Þjóðviljinn - 25.03.1988, Side 5

VIÐHORF
Islenskir farmenn og erlendar áhafnir
Össur Skarphéðinsson skrifar
Vöruflutningaskipið Helena er
þessa dagana að lesta á strönd-
inni. Helena siglir á vegum sjálfr-
ar samvinnuhreyfingarinnar,
Skipadeildar SÍS, sem hefur um
sinn haft skipið í reglubundnum
ferðum fyrir sig á ströndina.
Þetta eru í sjálfu sér ekki miklar
fréttir. Hitt er þó merkilegra, að
Helena er ekki íslenskt skip og
áhöfnin ekki heldur. Helena sigl-
ir undir færeyskum fána, og
skipstjórinn og yfirvélstjórinn
eru færeyskir. En á meðal áhafn-
arinnar eru líka fjórir pólskir sjó-
menn.
Nútíma þrælahald
Og það sem er sýnu merki-
legast við Helenu samvinnu-
hreyfingarinnar er sú staðreynd,
að hinum pólsku sjómönnum um
borð eru greidd sultarlaun, sem
eru fyrir neðan öll velsæmis-
mörk. Þeir fá sem hásetar slétta
800 dollara á mánuði, eða kring-
um 30 þúsund krónur!
Þetta er vitaskuld minna en ís-
lenskir farmenn hafa samið um,
og meira að segja aðeins minna
en lágmarkstaxtinn, sem Al-
þjóðasamband flutningaverka-
manna (ITF) hefur gefið út og er
þó lítil ástæða til að hrópa húrra
yfir honum. En samkvæmt taxta
sambandsins frá 1. janúar 1987
ber að greiða „able seaman" 821
dollar á mánuði.
Hraklegast er þó að hinir
pólsku sjómenn um borð í He-
lenu fá enga yfirtíð greidda. Fyrir
um 30 þúsund á mánuði þurfa
þeir semsagt að vinna aukreitis
ómælda yfirvinnu án launa.
Þetta er auðvitað ótvírætt brot
á töxtum Alþjóðasambands
flutningaverkamanna, sem hefur
gefið út sérstaka taxta fyrir yfir-
tíð.
Samkvæmt upplýsingum hjá
Sjómannafélagi Reykjavíkur er
líklegt að sjómennirnir um borð í
Helenu vinni um 300 stundir á
mánuði að jafnaði. Miðað við 40
stunda vinnuviku er eðlilegur
vinnustundafjöldi líklega um það
bil 174 stundir í mánuði. Sam-
kvæmt þessu vinna pólsku sjó-
mennirnir um borð í Helenu því
126 stundir á mánuði án þess að
fá eina einustu krónu fyrir.
Sé miðað við meðaltal af taxta
Alþjóðasambands flutninga-
verkamanna fyrir annars vegar
yfirtíð virka daga (6,10 dollara)
og hins vegar um helgar (11,00
dollara) eru Pólverjarnir því
hlunnfarnir um sem svarar 41,000
krónum á mánuði. Um borð í
þessu flutningaskipi samvinnu-
hreyfingarinnar er með öðrum
orðum mánaðarlega stolið af
þeim hærri upphæð en nemur
föstum mánaðarlaunum.
Á ársgrundvelli svarar þetta til
490 þúsund króna, sem einsog
menn rekur vafalaust minni til er
skuggalega nærri mánaðar-
launum forstjóra SÍS.
Það sem er ef til vill verst er sú
staðreynd, að í þessu dæmi er
verið að notfæra sér neyð manna
til að láta þá vinna langt undir
taxta. Skipadeild SÍS fær vita-
skuld þjónustu Helenu hinnar
færeysku fyrir lægra verð en ella,
- mun lægra en hefði skipið ís-
lenska áhöfn, sem fengi greitt
eftir íslenskum samningum.
Það getur svo sem vel verið að
Skipadeild SÍS hafi sér til máls-
bóta að önnur kaupskipafélög
noti svipaðar aðferðir til að halda
niðri kostnaði. Ég veit ekki um
það, og mér er í sjálfu sér sama.
Athæfið er jafn óverjandi fyrir
því. Og sem gömlum unnanda
samvinnuhugsjónanna svíður
mér vitaskuld að sjá SÍS nota
svona aðferðir til að græða meira.
