Þjóðviljinn - 13.04.1988, Blaðsíða 5
VIÐHORF
Nú á Þymirós að vakna
„Frelsi, jafnrétti, bræðralag“
eru einkunnarorð alþjóða sósíal-
isma. Pau eru einkunnarorð
hreyfingar, sem á að tengja al-
þýðufólk órjúfandi böndum, orð
sem eiga að auka stéttarvitund og
samtakamátt. Þau eru í ætt við þá
baráttu, sem maðurinn frá Nasar-
et dó fyrir á krossinum fræga.
Þessi orð bárust til landsins við
Dumbshaf með austanblænum
og vöktu þar menn til umhugsun-
ar um samtakamátt alþýðunnar.
Kannski voru þessi einkunnarorð
sá hornsteinn, er fyrstu verka-
lýðsfélög landsins voru byggð á
upp úr s.l. aldamótum, kannski
sá hornsteinn er hleypti af stokk-
unum fyrsta blaði íslenskrar al-
þýðu, Alþýðublaðinu (eldra)
1906, stofnun A.S.Í. 1916, sam-
þykkt vökulaganna 1921, að
frækilegri baráttu verkalýðs-
félaganna og frammámanna
þeirra á kreppuárum 4ða áratug-
arins og að stofnun atvinnuleysi-
stryggingasjóðs (1956). Allt voru
þetta áfangasigrar í baráttu fyrir
réttlátara þjóðfélagi. En er því
markmiði náð?
„Margt er gott
sem gamlir
kveða“
Það verður að segjast að svo er
ekki. Þrátt fyrir stórfelldar fram-
farir í landinu, þá hefur vinnutími
almennings lengst, launamunur
hefur aukist og hlutur lands-
byggðarinnar gagnvart suðvest-
urhorninu versnað. Þetta eru að
minni hyggju þversagnir við hug-
takið „frelsi, jafnrétti, bræðra-
lag“. Það er staðreynd, sem allir
viðurkenna (eða flestir), að ekki
óalgengur mismunur launa sé
þrefaldur og fjórfaldur og allt að
tífaldur. Slíkt og þvílíkt á ekki að
þekkjast á ofanverðri tuttugustu
öld. En af hverju er þetta svona?
liggur beint við að spyrja. Ég held
raunar, að ekki sé djúpt á svari.
Verkalýður landsins hefur ekki
brugðist við þessari vá á réttan
hátt, ekki staðið nógu vel á verð-
inum í „góðærinu". Kannski væri
hollt að lesa örstutta orðsend-
ingu, sem hinn gamalreyndi bar-
áttujaxl fyrir bættum lífskjörum,
Ottó N. Þorláksson (fyrsti forseti
A.S.Í.), lét frá sér fara í Afmælis-
hefti VINNUNNAR 1966, en þá
var minnst 50 ára afmælis A.S.Í.
Orðsendingin hljóðar svo í öllum
sínum kortleik:
íslcnsk alþýða!
Sofið aldrei á verðinum.
Ykkar er aflið, ef þið standið
saman sem órjúfandi heild. Látið
aldrei auðvaldsöflin ná tökum í
Alþýðusambandinu.
Til athugunar
Hvað segir íslensk verkalýðs-
forysta í dag? Hvað segja íslensk-
ir sósíalistar í dag? „Höfum við
gengið til góðs“? Það fer ekkert á
milli mála, að hér hefur margt
farið úr böndunum. Orsakirnar
eru margar. Fyrir utan almennt
andvaraleysi, vil ég drepa á þrjár
veigamiklar ástæður:
1. Sambandsleysi verkalýðs-
flokkanna (A-flokkanna) við
hinar vinnandi stéttir.
2. Sambandsleysi verkalýðsfor-
ystunnar við fólkið í landinu
t.d. með ótímabærum hug-
myndum um „þjóðarsátt".
3. Léleg pólitísk stéttarvitund
verkafólks.
Þegar þessi veigamiklu atriði
ásamt mörgum smærri fléttast
saman, má segja að hugsjónin að
baki orðanna „frelsi, jafnrétti,
bræðralag“ sé ekki til nema sem
Guðjón Sveinsson skrifar
máttlaust stef í hátíðarræðum á
tyllidögum. M.ö.o. samtaka-
máttur Ottós og fleiri góðra
manna, samtakamáttur fjöl-
mennustu hagsmunasamtaka í
landinu er í molum.
Gagnvart þessari sundruðu
hjörð stendur auðvaldið og hefur
á „diplómatískan" hátt komið því
Höfum við gert þetta? Svarið
er, því miður, nei.
