Þjóðviljinn - 27.03.1988, Blaðsíða 13

Hrœðilega mikið um að
byggt sé á hœttusvœðum
Óskar Knudsen jarðfrœðingur, vinnur á Veðurstofu íslands við að
gera snjóflóðakort, fyrir ofanflóðanefnd. Hann hefur haft með
Vestfirðina að gera og var fús til að spjalla um sitt starf og almennt
um snjóflóð
Snjóflóö eru mismunandi að
gerð og er þeim skipt í þurr og vot
snjóflóð. Þurr snjóflóð eru síðan
misjöfn eftir samloðun snævar-
ins. Að sögn Óskars eru svonefnd
kóflilaup hættulegust. Þá er eng-
in samloðun í snjónum og breytir
engu fyrir afl þeirra þótt þau
lendi á varnarvirkjum eins og
keilum. Keilur eru jarðvegshólar
sem rutt er upp og geta dregið úr
afli flekahlaupa, með því að
kljúfa snjómassann. „Vissar
brautir eru líklegri til að gefa af
sér kófhlaup, t.d. ef snjórinn
lendir fram af klettum og tætist í
sundur,“ sagði Óskar. Sagði
hann að hérlendis féllu stærstu
flóðin úrgiljum. Þau væru einsog
trekt sem safnaði öllum snjónum
í sig.
Auk landslags hefur veður
mikil áhrif á snjóflóðahættu.
Óskar sagði að við ísafjarðardjúp
hefðu mestu skaðasnjóflóð fallið
í mikilli hríð. Þá skefur snjó í
skjólhlíðar fjalla og verða stór-
flóð eins og t.d. í Hnífsdal árið
1910. Taldi hann að með hlýn-
andi verðurfari á árunum 1920-
1965 hefði dregið úr tíðni snjó-
flóða. Á sama tíma hefðu bæirnir
stækkað og þegar snöggkólnaði
upp úr 1965 hafi hættan á snjó-
flóðum aukist aftur. „Það ætti að
hvet j a fólk til að vera vakandi nú,
því við vitum ekki hvort heldur
áfram að kólna og koma harðari
vetur, með aukinni snjóflóða-
hættu.“
Flóð gleymast
furðulega fljótt
Óskar segist hafa fengið mikið
af viðbótarupplýsingum til
kortlagningar snjóflóða með því
að tala við heimamenn. Til væru
margir glöggir menn sem myndu
veður jafnvel 30 ár aftur í tímann
og gætu gefið upplýsingar um
snjóflóð er aldrei voru skráð, þar
sem ekkert eignartjón varð.
Einnig tiltók hann vegagerðar-
og línumenn, sem góða heimilda-
menn. Vegagerðin heldur nú
skrá um snjóflóð er falla á vegi og
skipta þau tugum og jafnvel
hundruðum á sumum vegaköfl-
um.
„Það er hræðilega mikið um að
byggt sé þar sem fallið hefur
snjóflóð. Þau geta stundum verið
furðulega fljót að gleymast,“
segir Óskar, eftir að hafa kynnt
sér aðstæður fyrir vestan. Taldi
hann að í sumum tilfellum gæti
gróðafíkn spilað þar inní, menn
ættu lóðir sem þeir vildu selja án
þess að spá í áhættuna. Tók hann
til dæmi frá Flateyri, þar sem
óvarlega hefði verið byggt. Þar
féll flóð á mjög breiðu svæði frá
Eyrarfjalli og út í sjó 1974. Fáum
árum síðar var búið að reisa
nokkur hús á svæði, sem flóðið
fór um. „Hús eru oft eina fasteign
fólks og það getur verið illa sett,
ef enginn vill kaupa þau þegar
vitað er um áhættuna, sem stað-
setningu fylgir." Óskar áleit að
eitt af vandamálunum við for-
varnarstarfið, væri að fólk gæti
verið hræddara við að vita sann-
leikann en ekki. Hrætt við hvað
snjóflóðakortin leiddu í ljós.
