Þjóðviljinn - 01.05.1988, Blaðsíða 13

Framhald af bls. 11
Ég sigldi nánast stanslaust
fyrstu árin án þess að taka nokkur
frí. Ég hafði ekki í önnur hús að
venda með tekjuöflun. Og fyrstu
árin á Dettifossi var ég nánast
alltaf á sömu rútunni: Rotter-
dam, Felixto og Hamborg. Það
var ekki fyrr en ég fór á Reykja-
fossinn að ég fór líka að sigla á
Kaupmannahöfn, Færeyjar, Pól-
land, Rússland og fleiri staði. Ég
hef hins vegar aldrei siglt á Amer-
íku í öll þessi ár.
Hver voru störf þín um borð?
-Ég gegndi störfum þernu hjá
undirmönnum. Þerna hugsar um
matsal, þrífur hann og leggur á
borð. Ég byrjaði á að ræsa háset-
ana á morgnana, bera fram kaffi
og ganga frá. Síðan þreif ég her-
bergi undirmannanna og sá um
að þar væri allt í reglu. Undir-
menn og yfirmenn voru meira að-
skildir hér áður fyrr og borðuðu
til dæmis ekki í sama sal, þótt þeir
borðuðu sama matinn. Nú er
þetta mikið að breytast, um leið
og fækkar í áhöfnunum er hætt að
bera á borð, menn skammta sér
sjálfir og þernurnar hverfa af
skipunum. Hásetar hafa tekið við
þrifunum af þernunum og nú eru
bara 4 eða 5 skip eftir sem hafa
bæði þernu og kokk í áhöfn.
Hvernig aðbúnað hafa þernur
um borð?
-Við höfðum klefa með koju
og smábekk. Á Mánafossi höfðu
þernurnar saman sér bað og á
Álafossi og Eyrarfossi hafa allir
sitt bað. Annars höfðum við sam-
eiginlegt bað á gangi. Þetta var
allt huggulegt og snyrtilegt, og
maður fann ekkert fyrir því að
fara í klefann á kvöldin, þótt
auðvitað kæmi fyrir að sú löngun
gripi mann að vera heima. Og
þegar ég var í landi gat ég varla
farið úr húsi, ég naut þess svo að
vera heima.
Verður langvarandi sjómennska
ekki tilþess aðmenn einangrastfrá
því sem er að gerast í landi?
—Jú, vissulega einangraðist ég
frá fólki í landi. Ég hitti varla
aðra en börnin mín þegar ég var í
landi, mér fannst ég ekki hafa
leyfi til þess að fara neitt þann
stutta tíma sem maður hafði fyrir
heimilið. Maður datt út úr öllu í
landi, en félagsskapurinn á sjón-
um var þeim mun mikilvægari.
Áhöfnin um borð er eins og ein
fjölskylda, og við sögðum stund-
um að við værum sér þjóðflokk-
ur, við sem vorum til sjós. Ég hef
kynnst sérstaklega góðu fólki í
gegnum þetta starf, bæði undir-
mönnum og yfirmönnum.
Var þá ekíci erfitt fyrir þig að
koma í land eftir allan þennan
tíma?
—Jú, víst var það á margan hátt
erfitt, og ég hugsa að ég væri enn
á sjó ef Mánafoss hefði ekki verið
seldur. Pá tvístraðist áhöfnin. Ég
fór að vísu á annað skip en það
var fljótlega selt líka, og það ýtti
undir það að ég fór í land. M
buðu þeir mér þetta starf í Faxa-
skála. En það hefur tekið tíma að
ná sambandi við fólk eftir öll
þessi ár, og svo eru líka ýmsar
venjur af sjónum sem sitja í
manni. Þannig kemur það fyrir
mig enn að setja kaffikönnuna í
vaskinn þegar ég er að hella uppá
- vegna veltingsins! Svo er það
vélarhljóðið. Ég var margar vik-
ur að venja mig af að heyra það
ekki, og ég gat ekki sofið í landi
vegna þess að ég heyrði ekki í
vélinni. Ég hef ekki náð því enn
að sofa jafn vel í landi og á sjón-
um.
Varstu aldrei sjóveik?