Bardaginn við
vindmyllurnar
Barátta verkalýðshreyfingar-
innar til betri lífskjara síðustu
áratugi hefur verið barátta við
Lykillinn að jákvæðum breyting-
um er FRELSI, JAFNRÉTTI,
BRÆÐRALAG undir stjórn ís-
lenskra sósíalista. Þegar því
marki er náð, þarf verkalýðurinn
ekki látlaust að kría fram
kauphækkanir, sem stjórnvöld
þegar í stað gera að engu. Hann
þarf ekki og á ekki að þurfa þess,
„Nú er augljóst að hverju stefna berfyrir raunveru-
lega sósíalista. Fyrir nœstu kosningar verðaþeir að
vera búnir að stofna sterk samtök sem bjóðifram um
allt land. Skiptir ekki máli hvar íflokkiþeirstanda í
dag. “
inn í vitund grandvarra borgara,
að hækkun launa skapi einungis
verðbólgu, sem harðast bitni á
láglaunafólki. Það eina sem dugi
sé „ábyrg þjóðarsátt“. Hún haldi
niðri verðbólgu, en verðbólga er
grýla á verkalýðinn. Og til þess
að gera þetta sem sennilegast, er
undirstöðuatvinnuvegunum
haldið í spennitreyju vaxtaokurs
og skipulagsleysis, alltaf reknir á
núlli eða neðan við það. Síðan
kyrja útgerðarmenn svartnættis-
söng, sem skýtur verkalýðnum
skelk í bringu. Þess vegna geta
stjórnarpáfarnir sagt: „Mínir
elskanlegu. Með hærra kaupi er
þjóðarbúið á vonarvöl". Og hver
vill vera svo púkalegur að setja
þjóðarbúið undir einhvern al-
þjóða uppboðshamar. Nei, því
fer fjarri. Þá vill verkalýðurinn
frekar spenna sultarólina, þang-
að til hagspekingunum telst til,
að nú megi hækka kaup „hinna
lægst launuðu“ um tvö til þrjú
prósent. (Svo fá hinir óþekktu
það tífalt undir borðið). Fleiri
slagorð eru notuð, en ég læt þetta
nægja, ætla að sleppa þjóðar-
hneykslinu, Útvegsbankamálinu
með eftirlaun bankastjóranna
innanborðs. (Líkast til hefði mátt
hækka kaup verkafólks eitthvað
fyrir þá vasapeninga, sem
auðvaldið skaffaði þar stórgróða-
mönnum).
Margir hverjir, allt of margir,
trúa þessari og þvílíkri síbylju.
Vegna of langs vinnudags er
næsta auðvelt að heilaþvo fólk
með svona stagli, ekki síst vegna
þess, að forystan hefur að hluta
tekið undir þuluna. En á meðan
eru leiðtogar í landinu að inn-
byrða kaup fyrir einn rnánuð,
sem tekur verkafólk allt að TVÖ
ÁR að vinna fyrir. í framhaldi af
þessu, þá langar mig til að skil-
greina nánar, hvað ég á við með
verkafólk - verkalýð. Yfirleitt er
hann skilgreindur, sem fólkið í
fiskinum og hafnarvinnukarlarn-
ir. Þarna er veruleg hugsanavilla
á ferð. Mín skoðun er sú, að þetta
hugtak spanni mun víðara svið.
Með verkalýð teljast til viðbótar
áður nefndum stéttum: sjómenn,
bændur (a.m.k. þeir sem lent
hafa illa út úr kvótanum sæla),
iðnverkafólk, verslunarfólk og
allir er vinna á töxtum B.S.R.B.
Fleiri en fámennari hópa mætti
eflaust tína til. Ég vil því aftur
beina orðsendingu Ottós N. Þor-
lákssonar til þessa fólks, þessara
hópa:
„Sofið aldrei á verðinum. Ykk-
ar er afiið, ef þið standið sam-
an...“
vindmyllur. Sú barátta hefur ver-
ið háð á röngum forsendum. Hún
hefur verið háð undir verðbólg-
ukonsert íhaldsins og sundur-
þykkir A-flokkarnir hafa horft á
aðgerðalausir, a.m.k. aðgerða-
litlir, vegna þess, að þeir hafa
ekki verið með fingurna á púlsi
fólksins, sem þeir áttu að veita
brautargengi og vík ég nánar að
því síðar. Þannig hefur íhaldi
þessarar þjóðar tekist að láta só-
síalista þessarar þjóðar éta sjálfa
sig innan frá.