Af samantekt á snjóflóðaslys-
um á Vestfjörðum dró Hafliði
Helgi Jónsson þá niðurstöðu að
hækkandi hlutfall þeirra sem far-
ast í byggð, benti eindregið til
þess, „að byggð og athafnasvæði
fólks hafi í vaxandi mæli þanist út
í snjóflóðafarvegi."
Sunnudagur 27. mars 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13
Um 40 lóðir
verið
afskrifaðar
ó Flateyri
Oft hefur þurft að rýma hús við efstu götuna
vegna snjóflóðahœttu
Við Önundarfjörð hafa mörg
snjóflóð fallið í gegnum tíðina.
Byggðin á Flateyri stendur undir
Eyrarfjalli og að sögn Kristján J.
Jóhannssonar sveitarstjóra,
myndast þar ákveðin hætta nán-
ast hvern vetur. Á undanförnum
árum hafa verið byggðar varn-
arkeilur á tveimur stöðum til að
verja þjóðveginn og hluta byggð-
ar.
Enginn flutt
óafvitandi
um hœttu
Skömmu eftir að stórt snjóflóð
fór yfir óbyggt svæði yst á eyrinni
1974 var farið að reisa hús við
nýja götu, Ólafstún, sem talin er
standa að hluta í farvegi þessa
flóðs. Sveitarfélagið byggði
fyrstu 4 húsin sem leiguíbúðir og
sagði Kristján að sérstakt tillit
hefði verið tekið til hættunnar við
byggingu þeirra. Þau voru sér-
staklega styrkt með tvöfaldri
járnagrind en síðan hafa bæst við
steypueininga- og timburhús,
sem eru engan veginn eins sterk-
byggð.
„Það hefur enginn flutt í þessi
hús óafvitandi um hættuna,"
sagði Kristján og bætti því við að
keilur sem búið væri að reisa til
varnar veittu ákveðna öryggistil-
finningu. Hann sagði að í mars í
fyrra hefðu þær sýnt gildi sitt og
bjargað byggð er snjóflóð féll. Þá
brotnaði grindverk við eitt húsa-
nna en að öðru leyti varð ekki
skaði. Til öryggis hefur fólk oft
þurft að flytja úr húsum við göt-
una, meðan ástand er talið ó-
tryggt.
Kristján sagði að í framhaldi af
snjóflóðinu í fyrra hefðu verið af-
skrifaðar 30-40 fyrirhugaðar lóðir
nær fjallinu, þar sem ekki þótti
verjandi að byggja þar. í staðinn
verður reynt að þétta byggðina
niðri á eyrinni og taldi Kristján að
miðað við núverandi ástand, ætti
ekki að vera vandamál að
fullnægja eftirspurn eftir lóðum.
Þurfum að
gera meira
Á Flateyri kom frumkvæðið að
gerð varnarkeila frá vegagerð-
inni, sem veitti til þess rann-
sóknastyrk. Sveitarfélagið hefur
síðan verið að bæta við hólum
ofan við byggðina á eigin kostn-
að. Ekki hefur enn fengist styrk-
ur frá ofanflóðanefnd og sagði
Kristján að varnarkeilurnar
þættu of litlar og veikbyggðar.
„Við höfum verið að reyna að
gera eitthvað, þó það sé lítils
metið.“ Sagði hann að gera þyrfti
mikið meira til að verjast snjó-
flóðum og liður í því hefði verið
að ráða tvo menn til að sjá um
veðurfarsrannsóknir. Nú er einn-
ig verið að vinna að gerð hættu-
mats og ætti þá að verða ljósara
hvaða kröfur þarf að uppfylla um
varnir.
Mörg snjóflóð hafa fallið úr Eyrarfjalli ofan Flateyrar.
