Þjóðviljinn - 26.04.1988, Blaðsíða 5

VIÐHORF
7
Endumýjun kratismans
Gestur Guðmundsson skrifar
Danskir kjósendur ganga að
kjörborðinu 10. maí næstkom-
andi aðeins átta mánuðum eftir
síðustu kosningar. Tilefnið virð-
ist lítilfjörlegt við fyrstu sýn, þar
eð stjórn og stjórnarandstaða
deildu um það hversu langt skyldi
ganga í orðavali um bann við
flutningi kjarnorkuvopna um
danskar hafnir. Tillaga krata var
samþykkt gegn tillögu stjórnar-
innar, og varð það til þess að Poul
Schltiter forsætisráðherra gerði
harða hríð að Svend Auken for-
manni jafnaðarmanna. Schluter
sagði að Auken hefði lofað að
fallast á tillögu ríkisstjórnarinnar
og hann væri því lygalaupur sem
engin leið væri að treysta. Auken
sagðist víst segja satt og lýsti því
yfir að hann myndi ekki tala við
Schluter framar nema í votta
viðurvist.
Þessum sandkassaleik lyktaði
ekki með því að annar hlypi grát-
andi heim til mömmu, heldur
rauf Schlúter þing og boðaði til
kosninga. Margir kjósendur eru
sárir yfir því að vera kallaðir að
kjörborðinu af svo litlu tilefni og
flestir búast við óvenju lítilli þátt-
töku, og þess vegna geta orðið
óvænt úrslit. Þá er sá möguleiki
fyrir hendi að verkalýðsflokkarn-
ir kratar og Sósíalíski þjóðar-
flokkurinn styrki stöðu sína og
nái að mynda ríkisstjórn, þannig
að verið getur að lítil þúfa velti
þungu hlassi.
Sjálf atburðarásin sem leiddi til
þingrofs minnir mest á sand-
kassaleik en að baki henni býr
þung undiralda sem er að breyta
dönskum stjórnmálum. Danskir
jafnaðarmenn hafa notað undan-
farin sex ár í stjórnarandstöðu til
þess að endurskoða ýmsa þætti í
stefnu sinni, ekki síst í utanríkis-
og öryggismálum. Peir hafa horf-
ið frá þeirri dýrkun á forræði
Bandaríkjanna, sem var þröngv-
að inn á jafnaðarmannaflokka
Vestur-Evrópu á árum kalda
stríðsins og reynt að móta sjálf-
stæða evrópska stefnu, í takt við
ýmislegt annað sem verið hefur
að gerast í öðrum löndum álfunn-
ar. Þeir lögðust gegn því á sínum
tíma að meðaldrægar eldflaugar
yrðu settar upp í landinu. Þeir
hafa krafist þess að hernaðarút-
gjöld stæðu í stað í krónutölu, á
meðan NATO hefur krafist
aukningar í raunvirði. Þeir hafa
barist af vaxandi staðfestu fyrir
því að Norðurlönd verði lýst
kjarnorkuvopnalaust svæði, og
sú uppákoma, sem varð tilefni
þingrofsins, var einungis útfærsla
á því stefnuatriði, en vitað er að
meirihluti kjósenda á öllum
Norðurlöndum er sama sinnis.
Með þessari afstöðu hafa danskir
kratar sýnt óvenju mikinn kjark
og dug - eða hvenær tekur meiri-
hluti Alþingis á sig sömu rögg og
Danir og krefst skýlausra ákvæða
og yfirlýsinga um að kjarnorku-
vopn fari aldrei um íslenskt land?
Endurskoðun utanríkis- og ör-
yggisstefnu er einungis hluti alls-
herjar endurnýjunar danskrar
jafnaðarstefnu, sem nú er í full-
um gangi. Meðal merkustu þátta
þeirrar endurnýjunar hafa komið

Danir standa fast á sínu, segja ungkratar á einu fyrsta kosningaspjaldinu í Danmörku, og slá upp hugmynd
að þeirri orðsendingu til skipstjóra á herflotanum sem varð tilefni þingrofsins og kosninganna.
Ttt o.\OQS^'toe
uden\3t^sUe