Þó verkföll með tilheyrandi
átökum hafi fleytt verkafólki
nokkuð fram í árdaga verkalýðs-
baráttunnar, þá eru þau ekki
raunhæf lengur sem stjórntæki til
lengri tíma. Þau duga einungis í
skammvinnum skotgrafahern-
aði. Með þessum orðum er ég
ekki að vanmeta verkfallsrétt og
verkföll. Það getur alltaf þurft til
þeirra að grípa, til að sporna við
tímabundnum erfiðleikum. En
þau eru EKKI stjórntæki til
stórra áfanga. Til þess að þeir ná-
ist, þarf að mynda jákvætt þjóð-
félagsandrúmsloft undir kjörorð-
inu: frelsi, jafnrétti, bræðralag.
Og „vilji er allt, sem þarf“, sagði
skáldið. Ef íslensk alþýða vill
vinna undir þessum gullnu kjör-
orðum, þá þarf hún að hafa sósí-
alíska ríkisstjórn, sem vinnur
eftir þeirri stefnu, en talar bara
ekki um það fyrir kosningar „að
vernda kjör hinna lægst launuðu"
(þið hafið heyrt þetta áður!).
Með sósíalískara þjóðfélagi en
er í dag verður sífellt minni þörf á
þjarki um kjarasamninga, sem
litlu skila. Sósíölsk ríkisstjórn
hlýtur og á samkvæmt eðli máls-
ins að móta jafnlaunastefnu,
setja ramma um kaup og kjör
með hliðsjón af afkomu þjóðar-
búsins hverju sinni. Innan þess
ramma fara svo kjarasamningar
fram - raunhæfir og réttlátir. í
tengslum við þetta byggjast aðrar
félagslegar umbætur og síðast en
ekki síst skilvirkari skattheimta.
Lítið eitt um
jafnlaunastefnu
Allir vita, að ekki er hægt að
bera meira úr býtum en aflað er.
Þess vegna er það nánast út í hött
að fara fram á kauphækkanir,
þegar þjóðarframleiðslan dregst
saman. Það skapar einmitt verð-
bólgu, sem verst bitnar á HIN-
UM LÆGST LAUNUÐU. Og
þá erum við að komast að kjarna
málsins og hann er þessi:
Launamisréttið í landinu er
ALLT of mikið og fer vaxandi.
hefur þegar unnið fyrir sann-
gjarnari sneið af kökunni góðu.
Við vitum, að engin þjóð í víðri
veröld aflar jafnmikilla tekna á
hvern íbúa sem við íslensingar -
og „verður er verkamaðurinn
launanna". Þess vegna eigum
við, félagar góðir, ekki að láta
bjóða okkur, að stórir hópar í
þjóðfélaginu hafi á bilinu þrisvar
til tífalt hærra kaup en við fyrir
jafnlangan vinnudag.
Menntun réttlætir ekki þennan
mun. Menntun er einungis að-
göngumiði að notalegri vinnu-
stað. Núverandi ástand í launa-
misréttinu er einfaldlega vegna
þess, að þjóðarkökunni (marg-
frægu og margnefndu) er ekki
rétt skipt. Og af hverju er henni
ekki rétt skipt? liggur beinast við
að spyrja. Stöldrum nú við, góðir
hálsar, og skoðum það nánar:
Hvaða pólitísku öfl hafa stjórnað
þessu landi síðustu þrjá áratugi?
Þegar þið hafið komist að því
(það er fljótgert að leita í „Öld-
unum“), þá langar mig til að
spyrja annarrar spurningar: Er
ekki kominn tími til að breyta um
stefnu? Mitt svar er: Jú, og þó
fyrr hefði verið.
En nú dettur einhverjum sjálf-
sagt í hug að spyrja í mót: Hafa
ekki hinir svokölluðu verkalýðs-
flokkar fengið sitt tækifæri á
þessu sama tímabili? Svarið verð-
ur það sama, jú. En á einhvern
hátt glutruðu þeir tækifærunum.
Þar er komin ein meginskýringin
á sundurlausri og máttlausri
stöðu íslenskrar verkalýðshreyf-
ingar í dag.
Já, hingað og ekki lengra.
Þessu þarf að breyta eins fljótt og
auðið er. Krafa íslenskra sósíal-
ista í dag hlýtur að vera þessi:
Hærra kaup til verkalýðsins í
landinu! En við náum því ekki
með verkföllum eða innilokun
einhverra karpara í tvo til þrjá
sólarhringa, heldur með því að
taka af þeim stéttum, sem hafa of
há laun í dag miðað við vinnu-
framlag. En það gerist ekki í því
þjóðskipulagi er nú ríður húsum
almennings, heldur með sósíal-
ísku þjóðfélagi. Baráttan fyrir
bættum kjörum með „hefð-
bundnum hætti“ er komin í öngs-
træti. Fólk er farið að skynja
þetta - en vantar forystu, er lítið
eitt ráðvillt en finnur og veit afl
sitt - og það er grundvöllurinn.
