og ákvörð-
unin um að setja upp Pershing 2
og stýriflaugarnar gerði í kring-
um 1980 skal ósagt látið en það er
ljóst að andstaða gegn þessum
áætlunum er mikil, t.d. eru nær
allir evrópskir jafnaðarmanna-
flokkar andvígir þeim.
Margaret Thatcher hefur þeg-
ar lýst því yfir að hún sé samþykk
því að F-lll sprengiþotum með
kjarnavopnum um borð verði
fjölgað í Bretlandi. Það er ekki
þar með sagt að breskur almenn-
ingur sé reiðubúinn að taka á
móti þeim. Ef höfð er í huga öll sú
barátta sem fram fór gegn upp-
setningu stýriflauga á bresku
Iandi, eins og t.d. í Greenham
Common herstöðinni, þá má bú-
ast við því að mikil andstaða
verði gegn staðsetningu fleiri véla
af þessari gerð í Bretlandseyjum.
í þessu sambandi má minnast
þess að það voru F-lll sprengi-
þotur frá bandarískum herstöðv-
um í Bretlandi sem gerðu loftá-
rásir á Líbýu 1986 og vakti það
mikla reiði flestra Breta. Þessar
vélar njóta því lítilla vinsælda þar
í landi. Hvað verður tekið til
bragðs ef ríkisstjórn Bretlands
treystir sér ekki að taka við þess-
um flugvélum þegar á reynir?
Niðurstaðan gæti orðið sú að
setja nokkur hundruð stýriflaug-
ar í herskip ofansjávar og í kaf-
báta undir herstjórn Nato í Evr-
ópu.
Afstaða íslenskra
stjórnvalda
Bandarískir flotaforingjar eru
lítt hrifnir af þeirri hugmynd að
Nato í Evrópu fái undir sína
stjórn kafbáta búna stýriflaug-
um. í fyrsta lagi vilja þeir nota
árásarkafbáta sína til
gagnkafbátahernaðar fyrst og
fremst og í öðru lagi hafa þeir
miklu meira athafnafrelsi ef bát-
arnir eru eingöngu undir banda-
rískri stjórn en ef hluti þeirra lyti
sameiginlegri herstjórn Nato.
Það er hins vegar engin trygg-
ing fyrir því að þessum kosti verði
hafnað. Vert er að minnast þess
að ákvörðunin um Pershing 2
flaugamar var ekki tekin á hern-
aðarlegum forsendum heldur
pólitískum. Miklar líkur eru ein-
mitt á því að Þjóðverjar muni
leggja á það mikla áherslu að sæst
verði á að fjölga stýriflaugum í
höfunum, og að skammdræg
kjarnavopn í Þýskalandi verði
ekki endurnýjuð, heldur verði
samið um fækkun þeirra og
jafnvel útrýmingu. Christoph
Bertram, einn ritstjóra þýska
blaðsins Die Zeit og fyrrum for-
stjóri Alþjóðaherfræðistofnunar-
innar í London, benti á þessa leið
í bandaríska tímaritinu Time sl.
vetur og hann áréttar hana í grein
sem Morgunblaðið birti 28. fe-
brúar sl. Og á ráðstefnu varnar-
málaráðherra Nato í Osló á síð-
asta ári var það mjög á dagskrá að
tryggja öryggi Evrópu með fleiri
kjarnavopnum í höfunum eftir að
meðaldrægu flaugunum hefði
verið útrýmt. Ein helsta röksemd
þeirra sem vilja hafa kjarnavopn
Nato í höfunum er að slíkt muni
ekki vekja mikla andstöðu meðal
almennings í helstu Evrópuríkj-
um.
Þorsteinn Pálsson sá að vísu
ástæðu til að vara við aukinni víg-
væðingu í höfunum en að öðru
leyti bar ræða hans á leiðtogaf-
undinum fremur keim af utan-
ríkisstefnu Sjálfstæðisflokksins
en þeirri stefnu sem utanríkisráð-
herra hefur verið að móta að und-
anförnu. íslensku ráðherrarnir
skrifuðu undir yfirlýsingu
leiðtogafundarins og þar með
heimild til að endurnýja kjarna-
vopn í Evrópu „þar sem það er
nauðsynlegt." Hvernig þeir vilja
að staðið verði að því er ekki vit-
að. Hver verður afstaða íslenskra
stjórnvalda þegar endanleg
ákvörðun verður tekin?
Steingrímur Hermannsson ut-
aríkisráðherra ákvað að styðja
frystingartillögu Svíþjóðar og
Mexíkó á vettvangi Sameinuðu
þjóðanna, og ef taka má mark á
skýrslu hans til Alþingis 1988 er
rökrétt að álykta sem svo að ís-
lendingar styðji hugmyndir um
þriðju núlllausnina og beiti sér af
alefli gegn öllum hugmyndum um
þróun og uppsetningu nýrra
kjarnorkuvopna. í skýrslunni
segir m.a.:
„Ég hef ávallt verið þeirrar
skoðunar að við íslendingar
eigum að beita okkur eins og við
getum fyrir friði, fækkun og
eyðingu kjamavopna og bættu
ástandi heimsmála almennt.
Þetta sjónarmið mitt hef ég ítrek-
að á fundum Atlantshafsbanda-
lagsins og annars staðar þar sem
ég hef talað fyrir hönd íslands.“
Eftir er að sjá hvort þetta sjón-
armið verður ítrekað á fundi
kjarnorkuáætlunamefndar Nato
í Kolding 26. apríl næstkomandi.
Vigfús Geirdal
skrifar
Kjarnorkuvopnin,
hernaðarbanda-
lögin og ísland
I. grein
Föstudagur 11. mars 1988 ÞJÓÐVIUINN - SÍÐA 7