-Nei, ekki get ég sagt það, en
hins vegar varð maður þreyttari í
vondum veðrum. Ég vil meina að
ég hafi verið mjög heppin allan
þennan tíma. Það kom aldrei
neitt alvarlegt fyrir, og ég var
alltaf örugg hjá þessum mönnum
og treysti þeim fullkomlega í
vondum veðrum.
Hvernig voru kjörin í þessu
starfi?
-Þau voru kannski ekkert sér-
stök. Eða álíka og í landi. Þegar
ég byrjaði 1969 fékk ég 11.000
krónur gamlar í yfirtíð og hlunn-
indi. Það munaði um yfirvinn-
una. Maður hefði ekki haft þann-
ig vinnu í landi að vinna alla
laugardaga og sunnudaga, og svo
voru allir hátíðisdagar borgaðir.
Þessir peningar nýttust betur
fyrir heimilið en vinnan í landi.
Svo fékk ég að hafa börnin með
mér á sjóinn þegar þau voru ekki
í skólanum.
Þú hefur líka kynnst framandi
löndum ígegnum starfið. Upplifðir
þú ekki margt skemmtiegt í er-
lendum höfnum?
-Jú, auðvitað kom maður víða.
Ég hafði aldrei ferðast neitt þegar
ég fór á sjóinn, nema þegar ég
fluttist frá ísafirði til Reykjavík-
ur. Og svo hafði ég farið austur
fyrir fjall.
Maður skellti sér í land ein-
stöku sinnum. Ég fór til dæmis
einu sinni á Silletan í Hamborg.
Þar hoppuðu allir upp á borð og
skáluðu og dönsuðu á miðnætti.
Það þótti mér skrýtið. Annars
þótti ég hlédræg og sat oft um
borð í erlendum höfnum. Síðustu
árin var fólk líka hætt að fara í
land, þetta voru svo stutt stopp.
En maður sá dýragarðana og
vatnsorgelið og ýmislegt nýstár-
legt. Svo fannst mér alltaf gaman
að koma til Færeyja.
Ég man eftir einum jólum í
Vensbyl í Rússlandi. Við héldum
okkar íslensku jól um borð með
jólatréogskreytingum, en maður
sá enga ljósadýrð í landi. Og svo
var ekki hægt að hringja heim, en
það var annars fastur liður þegar
við vorum úti um jól að hringja
heim þegar hátíðin gekk í garð.
Þetta voru löng jól. Og einu sinni
fengum við brotsjó inn á yfir-
mannamessan á aðfanga-
dagsmorgun, þegar við vorum á
leiðinni til Noregs. Það getur ver-
ið ótrúlegt högg og þrýstingur
sem myndast þegar hnútur kem-
ur á skipið, og mér fannst ég vera
að springa. Það urðu talsverðar
skemmdir í messanum og allur
jólaundirbúningurinn okkar fór
fyrir lítið, en við hjálpuðumst að
um að gera sem best úr öllu.
Það eru trúlega fúar konur sem
hafa sótt sjóinn jafn stíft og þú hér
á landi. Þegar þú lýtur til baka,
finnst þér að þetta hafi verið glat-
aður tími?
-Nei, langt í frá. Þetta hefur
verið yndislegur tími og ég gæti
vel hugsað mér að lifa hann aftur.
Það kemur enn yfir mig löngun til
þess að fara aftur á sjóinn. Ég er
kannski með þetta í blóðinu.
Faðir minn var 50 ár til sjós.
Hann heitir Halldór Ásgeirsson
og var meðal annars lengi vél-
stjóri á togara. Ég er alin upp við
sjómennskuna og í æsku gekk
lífið út á það að fylgjast með skip-
unum.
Þó er bara einn af sonum mín-
um sem hefur valið sjómennsk-
una. Hann heitir Halldór og er nú
skipstjóri á Eyrarfossi. Tveir
synir mínir eru lærðir kokkar, en
kusu að vinna í landi. Svo er einn
netagerðarmaður og einn rekur
heildverslun og sá yngsti er nú í
Kennaraháskólanum. En dóttir
mín er húsmóðir. Ég á orðið 14
barnabörn og eitt langömmu-
barn, og ég held að þetta þyki
bara mikið í dag.