Det
"SSðSSpSf
' "daosfcft-0®*®®-'-
í/\ed ventíg htfseo ,
Dei danske toi* \
frá hópi í kringum Ritt Bjerre-
gaard sem verið hefur mennta-
málaráðherra og félagsmálaráð-
herra. Hún vill leita leiða til að
varðveita velferðarríkið en draga
anda hafa verið gerðar tilraunir
með að draga úr miðstýringu
skriffinna á félagslegum aðgerð-
um, heldur fá starfsmenn og þig-
gjendur að ráðstafa fjárveiting-
menn stýra, og þykja þær lofa
góðu.
I efnahags- og atvinnumálum
hafa danskir jafnaðarmann reynt
að útfæra frekar stefnu sem tekið
„í stjórnmálaþróun í Danmörkufelst mikilvœg lexía
um þá samstarfsmöguleika sem hvarvetna eru að
opnast millifélagshyggjuafla um nýjar leiðir til að efla
velferð, frið og lýðrceði. Á íslandi þurfa róttœkir
kratar... að losna úrþeirri herleiðingu yfir í herbúðir
frjálshyggjunnar sem jónarnir hafa haft forgöngu um,
og félagshyggjuöfl í Alþýðubandalagi og Kvennalista
þurfa að miða starfsitt við samstarf þessara afla. “
úr þeirri skriffinnsku og ofstjórn
sem einkennt hefur hina skandin-
avísku útgáfu þess. Þetta er svar
róttækra krata við kröfum hægri-
manna um að flytja stóra hluta
ríkisgeirans í hendur einkaaðila.
{ stað þess að „prívatisera" vilja
Bjerregaard og félagar veita
starfsmönnum og þiggjendum
mun meira sjálfræði. I þessum
unum og skipuleggja starfið að
eigin vild. í stað þess að hrúga
fólki á stofnanir er því veitt hjálp
til að búa heima eins lengi og
hægt er, og miðað er við að það
sjálft skilgreini þarfir sínar í stað
þess að nota miðstýrða staðla.
Gerðar hafa verið margar slíkar
tilraunir, einkum í þeim
sveitarfélögum sem jafnaðar-
var að móta á síðasta áratug.
Áður höfðu ríkisaðgerðir oft
beinst að því að bjarga fallítt at-
vinnuvegum, án tillits til þess
hvort þeir væru lífvænlegir, og
eru skipasmíðar gott dæmi um
þetta. Á sama hátt hafði ríkið
stutt við bakið á nýjum atvinnu-
rekstri án þess að hafa skýra hug-
mynd um það, hvort hann væri
vaxtarbroddur eða ekki. Þegar
vindar frjálshyggjunnar tóku að
blása um Danmörku og krefjast
þess að dregið væri úr ríkisaf-
skiptum af atvinnuþróun, reyndu
framsýnir kratar að skerpa hug-
myndir sínar í stað þess að láta
undan síga. Reynt var að móta
hugmyndir um það hvaða at-
vinnuvegir gætu blómgast á
næstu árum og áratugum, og þá
var ekki einvörðungu litið til
ágóða, heldur til þess hversu
mörgum þeir gætu veitt vinnu og
hversu gott kaup þeir gætu borg-
að. Þessi markmið eru ekki ný,
en tekið var að beita mun vísinda-
legri og nákvæmari vinnu-
brögðum til að meta vaxtar-
brodda atvinnulífs en áður hafði
verið gert. Þá var leitað leiða til
að gera hina félagslegu atvinnu-
stefnu mun lýðræðislegri en fyrr.
Fyrir 10-15 árum lagði verkalýðs-
hreyfingin áherslu á launa-
mannasjóði undir stjórn verka-
lýðssamtakanna, en síðan hafa
menn reynt að finna leiðir til
beinni og lýðræðislegra áhrifa
einstakra starfsmanna á fjárfest-
ingar og stjórn fyrirtækja.
Þessi endurnýjun dansks krat-
isma er engan veginn til lykta
leidd, heldur þarf víða enn að
glíma við nátttröll kalda stríðsins,
verkalýðsbroddana og skriffinna
eins og þá sem stjórna Kaup-
mannahafnarborg. Á hinn bóg-
inn hafa róttækir sósíalistar
brugðist rétt við þessari endur-
nýjun. Sósíalíski þjóðarflokkur-
inn hefur t.d. leitast við að fylla
upp í ýmsar þær gjár sem höfðu
aðskilið þá frá krötum um ára-
tuga skeið, en býður um leið fram
ýmis fersk nýmæli sem endurnýj-
unarmenn krata hafa lært af, ekki
síst hvað varðar jafnrétti kynja,
grasrótarlýðræði og umhverfi-
svernd. Jafnvel Vinstri sósíalistar
og aðrir hópar yst á vinstri kant-
inum hafa farið inn á svipaðar
brautir. Þeir gera sér grein fyrir
því að það eru ekki einungis meiri
líkur á því en verið hefur í 15 ár,
að verkalýðsöflin hljóti meiri-
hluta, heldur er einnig útlit fyrir
að sá meirihluti breyti samfé-
laginu á róttækan hátt.
Borgaraflokkarnir óttast þessa
þróun eins og pestina. Þeir hafa
getað stjórnað Danmörku í sex
ár, með miðflokkastuðningi, en
sú stjórn hangir á horriminni, og
með hverjum mánuði sem líður
minnka líkurnar á því að borgar-
aflokkarnir geti fengið krata til
samstarfs við sig um „öfluga
þjóðarsátt“, sem myndi staðfesta
ríkjandi ástand. Þess vegna
bregðast þeir við af slíkri sefasýki
og reyna að hamra á gömlum
tuggum um „samstöðu lýðræðis-
ríkja“, sem eitt sinn dugðu þeim
vel.
Gestur er félagsf ræðingur
og fæst við ýmis ritstörf,
er um þessar mundir
fastur þriðjudagspenni
á Þjóðviljanum
Þriðjudagur 26. apríl 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5