Á mæltu máli er ekki hægt að
kalla þetta neitt annað en þræla-
hald.
Níu þúsund útborgað
Sjálf mánaðarlaunin segja ekki
heldur alla söguna. Hin smánar-
lega upphæð sem Pólverjarnir fá
um síðir í eigin vasa er miklu,
miklu lægri en þeim nemur.
í fyrsta lagi eru Pólverjarnir
tvískattaðir. Af þeim er tekinn
um 40% skattur til færeysku
ríkisstjórnarinnar og síðan rösk-
lega 20% til pólsku ríkisstjórnar-
innar. í ofanálag fær svo vinnu-
miðlunarskrifstofa í Lundúnum
5% í sinn hlut. Þá eru eftir innan
við 270 dollarar eða minna en níu
þúsund krónur sem pólsku sjó-
mennirnir fá greitt inn á banka-
reikning sinn í Póllandi.
Hætt er við að skamma hríð
mettist svangir munnar heima í
Stettin á því örlæti íslenskra
skipafélaga sem bjóðast nú
pólskum heimilisfeðrum.
Löggjöf
Því miður er mál Pólverjanna á
Helenu ekki einsdæmi. Innlend
skipafélög freistast í æ ríkari mæli
til að notfæra sér ódýrt, undir-
borgað vinnuafl. Þau halda því
vitanlega fram að þeim komi
launakjörin um borð ekki við.
Þau kaupi þjónustuna af er-
lendum skipafélögum sem komi
fram sem verktakar gagnvart
þeim. Þar með komi þeim ekki
við, hvaða laun séu greidd um
borð.
Þetta er hins vegar bull. Hreint
bull.
íslensku skipafélögin bera alla
ábyrgð á því, hvers konar smán-
arkjör eru boðin um borð í
skipum, sem sigla á þeirra vegum
í íslenskri lögsögu. Siðferðilega
eru þau því jafn sek að því að
notfæra sér neyð erlendra sjó-
manna sem koma frá löndum þar
sem atvinnuleysi og almenn bág-
indi valda því að þeir geta ekki
komið vörnum við óvefengjan-
legum réttindabrotum.
Þennan blett þarf að þvo af
okkur. Því miður er ekki
treystandi á skipafélögin í
landinu til þess. Það verður ein-
ungis gert með því að Alþingi
gangi í málið, og hlutist til um
lagasetningu sem bannar alfarið
að svona sé farið með erlenda
sjómenn í íslenskri lögsögu.
Gleymum því ekki, að um leið
og við niðurlægjum aðra, niður-
lægjum við sjálf okkur.
Áhyggjuefni
Það eru svo sannarlega fleiri
dæmi um skip, sem sigla á vegum
innlendra kaupskipafélaga með
erlendum áhöfnum sem fá borg-
uð laun fyrir neðan allt velsæmi.
Þessi þróun er heldur ekki ný af
nálinni. Það hefur löngum tíðkast
að innlend skipafélög leigi erlend
skip með erlendum áhöfnum til
að sinna flutningum til og frá ís-
landi. í fyrstunni var einkum um
að ræða skip til tímabundinna
verkefna, þegar þurfti til dæmis
árvisst að flytja út mikið magn
sjávarafurða á skömmum tíma.
Á undanförnum árum hefur hins
vegar færst mjög í vöxt að erlend
skip með undirborguðum er-
lendum áhöfnum séu tekin á
leigu til reglubundinna siglinga
að og frá landinu. í dag eru þann-
ig á vegum íslenskra aðila átta
erlend skip með erlendum
áhöfnum.
Þetta er vitaskuld verulegt
áhyggjuefni fyrir íslenska far-
menn, því störfum fyrir þá fækk-
ar af þessum sökum j afnt og þétt.
300 töpuð störf
Þannig hefur farmannastéttin
tapað frá sér um 300 störfum á
síðasta áratug vegna þessarar
óheillaþróunar.
Að sönnu hefur þetta enn sem
komið er ekki leitt til mikilla bú-
sifja meðal íslenskra farmanna.
Atvinnuleysi er ennþá ekkert í
þeirra hópi. Á því kann hins veg-
ar að verða breyting fyrr en varir.
