Þjóðviljinn - 01.05.1988, Blaðsíða 19

„Bris drepur sýkla!“
i
Alkunna er aö Ingmar Berg-
man er hættur kvikmynda-
gerð þótt ekki sé hann sestur í
helgan stein, nú njótasænskir
leikhússgestir listar hans. í
vitund margra er Bergman
höfundurgrafalvarlegra,
„þungra“ listaverka á borð við
„Persónu" og „Sjöunda
innsiglið". Snilldarverkið um
Fanný og Alexander er
margslungnara, íþvíslær
meistarinn á fleiri strengi en
fyrr. Það er hinsvegar á
fæstra vitorði að í upphafi fer-
ils síns sem kvikmyndaleik-
stjóri kastaði Bergman perl-
um fyrir svín. Eyddi hugviti
sínu og starfsorku í gerð list-
rænnasápuauglýsinga. Og
vakti ásérathygli.
Ferill Ingmars Bergmans er
rakinn í nýútkominni bók, „Ing-
mar Bergman sjðtugur", sem
sænska kvikmyndastofnunin hef-
ur af veg og vanda. Að vísu á
meistarinn ekki afmæli fyrr en
þann 14da júlí en ekki er ráð
nema í tíma sé tekið.
„Ingmar Bergman sjötugur“ er
safnrit og eru greinarnar allar á
ensku. Höfundar eru fræðimenn
um kvikmyndalist, leikstjórar og
leikarar að ógleymdu sjálfu af-
mælisbarninu sem kvað brytja
sköpunarverk sjálfs sín í spað.
Verkið í heild þykir einstaklega
skemmtilegt og skarplega saman
sett, menn eru stórfróðir um
Bergman og list hans að lestri
loknum.
Svanasöngur Bergmans á hvíta
tjaldinu, „Fanny og Alexander“,
aflaði höfundi sínum óskarsverð-
launa árið 1984. Síðan hefur hann
unnið hvert stórvirkið af öðru á
leikhússfjölunum. Uppfærsla
hans á „Fröken Júlíu“ Strind-
bergs var lofuð í bak og fyrir, fs-
lendingar voru svo lánsamir að
þeim gafst kostur á að sjá þá sýn-
ingu á listahátíð hér í Reykjavík í
hittifyrra.
II
Fyrir hálfum mánuði frum-
sýndu leikarar Konunglega
leikhússins í Stokkhólmi „Dag-
leiðina löngu inn í nótt“, meist-
araverk Eugenes O'Neills, í túlk-
un Bergmans. Leikritið er upp-
gjör höfundar við fortíð sína og
fjölskyldu, „...leikur um löngu
liðnar sorgir sem ég skrifaði með
tárum og blóði.“
í>að er merkilegt að verk þetta
var sviðsett fyrsta sinni á þessu
sama sviði fyrir 32 árum. Sagt er
að O'Neill hafi verið Svíum svo
þakklátur fyrir að veita sér Nó-
belsverðlaun (1936) að hann arf-
leiddi Konunglega leikhúsið að
höfundarrétti „Dagleiðarinnar“.
Með því fororði þó að verkið yrði
hvorki gefið út á prenti né svið-
sett fyrr en eftir sína daga.
Leikritið skrifaði hann árið 1941.
„Það var sársaukafullt ferðalag
að vinna með þetta verk O'Neills
en þó uppgötvaði maður eitthvað
nýtt við hvert fótmál. Þetta er
einsog holskurður, hann leggur
til atlögu með skurðhnífnum og
sker djúpa skurði sem sýna okkur
hvaðeina sem leynist undir hör-
undinu,“ sagði Bergman.
Gagnrýnendur hafa lokið
miklu lofsorði á þessa sýningu.
„Þetta er leikhús á heimsmæli-
kvarða,“ sagði gagnrýnandi
„Svenska Dagbladet". „Útgáfa
Bergmans er nakin og
skrautvana, meinlætaleg...
snilldarleg nektarsýning," stóð í
„Aftonbladet“.
III
Meðal greinarhöfunda í fyrr-
nefndu afmælisriti er „Bergman-
fræðingurinn“ Maaret Koskinen.
