Þjóðviljinn - 17.03.1988, Page 11

í mannskapinn þegar tímar

stig meö að reisa ráðhús í norður-
enda Tjarnarinnar, en slík fram-
kvæmd hefði orðið til þess að
húsin sunnan Dómkirkju yrðu að
víkja. Þangað til núna auðvitað,
þegar á að fara að byrja á ráðhúsi
í norðvesturenda sama stöðu-
vatns.
Norðurendaráðhúsið þótti góð
og gegn hugmynd á sinni tíð. Það
^ var enginn ofstopafullur „íhalds-
í meirihluti" í borgarstjórn sem
keyrði það mál í gegn, heldur
mæltist það vel fyrir, hvar í flokki
} sem menn annars stóðu. Ýmsir
^ færustu arkítektar okkar
teiknuðu, og fjöldi manns annað-
ist undirbúningsvinnu.
Samt var horfið frá því ráði að
byggja þetta hús, og munaði mest
um mótmæli almennings. Sjálf-
sagt eru þeir í miklum meirihluta
nú sem prísa sig sæla að svona
skuli hafa farið.
Borgarstjórinn segir að fyrir-
hugað ráðhús í norðvesturhorni
Tjarnarinnar verði „lítið og hóg-
vært.“ Það er að sönnu fróðlegt
að vita hvað æðsta embættis-
manni borgarinnar finnst um
framtakið, en það er þó tæplega
málið. Spurningin snýst fyrst og
fremst um endingu og gæði okkar
fegurðarsmekks ef svo mætti að
orði komast. Hvernig ætli afkom-
endum okkar þyki hafa tekist til?
Eftir hálfa öld? Heila?
Hér er ekki sett fram krafa um
að engu megi hrófla við, enda
mætti fyrr rota en dauðrota. Að-
eins viðruð sú fróma ósk að menn
athugi sinn gang áður en fram-
kvæmdagleðin ber þá ofurliði, og
þá má vel taka nótís af húsunum
þremur sem hér hafa verið nefnd:
Húsið í Pósthússtrætinu var byggt
og þykir skipulagsslys. Norður-
endaráðhúsið dagaði uppi á
teikniborðinu og Reykvíkingar
prísa sig sæla. Þá er bara spurn-
ingin hvernig þetta litla og hóg-
S væra á eftir að leggjast í mann-
5J skapinn þegar tímar líða. HS
Út fyrir Elliöaámar
Magnús E. Guðjónsson, framkvæmdastjóri Sambands íslenskra sveitarfé-
laga: Til bóta að frumkvæði, framkvæmd og fjármálaábyrgð verði á sömu
hendi, en á það verður ekki lögð nógsamleg áhersla að nýjum verkefnum
sveitarfélaganna verða að fylgja tekjur eða tekjumöguleikar að sama skapi.
Mynd: Sig.
Magnús E. Guð-
jónsson, fram-
kvæmdastjóri
Sambands ís-
lenskra sveitarfé-
laga, um markmið
sambandsins,
skertan Jöfnunar-
sjóð og verkaskipt-
ingu ríkis og
sveitarfélaga
- Það er að vísu meginreglan
að sveitarfélögin ráði málum sín-
um sjálf, þótt undir eftirliti ríkis-
ins sé, en það er mála sannast að
ríkisvaldið hefur málefni sveitar-
félaganna í hendi sér. Með tekju-
stofnalögunum má ákveða úr hve
miklu þau hafa að spila, og eins
má ákveða með lagasetningu að
þau inni af hendi ákveðin verk-
efni, segir Magnús E. Guðjóns-
son, framkvæmdastjóri Sam-
bands islenskra sveitarfélaga.
Málefni sveitarfélaga hafa verið
ofarlega á baugi síðustu misseri,
ekki hvað síst umræðan um
breytta verkaskiptingu þeirra og
ríkisvaldsins. Þessi umræða tók
enn fjörkipp er ríkisstjórnin á-
kvað nýskeð að fresta umsaminni
breytingu þar að lútandi, og
skerti framlög til Jöfnunarsjóðs
sveitarfélaga um 260 miljónir.
