Þjóðviljinn - 17.03.1988, Blaðsíða 8

________________/BORG& BYGGÐIR^ÍL Hjörieifur Sveinbjörnsson
Skipaskurð í Vatnsmýrina
Borgin sem aldrei var byggð:
Tœpt ánokkrumskipulagshugmyndum sem ekki urðu að veruleika
Stífelsi í Tjörnina og Tjörnina
upp í Arbæ; þessi gamla hugdetta
þeirra Matthildinga er ekkert
endilega sú róttækasta sem viðr-
uð hefur verið í sambandi við téð
stöðuvatn, enda í harðri sam-
keppni við mýgrút skipulagshug-
mynda frá ýmsum tímum. Matt-
hildingar eru að vonum ekki einir
um að hafa sett fram hugmyndir
að breyttu skipulagi í borginni við
daufar undirtektir, og er mála
sannast að ólíkt væri um að litast
hér i Reykjavík ef sæmilegur
stokkur af slíkum hugmyndum
Eins og athugulir lesendur sjá aö
bragöi er þetta teikning af Grjóta-
þorpinu. HorninuáTúngötu og
Aðalstræti, nánartiltekið. Þar
stóð áður veitingahúsið Uppsalir,
en tillagan gerði ráð fyrir almin-
legu hóteli á þessum stað.
Fjarrverandi Morgunblaðshöll er
eiginlega í aðalhlutverki á þess-
ari mynd. Þar sem hún stendur
nú er gert ráð fyrir húsagarði. Á
brekkubrúninni glittirí ráðhús
það sem þar skyldi standa.
Síldarplön vinstrimeirihlutans
sáluga. Þessu átti að troða oní
Tjörn eins og svo mörgu öðru.
Það er annars meira hvað
hugmyndasmiðirog
ævintýramenn á svið bygginga-
og skipulagsmála hafa sótt í
þetta stöðuvatn.
hefði komist til framkvæmda.
Hér á eftir verður tæpt á nokkr-
um slíkum, en eins og nærri má I
geta er ekki um neina skipulega
úttekt að ræða.
Tjörnin er það stöðuvatn í
borgarlandinu sem hefur verið
skipulagt öðrum vötnum oftar og
rækilegar. Áminnst stífelsishug-
mynd var sett fram í bríaríi í
gömlum skemmtiþætti í útvarp-
inu af kæringarlitlum unglingum,
og getur því ekki talist hafa sama
vægi og formlegt erindi sem
bæjarstjórninni barst seint á síð-
ustu öld frá málsmetandi borg-
ara, múrarameistara að nafni Lu-
ders, en hann var einn af helstu
verktökum Reykjavíkur á sínum
tíma. Luders gerði bæjarstjórn-
inni það tilboð að fylla upp í
Tjörnina og vildi fá ákveðna upp-
hæð fyrir sinn snúð, 7112,50
krónur. Alvörutilboð sumsé, en
ekki einhver rúnnuð tala sett
fram af handahófi. Páll Líndal
segir í fróðlegu yfirlitsriti um þró-
un skipulagsmála á íslandi, Bæ-
irnir byggjast, að tilboð þetta hafi
varla verið neitt uppátæki hjá
múrarameistaranum, heldur um-
rædd hugmynd í bænum, enda
hafi bæjarstjórnin skipað þrjá
uppúrstandandi menn til að fjalla
um málið. Hugmyndin hefur
væntanlega verið sú að hér gæti
orðið um heppilegt bygginga-
svæði að ræða fyrir bæinn. Lu-
ders varð þó af verkefninu, og
Reykjavík af stórfelldri breyt-
ingu.
Skipalægi
í Tjörnina
Á sínum tíma lét Sigurður
Guðmundsson, málari, skipulag
Reykjavíkur mjög til sín taka.
Rauði þráðurinn í ræðu og riti
Sigurðar var hvernig efla mætti
Reykjavík og prýða. Þannig vakti
hann máls á því í Þjóðólfi árið
1864 að prýða ætti Reykjavík
með styttu af Ingólfi Arnarsyni á
Arnarhóli í minningu væntan-
legrar þúsund ára hátíðar árið
1874. „Allir ættjarðarvinir ættu
að kappkosta að hún geti haldið
fullum sóma sínum sem Ingólfs-
bær,“ segir í greininni.
Skólavörðuhæðin var Sigurði
drjúg hugmyndauppspretta - þar
vildi hann sjá rísa „stórkostlegar
byggingar" - og náttúrlega
Tjörnin. Hana vildi hann tengja
höfninni með því að grafa sundur
eiðið, og hafa síðan skipalægi við
austur- og vesturbakka Tjarnar-
innar. Skaði að ekki varð af þess-
ari ágætu hugmynd; vel mætti
segja manni að fyrirhuguð hafn-
argerð í Tjörninni vegna ráðhúss-
ins væri snöggtum minna mál og
ódýrara ef þar væri hvort eð er
komin höfn, eða að minnsta kosti
viðlegukantar.