„Aumt er
að sjá...“
Það er kannski þversögn að
tala svona með eina tvo verka-
lýðsflokka í landinu, sem meira
að segja hafa átt sæti í nokkrum
ríkisstjórnum. En þar fór flest í
handaskolum, mest þó fyrir
hjaðningavíg þeirra á milli. Og
nú hafa þeir tapað trausti um-
bjóðenda sinna. Alþýðuflokkur-
inn fórnaði sinni jafnaðarstefnu á
altari þjóðernissinna, Alþýðu-
bandalagið horfði of hátt, mis-
steig sig og heyrði ekki óskir al-
þýðunnar. Nú verða þessir
„verkalýðsflokkar" að súpa
seyðið af mistökunum. Þeir
standa strípaðir og stefnulausir í
þeim málefnum, sem þeir áttu að
sjá um, voru kjörnir til að sjá um,
enda tímaskekkja að vera með
tvo verkalýðsflokka (sbr. „sam-
einaðir stöndum vér“ o.s.frv.).
Ný vakning
Er kannski enginn sósíalismi í
þessu landi? Jú, það hygg ég
vera, en hann er á nokkurn annan
veg en í öðrum löndum, við-
kvæmari og vandmeðfarnari. Þar
kemur til þetta fámenna „hver-
þekkirannanþjóðfélag" og rót-
gróin, arfgeng smákóngapólitík
frá landnámi, blönduð írskri rétt-
lætiskennd, tilfinningahita og
þversku. Þrátt fyrir þessa ann-
marka hafa sósíalísk viðbrögð
gert vart við sig á þessum síðustu
og verstu tímum þjóðarinnar og
þau meira að segja sterk og
sannfærandi. Þar á ég við hina
öflugu fylgisaukningu Kvenna-
listans. Frá því hann hóf pólitíska
göngu sína vorið 1983 hefur hann
sífellt sótt í sig veðrið hvað fylgi
varðar. Og það er engin tilviljun.
Hann hefur einfaldlega tekið við
því verki, sem verkalýðsflokk-
arnir glutruðu gegnum tíðina.
Með skeleggri framgöngu og
skýrum málflutningi á löggjafar-
samkomu þjóðarinnar hafa kon-
urnar í landinu komist í kallfæri
við þá þjóðfélagshópa, sem að-
hyllast: frelsi, jafnrétti, bræðra-
lag. Og góðir landar. Með mál-
flutningi undir þessum kjörorð-
um (hvort þau eru meðvituð eður
ei), er Kvennalistinn líklega
sterkasta stjórnmálaaflið á Fróni
í dag.
Það er því engin furða, þó hinir
gamalgrónu þingmenn hins
þunga kerfis reyni að brosa út í
annað, þegar þeir eru spurðir um
orsakir þessarar sóknar Kvenna-
listans yfir á þeirra yfirráðasvæði.
M.a. hefur sú kenning heyrst, að
það sé vegna óánægju í þjóðfé-
laginu, óv'ssu og ósamstöðu á
vinnumarkaðnum.
Gott og vel. Þetta er örugglega
rétt. En af hverju óánægjan staf-
aði, voru „hinir ábyrgu“ ekki
spurðir (eða var þeim hlíft við
því?). Auðvitað vita þeir svarið,
vona bara að enn einu sinni takist
úrræðalausri þjóð að koma sam-
an einhverjum samningum, sem
úrræðalaust þjóðfélag ætlast til
að barðir séu saman. Þá muni óá-
nægjan sjatna í bili og samning-
anefndirnar geti fari að safna í
sarpinn fyrir tilgangslaust þref að
ári. Og á meðan breikkar launa-
bilið í landinu.
En mælirinn er fullur. Nú hefur
enginn efni á því lengur að gera
lítið úr stefnumálum Kvennalist-
ans vitandi það, að Róm var ekki
byggð á einum degi. Sem dæmi
langar mig til að vitna í orð rit-
stjóra eins dagblaðsins, þegar
stjórnarmyndunarviðræðurnar
stóðu sem hæst á s.l. sumri og
Kvennalistinn hafði hafnað þátt-
töku í stjórn, vegna þess, að kon-
urnar fengu ekki áheyrn með sína
launajöfnunarstefnu. Ritstjórinn
sagði m.a.:
Framhald á bls. 6
Miðvikudagur 13. apríl 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5