Magnúsi tókst að finna sér
stund milli funda ef ekki stríða til
að spjalla stuttlega við blaða-
mann Þjóðviljans upp úr hádeg-
inu dag einn í fyrri viku. Þá um
morguninn var hann á fundi í fé-
lagsmálaráðuneytinu og var á
leiðinni á annan niðri í fjármála-
ráðuneyti. Daginn eftir var
Magnús á förum utan, og eftir
nokkra daga verður haldinn fullt-
rúaráðsfundur, en fulltrúaráðið
kemur saman einu sinni á ári.
Magnús sagði að erillinn héldist
að nokkru leyti í hendur við þá
staðreynd að málefni sveitarfél-
aganna væru meira í brennidepli
nú en oft áður eins og umfjöllun-
in um verkaskiptingu ríkis og
sveitarfélaga væri órækur vottur
um. Hann sagði að það væri að
vísu leiðinlegt þegar deilumál
kæmu upp, en hefði þó óneitan-
lega þann kost í för með sér að
þessi mál væru í sviðsljósinu.
Slíkt væri af hinu góða, enda
kæmu málefni sveitarfélaganna
hverjum manni meira en lítið við.
Magnús hefur verið fram-
kvæmdastjóri sambandsins í 21 ár
- áður bæjarstjóri á Akureyri í 9
ár - en Samband íslenskra
sveitarfélaga var stofnað árið
1945. Við báðum Magnús að
segja okkur undan og ofan af af
starfseminni.
Á gömlum merg
Það voru 53 sveitarfélög sem
stóðu að stofnuninni árið 1945,
þar á meðal höfuðborgin og 8
stærstu kaupstaðir landsins, en
árið 1970 höfðu öll sveitarfélög á
landinu gerst aðilar. Sambandið
er frjáls hagsmunasamtök ís-
lenskra sveitarfélaga og gegnir
því hlutverki að vinna að beinum
hagsmunamálum þeirra, ekki síst
gagnvart rikinu og löggjafarvald-
inu.
Fræðslumál og upplýsinga-
starfsemi skipa stóran sess, bæði
inn á við og út á við, og er það í
verkahring sambandsins að vinna
að fræðslu um sveitarstjórnarmál
fyrir sveitarstjórnarmenn og
starfsfólk sveitarfélaga. Tímarit-
ið Sveitarstjórnarmál hefur kom-
ið út alveg frá upphafi og er nú
gefið út sex sinnum á ári. Það er
þungamiðjan í útgáfustarf-
seminni, en þrjú undanfarin ár
höfum við einnig gefið út Árbók
sveitarfélaga. Þá eru ótalin ýmis
sérrit, þau skipta orðið nokkrum
tugum, og Sveitarstjórnarmann-
atal gefum við út á fjögurra ára
fresti.
Hvernig er uppbyggingu sam-
bandsins háttað?
Það er haldið landsþing á fjög-
urra ára fresti, síðsumars á kosn-
ingaári, og eiga öll sveitarfélög
landsins rétt á að senda fulltrúa á
þingið. Ef íbúatalan er allt að
1500 manns eiga þau rétt á að
senda einn fulltrúa, en fjöldi full-
trúa fer stighækkandi með
aukinni íbúatölu, þannig að um
250 fulltrúar eiga rétt á setu á
landsþingi auk nokkurra í viðbót.
Landsþingið fer með æðsta
vald í málefnum sambandsins, og
á því er kosin stjórn og fulltrúa-
ráð. Milli landsþinga er æðsta
valdið hjá fulltrúaráðinu sem alla
jafna kemur saman til fundar
einu sinni á ári. Þó eru stundum
haldnir aukafundir. Til dæmis fór
einn slíkur fram 19. febrúar síð-
astliðinn, og var tilefni hans
verkaskiptingafrumvarpið. Þess
á milli heldur stjórnin fundi, en
þeir eru að jafnaði á mánaðar-
fresti.