Hún greinir frá því að sápuaug-
lýsingar meistarans hafi verið
vendipunkturinn á ferli hans, þær
Dauðinn og riddarinn, söguhetjur
hafi verið einkar hugvitssamlega
gerðar því höfundurinn krafðist
„listræns frelsis" áður en hann
hóf gerð þeirra. Bergman hafi
verið verkefnalaus í verkfalli
sænsks kvikmyndagerðarfólks
árið 1951 og þá framieitt níu sáp-
ukúlur. „Bris drepur sýkla! Engir
gerlar, engin óþefur!“
„Bergmanfræðingurinn“ hefur
orðið: „Þær (sápuauglýsingarn-
ar) eru einskonar Bergmaniana í
smækkaðri mynd. f þeim brydd-
aði hann uppá ýmsu sem síðan
hefur gengið einsog rauður
þráður í gegnum allt höfundar-
verk hans.“
Forstjóri kvikmyndafyrirtækis
sá auglýsingarnar og fékk Berg-
man til þess að leikstýra nokkrum
gamanmyndum. Ein þeirra var
„Bros sumarnætur". Hún fór
sigurför um byggð ból árið 1955
og Bergman var orðinn frægur
maður.
IV
Það eru engir aukvisar úr
röðum kollega Bergmans sem
mæra hann í „Ingmar Bergman
sjötugur". Einn er bandarískur,
Woody Allen, annar ítalskur, Fe-
derico Fellini, sá þriðji á ætt og
óðul í Japan, Akiro Kurosawa, sá
fjórði er Indverji, Satyajit Ray,
en sá fimmti er breskur sir, Ric-
hard Attenborough að nafni.
„Umfram allt, sjálfur Berg-
man, sem er líklega mesti kvik-
myndasnillingur, sé allt tekið
með í reikninginn, sem til hefur
orðið frá því kvikmyndin var
fundinn upp.“ Segir Allen.
„Ég vona að þú haldir góðri
heilsu og gerir margar dásam-
legar kvikmyndir til viðbótar
handa okkur. Þraukum saman í
þágu kvikmyndanna!“ Þannig
farast Kurosawa orð en hann hef-
ur nú sjö um sjötugt og heldur
enn ótrauður áfram að skapa
kvikmyndir.
En ekki er allt á eina bókina
lært því gagnrýnandinn Ernest
Riffe hefur fengið inni í afmælis-
ritinu með eldgamlan pistil, frá
því á öndverðum sjöunda ára-
tugnum, og er mjög strangur í
dómum, gengur jafnvel svo langt
að kalla verk Bergmans „óttalegt
bókmenntaseyði".
„Sjöunda innsiglisins".
„í kvikmynd á kvikmynd ofan
líða þessar sömu ámátlegu skugg-
averur um þilin og þylja bóklegu
þulurnar sem Bergman gafst
uppá á nota í leikhúsinu. Að vísu
hefur hann sykrað þær lítillega en
það gerir þær aðeins enn viður-
styggilegri en ella.“
Illar tungur herma að Riffe sé
dulnefni Bergmans sjálfs sem var
orðinn svo dauðleiður á þvaðrinu
í matsmönnum úr röðum landa
sinna að hann endurtók klisjur
þeirra en færði eilítið í stílinn,
sjálfum sér og öðrum til
skemmtunar.
V
En Bergman ítrekar að hann
muni aldrei kvikmynda meir. Þau
hjónin, hann er kvæntur frú Ing-
rid von Rosen, dvelja jöfnum
höndum í Stokkhólmi og í sumar-
bústað á eynni Farö á Eystrasalti.
Uppfærsla hans á Hamlet er á
förum til Lundúna og New York
en sjálfur hefur hann annað á
prjónunum. Til að byrja með
leggst hann undir skurðhnífinn
vegna meinsemdar í mjöðm en
„Svanasöngur" kvikmyndasnillingsins.
Eugene O'Neill og Ingmar Bergman. Afrakstur samvinnu þeirra þykir
með miklum ágætum.
þvínæst hefst ný glíma við Shak-
espeare. Að þessu sinni hyggst
Bergmann setja „A Winter Tale“
á svið. Á lítið svið í litlum sal sem
rúmar „aðeins“ 150 manns í sæti.
í Konunglega leikhúsinu.
„Mér finnst tími kominn til að
ég fái að spreyta mig á litlu og
aðlaðandi sviði. Þetta er einsog
með gamla hesta. Undir lokin fá
þeir að nasla á girtum túnblett-
um“ -ks.
Hin langa för
Ingmars
Bergmans
frá sápu-
auglýs-
ingum uppá
lítið og
aðlaðandi
svið í afkima
Konunglega
leikhússins
ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 19