Nei, ég er lánsöm kona og sé
ekki eftir neinu. Og hver veit
nema ég eigi eftir að skreppa einn
túr í viðbót þegar færi gefst?
-ólg.
Þeir dekruðu við mig
á kvennafrídeginum
- Það var erfiðast þegar ég
þurfti að fara á sjóinn frá börn-
unum á Þorláksmessu, segir
Anna Ólafsdóttir bryti, þegar
hún rifjar upp 10 ára sjóferða-
sögu sína, en Anna réði sig á
sjóinn sem bryti og matráðs-
kona árið 1977, þá einstæð
móðir með 5 börn heima og
eitt búið að stofna heimili.
Anna hefur verið á farskipum
og siglt um heimshöfin í nærri
10 ár og á á annað þúsund
sjóferðadaga að baki.
Eftir að ég stóð uppi ein með
börnin fór ég í skóla til þess að
geta séð fyrir fjölskyldunni. Svo
þegar mér bauðst vinna á sjónum
var ekki um annað að ræða. Elsta
dóttir mín hjálpaði mér með
börnin, en yngsti sonurinn var 10
ára þegar ég fór fyrst á sjóinn.
Hann fór reyndar oft með mér
heilu túrana þegar hann átti frí
frá skólanum. Hann er nú tví-
tugur og lýkur stúdentsprófi í
vor. Ég væri sjálfsagt ennþá á
sjónum ef ég hefði ekki lofað
honum að halda fyrir hann heim-
ili þennan síðasta vetur hans í
menntaskólanum.
Hvernig var fyrsta reynsla þín á
sjónum?
- Það var 1977 að ég réði mig á
Bæjarfoss hjá Eimskip sem kokk-
ur. Fyrsta ferðin mín var til
Murmansk í Sovétríkjunum. Ég
hafði aldrei komið til útlanda
áður og það hafði næstum farið
illa fyrir mér þegar ég fór í land.
Þarna var strangt eftirlit með öllu
og við áttum að vera komin um
borð fyrir miðnætti. En ég varð
viðskila við skipsfélgana þegar
við vorum komin inn í bæinn og
vissi ekki hvert ég átti að fara til
þess að finna hliðið inn að hafnar-
svæðinu. Ég var algjörlega mál-
laus þarna, en einhverjum góð-
viljuðum manni tókst að skilja
mig og vísa mér réttu leiðina. Það
var ekki gerð nein rekistefna út af
þessu þótt komið væri framyfir
tímann, en skipstjórinn skamm-
aði strákana fyrir að skilja mig
eftir og síðan hef ég aldrei farið í
land án þess að hafa á mér skrif-
legar upplýsingar um það hvernig
maður kemur sér til baka. Enda
hef ég aldrei lent í teljandi vand-
ræðum í landi eftir þessa fyrstu
reynslu.
Lentir þú aldrei í óhöppum eða
slysum á sjó?
-Jú, jú, ég lenti í skipsskaða
þegar ég var með Berglindinni út
af Nova Scotzia í júlí 1981. Þetta
var á sunnudegi þann 20. júlí og
ég man að ég var nýbúin að gefa
kvöldmatinn og rétt, komin inn í
klefann minn til að hvfla mig. Ég
var að kveikja á sjónvarpinu þeg-
ar högg kemur á skipið og það
kastast til svo að ég fæ sjónvarpið
í fangið. Það kemur strax halli á
skipið og ég lendi í basli þarna
inni og heyri um leið hringingar
og læti uppi. Ég hleyp upp á báta-
dekk á sloppnum einum fata, en
er þá sagt að fara niður og ná mér
í föt. Ég hleyp niður í klefa og næ
mér í peysu og buxur en gleymi í
flýtinum að fara í sokka og skó.
Þegar ég kem aftur upp á dekk
eru þeir búnir að setja út gúmbát,
en hann slitnar frá í látunum.
Einn hásetinn fór þá í sjóinn til
þess að sækja bátinn og við kom-
um okkur um borð öll nema
skipstjórinn, stýrimaðurinn og 1.
vélstjóri. Þá var kominn mikill
halli á skipið. Síðan kom strand-
gæslubátur og tók okkur uppí, og
við vorum flutt í land, en skipið
var tekið í tog því það átti að
freista þess að draga það að landi.