Skipaskurður gegnum Vatns-
mýrina og út í Skerjafjörð átti svo
að vera næsta skrefið, en þar vildi
Einar Benediktsson skáld hafa
aðalhöfn bæjarins. Ef svo hefði
æxlast hefði flugvelli seint verið
hrófað niður í þá hina sömu
Vatnsmýri, og eins væri það ólíkt
tígulegri sjón að sjá hafskip líða í
gegnum miðbæinn eftir skipa-
skurðinum en allan þann urmul
af blikkbeljum sem hefur breytt
þessum gamla byggðakjarna í
mengunarpestarbæli.
Framsækin
síldarplön
Frá hafnargerð til bryggju-
smíða að viðbættu langstökki í
tímanum: Frá 1978 til 1982 fóru
vinstri menn með stjórn borgar-
innar, og var þeirra framlag til
Tjarnarmála formiklar bryggjur
eða plön út í vatnið. Ekkert varð
úr framkvæmdum, enda kannki
ekki með öllu Ijóst til hvers þess-
ar bryggjur voru ætlaðar. Þáver-
andi minnihluti borgarstjórnar
dró dár að hugmyndinni og talaði
um sfldarplön, og í bók sinni um
þróun höfuðborgarinnar,
Reykjavík: Vaxtarbroddur, segir
Trausti Valsson að fólk hafi furð-
að sig á því ónæmi foringja
vinstrimanna fyrir gamalli byggð
sem kemur fram í þessu bryggju-
dæmi. í sama orðinu hefur
Trausti lfka útitaflið við Bakara-
brekku.
Úr Tjörninni og upp á bakk-
ann: Upp úr 1950 efndi bæjarráð
Reykjavíkur til hugmyndasam-
keppni um fegrun og útlit Tjarn-
arinnar. Tillögur komu fram í
samkeppni þessari um að rífa
húsaröðina við Tjarnargötuna í
þvflíku fegrunarskyni og byggja
nokkra kassa í staðinn, alla eins,
eins og sjá má á einni af myndun-
um með þessum greinarstúf.
Og svona rétt aðeins, úr því að
menn eru komnir af stað með ein-
hverja ráðhúsnefnu í norðvestur-
horni þessa margnefnda stöðu-
Að skipuleggja við jörðu
Hús sem staðið hafa af sér niðurrifsgleðina og hin sem eru horfin
Þar sem mikið á að byggja
verður mikið að rífa, og væri
synd að segja að einhverja sér-
staka skarpskyggni þurfi til að
koma auga á þann sannleik. En
niðurrifshugmyndir eiga misjafn-
lega upp á pallborðið á hverjum
tíma eins og dæmin sanna.
Árið 1969 keyptu borgaryfir-
völd húsið að Vonarstræti 4 til
niðurrifs vegna áforma um bygg-
ingu ráðhúss í Tjörninni. Frá
þessu ráðhúsráði var horfið eins
og kunnugt er og fékk Fé-
lagsmálastofnun Reykjavíkur-
borgar húsið undir sínar höfuð-
stöðvar. Iðnó hefði farið sömu
leiðina ef borgaryfirvöld hefðu
haldið sínu striki, og raunar
önnur hús sunnan Dómkirkjunn-
ar.
Annað dæmi höfum við úr
Hallargarðinum. Þar vildu Seðla-
bankamenn byggja banka-
skrokk, en til þess þurfti að rífa
ættaróðal Thórsaranna, Frí-
kirkjuvegi 11. Vegna almennra
mótmæla hröktust þeir með
ætiunarverkið úr Hallar-
garðinum, en vildu þá byggja
öfugan píramída fyrir sig á Arn-
arhóli, og verður hrakningasagan
til þess að rifja upp fyrir blaða-
manni hendingu skáldsins:
„Reyndu ekki að starta starfsemi
þinni hér.“
Mórallinn er trúlega hagstæð-
ari gömlum, virðulegum bygging-
um nú en um langt skeið undan-
farið, og hætt er við að fyrir lítið
kæmi að vekja máls á því þessi
misserin að best væri að rífa hús á
borð við þau sem hér voru nefnd.
Og slíkur niðurrifslisti gæti orðið
langur; Tjarnargatan eins og hún
leggur sig og Fríkirkjuvegurinn
sömuleiðis, eins og drepið er á
annars staðar í þessum blaðauka,
og reyndar mestöll Kvosin að
undanskildu Alþingishúsi og
Dómkirkju. Einu sinni voru
menn líka tilbúnir að horfast í
augu við fórnir þær sem þarf að
færa á altari einkabflismans og
vildu gera Miklubrautina að átta
akreina braut, og hefði margt
húsið fengið að hverfa ef af hefði
orðið.
Málið er bara að það tekur því
ekki að berja sér á brjóst og segja
eins og hver annar farísei: Guð ég
þakka þér að nú eru betri tímar.
Það væri nær að líta sér nær í tíma
og rifja upp hve stutt er um liðið
frá því reginhneyksli er Fjala-
kötturinn var rifinn. f því dæmi er
ekki hægt að skjóta sér á bak við
niðurrifsglaðan tíðaranda, og
fyrir bragðið er fall þessa gagn-
merka húss eins nöturlegt og
verða má.
HS
Vonarstræti 4. Borgaiyfirvöld
keyptu húsið til niðurrifs 1969
vegna áforma um byggingu ráð-
húss.