Annáll mestu skaðasnjóflóða
Siglunesskrlður 1613
Á aðfangadag 1613 féll líklega eitt mannskæðasta snjóflóð sem vitað er
um hér á landi. Engir annálar eða samtímaheimildir geta um þennan
atburð, en aðalheimildin er bréf frá Siglufjarðarpresti og munnmæli og
örnefni er vitna um þetta mikla slys. Talið er að um 50 manns hafi farist
í snjóflóðinu í Siglunesskriðum og var fólkið á leið til tíða út á Siglunes.
Seyðisfjörður 1885
Þann 18. febrúar 1885 féll mikið snjóflóð úr Bjólfinum niður á Ölduna
við Seyðisfjörð. Það féll um kl. 9 að morgni og lenti á 15 íbúðarhúsum.
Þau ýmist stórskemmdust eða voru alveg brotin niður og færð í sjó
fram. Hátt í 90 manns bjuggu í þessum húsum og lenti meginþorri
þeirra að einhverju leyti í snjóflóðinu. Alls fórust 24 og margir hlutu
meiðsli, þar af er talið að 12 hafi beinbrotnað.
Hnífsdalur 1910
Nákvæmlega 25 árum eftir snjóflóðið mikla á Seyðisfirði, eða 18.
febrúar 1910, féll álíka skaðvænlegt snjóflóð á byggð í Hnífsdal. Það
féll úr Búðargili á ystu byggðina í þorpinu og sópaði öllu er varð á vegi
þess út í sjó. Fyrir því urðu bæði íbúðarhús og sjóbúðir og er talið að
milli 30 og 40 manns hafi lent í flóðinu. Af þeim fórust strax 19 og 1 lést
síðar af meiðslum, en 12 aðrir meiddust meira eða minna.
Siglufjörður og nágrenni 1919
Veturinn 1919 er mesti snjóflóðavetur sem af er öldinni. í mars og
apríl það ár féllu skaðasnjóflóð í þremur landshlutum, en mann-
skæðust urðu þau við Siglufjörð og í næsta nágrenni hans.
Þann 12. febrúar fórust 9 manns er snjóflóð féll úr Staðarhólsfjalli
gegnt Siglufjarðarbæ. Þar stóð síldarverksmiðja og 2 íbúðarhús sem
flóðið sópaði í burtu. Úr einum bæ sem snjóflóðið hafði fært í kaf tókst
að bjarga 8 manns. Á svipuðum tíma grandaði snjóflóð bænum í
Engidal og fórst allt heimilisfólkið, alls 7 manns.
Neskaupstaður 1974
Þann 20. desember 1974 féllu með skömmu millibili tvö snjóflóð á
byggð í Neskaupstað. Fyrra flóðið féll á athafnasvæði Síldarvinnslunn-
ar og gjöreyðilagði byggingar fiskimjölsverksmiðjunnar. Auk þess
skemmdi flóðið frystihús og niðursuðuverksmiðju staðarins, lagerhús
og 2 smáhýsi. Seinna flóðið eyðilagði steypustöð, vélalager, bifreiða-
stöð og íbúðarhús, auk fjölda bíla.
Alls létust 12 manns í þessu hörmulega slysi, sem varð til að vekja
menn til vitundar um að þörf væri á að gera eitthvað róttækt í snjóflóð-
avörnum hér á landi.
Patreksfjörður 1983
Síðasta dæmið um mikil skaðaflóð hér á landi eru krapaflóðið á
Patreksfirði 22. janúar 1983. Það hljóp á byggðina undir Geirseyrargili
og skömmu síðar á nokkur hús við Litladalsá. Alls létust 4 í þessum
hlaupum, 6 slösuðust en 5 björguðust ómeiddir. Eignatjón varð einnig
verulegt. Fimm íbúðarhús eyðilögðust og 6 stórskemmdust. Auk þess
urðu 13 bílar, 4 bílskúrar og tvö fjárhús hlaupunum að bráð og slátur-
hús staðarins varð fyrir skemmdum.