Það var farið með okkur til
Sydney í Nova Scotzia og inn á
hótel þar, en klukkanm 10 morg-
uninn eftir fréttum við að Berg-
lindin hefði sokkið á leiðinni með
öllum varningi um borð, en skip-
stjóra, stýrimanni og vélstjóra
verið bjargað.
Þetta var mikið áfall, ekki síst
vegna þess að daginn eftir fékk ég
þau skilaboð að heiman að dóttir
mín hefði orðið alvarlega veik og
fengið lömun. Hún náði sér sem
betur fer seinna.
Skipið sem sigldi á okkur þarna
hét Charm og var í eigu Norð-
manna. Svo einkennilega vill til
að það komst síðar í íslenskar
hendur og siglir nú frá Keflavík
og ber einnig nafn bæjarins.
Þessi óhugnanlega reynsla hef-
ur samt ekki orðið til þess að þú
hœttir sjómennsku?
-Nei, égvissi það reyndar ekki
þá, að ég átti samkvæmt samn-
ingum inni mánaðarfrí á launum
eftir slíkt skipbrot, og þeir hjá
Eimskip komu mér strax á Goða-
foss eftir að ég kom heim. Það var
kannski eins gott, því ég hef
stundum hugsað um það eftirá að
ekki er víst að ég hefði farið fleiri
sjóferðir ef ég hefði flenst
eitthvað í landi eftir þessa reynslu
og fengið næði til þess að hugsa
um það sem gerðist.
Þú hefur siglt víða á þessum
árum?
-Já, blessaður, ég hef farið
víða um Evrópu, um Miðjarðar-
hafið og Karíbahafið og Mið-
Ameríku en þó hef ég mest siglt á
Norður-Ameríku. Við sigldum
mikið á Boston, New York og
segirAnna
Ólafsdóttir sem verið
hefur 10 árá sjó og
komið ein upp 6
börnum með
sjómennskunni
Philadelphia, en auk þess hef ég
komið til New Orleans, Panama,
Costa Rica og Everglades í Flór-
ída og víðar og víðar. Það er hins
vegar undarlegt að.ég hef aldrei
komið til Kaupmannahafnareftir
öll þessi ferðalög, og finnst mér
nú vera kominn tími til þess að
bæta úr því.
/ hverju var starf þitt fólgið á
þessum siglingum, og hvað voru
túrarnir langir?
- Túrarnir gátu verið allt upp í
3-4 mánuðir í einu, og starf mitt
var alltaf að vera kokkur eða
bryti. Ég sá um að elda ofan í
mannskapinn, hafa allt í reglu í
eldhúsinu og skipuleggja
innkaup og aðdrætti. Vinnudag-
urinn hefst kl. 7 með morgun-
kaffinu og hádegisverðinum. Ég
hef venjulega frí frá kl. eitt til
hálf-þrjú, en þá er fyrst kaffi og
síðan kvöldmaturinn kl. sex,
þannig að ég er búin klukkan hálf
átta. Þannig er það alla daga vik-
unnar- nema á kvennafrídaginn,
þá dekruðu þeir við mig karlarnir
og færðu mér kaffi á sængina og
ég veit ekki hvað! Það var stór-
kostlegt!
Hafðir þú ekki aðstoðarfólk?
-Nei, yfirleitt var ég ein, nema
þegar ég var á Goðafossi, þar
voru 3 þernur. Annars voru þern-
ur bara á einstaka skipi, og þær
eru nú nánast að hverfa sem stétt.
Svo hafði ég reyndar messagutta
á Akranesinu, en það var svo
tekið af. Nú er orðið mun fálið-
aðra um borð en tíðkaðist áður
fyrr, kannski ekki nema um 13
manns í allt. Svo eru stundum
fjölskyldumeðlimir eða farþegar
þar fyrir utan..
Hvað eru stoppin í landi yfirleitt
löng?
-Þau voru lengri áður fyrr en
eru nú oft ekki nema 2-3 dagar.