20% skerðing á
Jöfnunarsjóönum
Niðurskurðurinn á Jöfnunar-
sjóðnum upp á 260 miiljónir;
hvað er það hátt hlutfall af fjár-
magni því sem sjóðurinn hefur yf-
ir að ráða?
Framlag ríkisins á síðustu fjár-
lögum var áætlað 1533 miljónir,
og af almennu framlagi er hér um
að ræða skerðingu upp á um
20%, en það þýðir lækkun á tekj-
um sveitarfélaganna í landinu
sem nemur um þúsund krónum á
íbúa.
Þar með er ekki öll sagan sögð:
Framlag ríkisins í Jöfnunarsjóð-
inn hafa verið skert á hverju ári
að undanförnu, og þetta ár er
fimmta árið í röð sem framlagið
er skert. Við fjárlagagerðina í
haust var þessum 260 miljónum
ætlað að koma á móti öllum þess-
um árvissu skerðingum.
Við áætlum að miðað við
ákvæði tekjustofnlaganna sé
skerðingin í ár um einn miljarður
króna, en það þýðir um fjögur
þúsund króna skerðingu á hvern
íbúa í sveitarfélögunum. Allt
kemur þetta með tvöföldum
þunga á tekjulágu sveitarfélögin,
vegna rýrnunar á aukaframlögu-
num svokölluðu sem 6% af tekj-
um sjóðsins fara í, en aukafram-
lögin eru til þess ætluð að bæta
þeim sveitarfélögum upp sem eru
undir ákveðnum viðmiðunarm-
eðaltölum. Á síðasta ári fóru um
60 miljónir til þessa verkefnis, en
120 miljónir hefði þurft til að
jafna út eftir reglunum.
Ríkið heffur málefni
sveitarfélaganna
í hendi sér
Hvað hefur Jöfnunarsjóðurinn
verið lengi til?
Það má segja að hann sé orðinn
hálfrar aldar gamall - stofnaður í
kreppunni - en í núverandi mynd
er hann frá 1962. Lögin sem núna
gilda um sjóðinn eru svo aftur frá
árinu 1980.
Það var fyrst 1962 sem
sveitarfélögin fengu hlutdeild í
tekjustofnum ríkisins: söluskatti
og aðflutningsgjöldum, og síðan
hefur nú gengið á ýmsu. Sam-
skipti sveitarfélaganna og ríkis-
valdsins hljóta ætíð að vera mjög
mikil, en eins og við komum að í
upphafi þessa spjalls þá er það nú
mála sannast að ríkið hefur mál-
efni sveitarfélaganna í hendi sér,
ekki síst hvað varðar tekjuöflun
þeirra, en með tekjustofnalögum
ákveður ríkið í raun tekjur
sveitarfélaganna.
Og flnnst þér hlutur sveitarfé-
laganna fyrir borð borinn?
Samskiptin milli ríkisvaldsins
og sveitar-félaganna eru geysi-
mikil og núorðið árið um kring.
Til dæmis kemur fjárveitinga-
nefnd til starfa á hverju hausti og
beinir þá fulltrúum til sín í viðtöl.
Samráðsfundir milli stjórnar
Sambands íslenskra sveitarfélaga
og ríkisstjórnarinnar eru haldnir
vor og haust. Þessir fundir eru að
sönnu gagnlegir, en okkur tmnst
að þessi samvinna hafi ekki skilað
nógu.