Þróunin hjá íslensku skipafélög-
unum síðustu árin og horfur á
hinum alþjóðlega fragtmarkaði
eru nefnilega þess eðlis, að grípi
ekki löggjafinn stíft í taumana er
nokkuð ljóst að undirborguðum
erlendum áhöfnum mun fjölga
verulega á íslenskum skipum
næstu árin.
Það er hins vegar fráleitt hægt
að sætta sig við að tilvist heillar
stéttar skuli þannig lögð í hættu,
vegna þess að völ er á hræódýru
erlendu vinnuafli.
Færri íslensk skip
Viðleitni skipafélaganna til að
skera með þessum hætti niður
kostnað sinn hefur svo leitt til
þess að íslenskum skipunt hefur á
síðustu árum fækkað og rúm-
lestatala minnkað. Skip
Eimskipafélagsins voru til dæmis
24 talsins þegar flest voru en eru
nú 9. Skipum SÍS hefur sömu-
leiðis fækkað úr 8 í 3.
í staðinn fyrir skipin sem inn-
lendu félögin selja eru tekin á
leigu erlend skip, með ódýrar
áhafnir. Guðmundur Hallvarðs-
son, formaður Sjómannafélags
Reykjavíkur, benti nýverið á það
í afar fróðlegri grein í Morgun-
blaðinu að á síðasta ári hefði
þannig 81 erlent kaupskip verið
tekið á tímabundna leigu til farm-
flutninga að og frá landinu.
Hvað skyldi það jafngilda
mörgum störfum fyrir íslenska
farmenn?
Þingið taki í taumana
Löggjafinn þarf skilyrðislaust
að taka til hendinni í þessu máli.
Þingmenn þurfa að byrja á því
þegar í stað að krefjast upplýs-
inga um launakjör hinna erlendu
áhafna. Enginn nema þingið get-
ur vélað þær út úr skipafélögun-
um sem vitaskuld skammast st'n
ofan í skó fyrir málið.
í öðru lagi þurfa þeir að beita
sérfyrirlagasetningu, sem tryggir
að íslenska farmannastéttin líði
ekki undir lok vegna græðgi
skipafélaganna.
Slík lög þyrftu að tryggja:
1) Að íslenskar áhafnir yrðu
um síðir á öllum skipum sem eru í
eigu eða á kaupleigu (þurrleigu)
íslenskra skipafélaga. Vitaskuld
er fráleitt að krefjast þess að er-
lendum áhöfnum, sem fyrir eru,
yrði þegar í stað sagt upp störf-
um. Þær eiga líka sínar fjöl-
skyldur sem ekki er hægt í einu
vetfangi að svipta fyrirvinnu. En
hins vegar mætti beita þeirri að-
ferð að ráða smám saman ís-
lenska sjómenn í stað þeirra er-
lendu sem hætta af sjálfsdáðum.
2) Að öll skip í strandflutning-
um við ísland sigli undir þjóðfán-
anum og noti einungis íslenskar
áhafnir.
3) Að öll skip sem sinna reglu-
legum áætlunarferðum til lands-
ins sigli sömuleiðis undir þjóð-
fánanum og noti íslenskar áhafn-
ir.
4) Að íslenski flotinn verði
aldrei minni en svo að tryggt sé að
þjóðin sé sjálfri sér næg um flutn-
inga að og frá landinu ef til styrj-
aldar kemur.
Hér er um afar nauðsynlegt ör-
yggisatriði að ræða fyrir eyþjóð á
borð við íslendinga. Það færist
nefnilega í vöxt að skip sem sigla
undir svokölluðum þægindafán-
um (flags of convenience), s.s.
Panama og Líberíu, hafi ákvæði í
leigusamningi um að komi til
styrjaldar verði skipið sjálfkrafa
bandarískt. Með þessu tryggja
Bandaríkin, að ævinlega verði til
reiðu nægilega stór kaupskipa-
floti á viðsjártímum, sem þau
geta síðan tekið eignar- eða leigu-
námi.
Miðað við þá þróun sem nú er
hafin hérlendis og fyrr er lýst, er
ekki hægt að útiloka, að á tímum
heimsátaka stæðu íslendingar
uppi án nægilega stórs kaup-
skipaflota.