Stundum er jafnvel alls ekki farið
í land, og viðdvölin hér heima er
oft ekki nema 1-2 sólarhringar.
Hvernig er aðbúnaðurinn fyrir
starfsfólk um borð í þessum
skipum?
-Yfirleitt höfum við bara lítinn
svefnklefa og sturtu á ganginum.
Á Hofsjöklinum hafði ég lítið'
bað innaf klefanum, en mestur
var lúxusinn á Saltnesinu. Þar
hafði ég litla íbúð, setustofu og
svefnkrók ogbað, og matsalurinn
var eins og á fínasta restaurant.
Saltnesið var skemmtilegasta
skipið sem ég hef siglt með hvað
aðbúnað snertir.
En kjörin, hvernig eru þau?
-Þau eru kannski ekki góð
miðað við sambærilegan vinnu-
tíma í landi, en mér hefur samt
fundist þetta betra. Peningarnir
verða ódrýgri í landi og mér
finnst liggja við að maður verði
að vinna á tveim stöðum til þess
að hafa ofan í sig. Ég hef oft unn-
ið í landi, en yfirleitt enst stutt í
starfi. Nema þá helst núna, af því
að ég var búin að lofa yngsta
drengnum að vera heima. Ég tók
mér þó hvíld frá sjónum frá 1982-
85 og rak þá mötuneyti og sumar-
hótel á Reykjaskóla við Isafjarð-
ardjúp. Eftir það sigldi ég á
Akranesinu og Saltnesinu fyrir
Nesskip. Ég hætti hjá þeim í fe-
brúar síðastliðinn og sé nú um
mötuneytið í Miklagarði.
Heldurðu að þú eigir eftir að
fara aftur á sjóinn?
-Já, ég er ekki í nokkrum vafa
um það. Sjómennskan togar
alltaf í mig. Þetta gat verið mikil
vinna, sérstaklega í vondum
veðrum, en ég hef alltaf verið
heppin með mannskap. Um borð
erum við eins og ein fjölskylda,
og allir reyna að gera sem best úr
öllu.
Varstu aldrei sjóveik?
-Nei, aldrei. Það væri útilokað
að vera í þessu ef maður væri sjó-
veikur. En það hefur komið fyrir
að mér hefur liðið illa. Það var
núna síðast þegar ég var á
Saltnesinu um jólin 1986. Við
vorum komin til Honigsvoj í Nor-
egi og það var búið að vera brjál-
að veður. Við biðum eftir því að
Suðurlandið kæmi, en það kom
aldrei. Við létum úr höfn á 2. í
jólum eftir að við höfðum frétt af
slysinu og sigldum til Fredrik-
stad, þar sem við lesetuðum járn-
blendi. Þaðan fórum við til Mai-
ami í Flórida og fengum leiðinda-
veður alla leiðina. Þá leið mér
illa, en þessi ferð var hrein und-
antekning.
Ég er nú búin að vera meira og
minna til sjós í 10 ár og hef komið
upp 6 börnum. Börnin hafa
hjálpað mér að halda heimilið, og
þetta hefur bitnað mest á yngsta
syni mínum sem hefur mikið ver-
ið hjá systur sinni. En nú verður
hann stúdent í vor, og ég fer að
ráða mér sjálf. Ég á örugglega
eftir að fara einn túr í viðbót, en
svo á ég mér líka draum. Minn
draumur er að fara
skemmtiferðaskipi
í siglingu með
um heiminn!
-ólg.
Sjókonur á íslandi 1891-1981
Nýtt rit komið út á vegum Sagnfrœðistofnunar Háskólans
Sagnfræöistofnun Háskólans
hefur sent frá sér ritið Sjókon-
ur á íslandi 1891-1981 eftir
Þórunni Magnúsdóttursagn-
fræðing. Bókin er að efni til
skýrsla um sjósókn íslenskra
kvenna á þessum tíma unnin
að mestu upp úr lögskráning-
arbókum, en lögskráning ís-
lenskra sjómanna hefur verið
lögbundin frá árinu 1891.
í bókinni er gerð grein fyrir
fjölda sjóferðardaga kvenna á
áratug eftir landshlutum og á
landinu öllu. Þá er sjósókn
kvenna einnig flokkuð eftir teg-
und skipa og tilgangi sjóferða.