Að sjá út ffyrir
Elliðaárnar
Við höfðum vonast til að ríkið
hefði meiri skilning á okkar mál-
um en raun ber vitni. í umræð-
unni síðustu vikurnar er engu lík-
ara en að ríkisvaldið og embættis-
mennirnir á þess vegum vilji
„passa“ sveitarstjórnarmenn og
hafa vit fyrir þeim. Eins virðast
þeir álíta að sveitarfélögin hafi
meira ráðstöfunarfé en þau í
rauninni hafa. Þá finnst manni á
stundum að of mikið samasem-
merki sé sett milli Reykjavíkur
og annarra sveitarfélaga á
landinu. Sveitarstjórnarmönnum
víða um land finnst iandsfeðurnir
á stundum ekki sjá út fyrir Elliða-
árnar, og taka fráleitt til sín
„reykvísk" tilmæli um að draga
úr fjárfestingu; slíkt komi af
sjálfu sér núna þegar varla sé til
fyrir rekstrinum.
Hverju spáirðu um framvindu
hinnar breyttu verkaskiptingar
ríkisins og sveitarfélaganna?
Eg vil nú síður taka það að mér
að vera spámaður; málið er í bið-
stöðu eins og er, en fyrir okkar
leyti munum við fjalla um þetta
mál á þingi fulltrúaráðsins, en
það kemur saman 24. og 25 mars.
Um verkaskiptingarmálið í
heild má segja að almennt sé vilji
fyrir hendi hjá sveitarstjórnar-
mönnum til að endurskoðun eigi
sér stað og að skipt verði upp,
þannig að hætt verði við samaðild
á mörgum sviðum. Frumkvæði,
framkvæmd og fjármálaábyrgð
verði á sömu hendi. Það sjónar-
mið hefur orðið ofan á að stefnt
skuli að þessu.
Sem breytir ekki því að auðvit-
að er deilt um einstaka þætti. Til
dæmis er gert ráð fyrir því að rík-
ið hafi sjúkrahúsin á sinni könnu
en sveitarfélögin heilsugæslu-
stöðvarnar. Bent hefur verið á að
starfsemin á heilbrigðissviðinu sé
of samþætt til að þessi skipting
geti gengið. Ef heilsugæsla er
fyrir hendi á tiiteknum stað en
sjúkrahús ekki, þá er hætt við að
heilsugæslustöðin yfirtæki hlut-
verk sjúkrahúss að verulegu
leyti.
Á það verður þó ekki lögð nóg-
samleg áhersla að nýjum verk-
efnum sveitarfélaganna verða að
fylgja tekjur eða tekjumögu-
leikar að sama skapi.
Ólíkir hagsmunir
í þessu spjalli höfum við haft öll
sveitarfélög, stór eða lítil, í sama
orðinu, væntanlega er einhvers-
konar innbyrðis hagsmunatog-
streita t gangi?
Maður lokar ekki augunum
fyrir því að Samband íslenskra
sveitarfélaga er samnefnari fyrir
sveitarfélögin í heild, fyrst og
fremst gagnvart rfkinu. Ég er á
því að lítið hafi verið um innbyrð-
is áreining seinni, árin miðað við
það sem áður var, ekki síst vegna
„pennastrikalausna" á ýmsum
málum sem áður var þrálátur ág-
reiningur um, s.s. skipting á út-
svarsgreiðslum og sveitfesti, svo
dæmi séu nefnd.
En náttúrlega er aðstöðumun-
ur milli sveitarfélaganna í
landinu; ef við lítum á þau sem
fyrirtæki felst aðstöðumunurinn
fyrst og fremst í möguleikum
þeirra til tekjuöflunar. í þessu
sambandi er ekki hægt að draga
hring um suðvestursvæðið til að-
greingar frá öllum öðrum. Til
dæmis var Reykjavík 6. tekju-
hæsta sveitarfélagið í fyrra mælt í
skatttekjum, en Njarðvík, Ólafs-
vík og fsafjörður lentu í efstu sæt-
unum.
Það er svo athyglisvert að með-
al þeirra bæja sem voru með
lægstar skatttekjur á íbúa á síð-
astliðnu ári voru „innlandsbæir“
á borð við Selfoss og Hveragerði,
þar sem tekna af sjávarfangi nýt-
ur ekki við. HS
BORG & BYGGÐIR
7
Fimmtudagur 17. mars 1988 ÞJÓÐVILJINN - SIÐA 11