5) Að engin skip megi sigia á
íslenskar hafnir nema því aðeins
að launagreiðslur séu að minnsta
kosti í takt við samninga Alþjóða-
sambands flutningaverkamanna.
Hér er um brýnt mál að ræða,
og vonandi tekur þingið rösklega
við sér. íslenskir farmenn eiga
það skilið.
Össur Skarphéðinsson, fiskcldisfræð-
ingur og fyrrverandi ritstjóri Þjóð-
viljans, situr í atvinnumálanefnd
Reykjavíkurborgar fyrir Alþýðu-
bandalagið.
VIÐHORF
Rugl og rökleysa
Lena M. Rist skrifar
Ég get ekki orða bundist vegna
þess áróðurs sem dynur yfir þjóð-
ina gegn okkur kennurum í yfir-
standandi kjaradeilu okkar. Nú
síðast í „Vikuskammti“ á Bylgj-
unni 20. mars.
1. Því er haldið fram að við
kennarar misnotum verkfalls-
vopn okkar.
I K.í. (Kennarasambandi ís-
lands) eru rúmlega 3000 félags-
menn. Við vorum síðast í verk-
falli 1984 (B.S.R.B.). Langlund-
argeð okkar tel ég töluvert og
byggist það á fögrum orðum
stjórnvalda í ræðu og riti á hátíð-
astundum en ljóst er nú að skýrsl-
ur, kannanir og annað það er
sýnir og sannar ófullkomið skóla-
kerfi hafa týnst í skúffum ráðu-
neytanna. I kjarabaráttu okkar
felst nefnilega lfka krafa um bætt-
an skóla.
2. Allur tími til verk-
fallsaðgerða er vondur tími og
krefst fórna. Samningar hafa ver-
iðlausir síðan um áramót.
Hvað eigum við að bíða lengi?
Auðvitað bitnar þetta á nem-
endum. Starf okkar snýst um ne-
mendur. Stjórnvöld geta ekki
vikist undan ábyrgð hvað sem
röksemdarfærslu Hitlers líður, en
þessari ósmekklegu samlíkingu
vísa ég hér með til föðurhúsanna,
þ.e. ritstjóra DV í leiðara 17.
mars.
Ábyrgð okkar kennara felst í
því að vera búnir að margsýna
fram á það óviðunandi ástand
sem ríkir í skólum landsins vegna
m.a. kennaraskorts, óhóflegrar
yfirvinnu, yfirfullra bekkjar-
deilda, skorts á nútímalegum
kennslugögnum o.s.frv. I stuttu
máli krafan er sómasamleg vinn-
uaðstaða nemenda og kennara.
Hljóta ekki allir foreldrar að taka
undir það?
3. Talað er um óhóflegar
launakröfur og birtar villandi
tölur um meðallaun.
Inn í þessu talnaflóði eru des-
emberlaun allra kennara og
skólastjórnenda með allri yfir-
vinnu. Þessar tölur koma vel á
vondan því þær sanna það sem
við höldum fram að óhóflegt
vinnuálag er á alltof mörgum í
okkar stétt eins og öðrum lág-
launastéttum þjóðfélagsins.
Hvaða vit er í því, að kennari
kenni allt að 60 stundir umfram
„Efekki takast
samningar á nœstu
dögum, og ekki verður
séð af neinumfjár-
munum til endurbóta á
skólastarfi og til að bœta
kjör kennara, munu aug-
lýsingadálkar mennta-
málaráðuneytisins um
lausar stöður lengjast
allverulegafrá þvísem nú
fulla stöðu á mánuði til að geta
framfleytt sér og sínum? Á hverj-
um bitnar það fyrst og fremst?
Fjármálaráðherra ætti að blygð-
ast sín fyrir að gera þetta opin-
skátt.
Staðreyndin er sú að grunn-
laun kennara eru: byrjunarlaun
48.000 kr., eftir 18 ára starf efsta
þrep 63.000 kr.
Ef ekki takast samningar á
næstu dögum og ekki verður séð
af neinum fjármunum til endur-
bóta á skólastarfi og til að bæta
kjör kennara munu auglýsinga-
dálkar menntamálaráðuneytisins
um lausar stöður lengjast allveru-
lega frá því sem nú er.
Lena M. Rist kennari í K.í.
Föstudagur 25. mars 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5