Einnig er í bókinni tafla yfir
Þórunn Magnúsdóttir
aldursskiptingu starfandi sjó-
kvenna á hverjum áratug og síð-
an er einnig gerð grein fyrir fjölda
sjóferðardaga einstakra kvenna
sem hafa stundað sjóinn um
lengri tíma.
Þá er einnig að finna í bókinni
lýsingu á hinum ólíku störfum
sem konur hafa sinnt til sjós, allt
frá matreiðslu-, háseta- og þernu-
störfum til vélstjórnar og skip-
stjórnar.
Þórunn Masgnúsdóttir sagn-
fræðingur og höfundur bókarinn-
ar sagði í samtali við blaðið að
rannsókn hennar hefði leitt
margt skemmtilegt í ljós, en þó
fyrst og fremst það að þátttaka
íslenskra kvenna í sjósókn hefði
verið meiri en fólk gerði sér yfir-
leitt grein fyrir. Þannig sagðist
hún hafa fengið öruggar heimild-
ir fyrir 3.439 konum á sjó á þessu
90 ára tímabili, en sú tala væri
lágmarkstala því öllum vafaat-
riðum hefði verið sleppt. Þessar
3.439 konur eiga samkvæmt sjó-
ferðabókum að minnsta kosti
530.000 sjóferðardaga að baki,
en sú tala er einnig lágmarkstala
þar sem vafaatriði voru ekki
tekin með.
Þórunn sagði að hún hefði áður
gert grein fyrir því í riti sínu „Sjó-
sókn íslenskra kvenna frá ver-
stöðvum í Árnessýslu 1697-
1980“ að þátttaka kvenna í sjó-
sókn hafi verið algeng fyrir tíma
lögskráningar. Hér væri hins veg-
ar sýnt fram á virkan þátt ís-
lenskra kvenna í sjósókn á 20.
öldinni, þar sem þær hafa stöðugt
sótt inn á fleiri og sérhæfðari svið.
Þórunn sagði að aldursdreifing
sjókvenna væri þannig að flestar
þeirra stunduðu sjóinn á yngri
árum, einkum framan af öldinni.
Hins vegar verður sú athyglis-
verða breyting á þessu upp úr
1950 að þá fjölgar þeim konum
sem komnar eru yfir sextugt á sjó
og verða á síðasta áratug á 10.
þúsund.
Sú kona sem vitað er til að hafi
átt lengstan starfsferil íslenskra
kvenna á sjó er Ólöf Loftsdóttir,
sem er fædd 1896 og lést 1982.
Ólöf starfaði sem þerna á skipum
Eimskipafélagsins í 29 ár og var
alls lögskráð í 8.306 sjóferðadaga
eða 286 daga á ári að jafnaði.
f ritinu er einnig gerð grein
fyrir því hvernig konur hafa sótt
inn á ný starfssvið á sjónum, bæði
í vélarrúmi og brú og einnig sem
brytar, matsveinar, hafrann-
sóknakonur og leiðangurs-
stjórar.
Sú kona sem náð hefur mestum
skipsstjórnarréttindum er Sigrún
Elín Svavarsdóttir frá Djúpa-
vogi, fædd 1956. Hún varð fyrst
kvenna til þess að Ijúka prófi frá
Stýrimannaskólanum í Reykja-
vík auk þess sem hún fór í fram-
haldsnám fyrir yfirmenn á varð-
skipum, en Sigrún Elín var meðal
annars stýrimaður á varðskipinu
Ægi um tíma.
Bókinni fylgir nafnalisti yfir
allar konur sem vitað er að hafi
verið lögskráðar á skip á um-
ræddum tíma auk þess sem starfs-
ferli margra einstakra sjókvenna
er frekar lýst.
Bókin Sjókonur á íslandi
1891-1981 er 132 bls. að stærð
með töflum og ljósmyndum og
sér Sögufélagið, Garðastræti 13 b
um dreifingu hennar.
-ólg
FAST Þ/íR SÓTU) SJÓINN ... OG SÆKJA HANN ENN
12 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 1. maí 1988
Sunnudagur 1. maí 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13