Þjóðviljinn - 07.05.1988, Blaðsíða 7

ÚKUR Á KJARNORKUSTYRJÖU)
Bandaríska flugmóðurskipið USS
Ranger og breska flugmóðurskipið
HMS Invincible sigla hér hlið við hlið.
Sóknarstefnan hefur verið viður-
kennd stefna Nató frá 1982. Bresk
flugmóðurskip af Invincible-gerð
bera Harrier orrustuþotur sem geta
hafið sig lóðrétt á loft. Þessum
skipum er fyrst og fremst ætlað hlut-
verk í gagnkafbátahernaði. Þau eiga
því að sækja fram á undan banda-
rísku flugmóðurskipunum og taka
þátt í árásum á kafbáta ef til styrjaldar
dregur. Sam Nunn óttast að þessar
flotaþyrpingar séu ákjósanlegt kjarn-
orkuskotmark fyrir Sovétmenn.
hægt verði að ráða yfir Noregs-
hafi og jafnvel sækja inn á Bar-
entshaf.
En hversu mikilvægt er það
fyrir Rússa að leggja undir sig
Noreg á stríðstímum? Þjóðverjar
lögðu undir sig Noreg í upphafi
síðari heimstyrjaldar og héldu
honum allt til stríðsloka. Það
hafði engin úrslitaáhrif á gang
styrjaldarinnar í Evrópu og Nor-
egur hefur sennilega enn minna
hernaðarlegt gildi fyrir Sovétrík-
in en hann hafði fyrir Þýskaland.
Worth Bagley, aðmíráll og
fyrrum yfirmaður flotastyrks
Bandaríkjanna undir herstjórn
Nató í Evrópu, hefur sagt að „svo
lengi sem Norðmenn miða her-
styrk sinn við varnir og sjá svo um
að þær varnir séu trúverðugar þá
mun Moskva sjá hæpinn tilgang í
að gera innrás." Á margan hátt er
mjög auðvelt fyrir Norðmenn að
sjá svo tii að Sovétmenn hefðu
ekkert gagn af því að hernema
Norður-Noreg.
Norðmenn hafa til þessa miðað
öryggisstefnu sína við að forðast
að byggja upp herafla sem Sovét-
menn gætu litið á sem beina ógn-
un við flotahafnir langdrægra
eldflaugakafbáta þeirra á Kola-
skaga. Reyndar má segja að
stefna Norðurlandanna allra hafi
byggst á því að hafa sem minnsta
spennu í samskiptum við Sovét-
ríkin. Þessi stefna byggist eigin-
lega hvort tveggja í senn á fælingu
og gagnkvæmu trausti.
Hið „norrœna jafnvœgi“
Meðal Norðurlandanna inn-
byrðis hefur myndast viðkvæmt
jafnvægi sem mikilvægt er að
raskist ekki. ísland, Noregur og
Danmörk ákváðu að ganga í
Nató en þau settu skilyrði fyrir
inngöngu sinni, svo sem að leyfa
hvorki erlendar herstöðvar né
kjarnavopn á friðartímum, þótt
ekki væru þessir fyrirvarar virtir
að öllu leyti eins og við íslending-
ar þekkjum best.
Finnland gerði hins vegar
vináttu- og öryggissáttmála við
Sovétríkin en hefur á margan hátt
tekist aðdáanlega vel að halda
sínum hlut í samskiptum við risa-
veldið. Svíar tóku aftur þann kost
að verja hlutleysi sitt með öflug-
um hervörnum sem hafa jafn-
framt hjálpað bæði Finnum ann-
ars vegar og Norðmönnum og
Dönum hins vegar að takmarka
sem mest vígbúnað í löndum sín-
um.
Óhætt er að fullyrða að aukin
hernaðaruppbygging Bandaríkj-
anna og Nató á norðurslóðum
hefur í för með sér aukna spennu,
og um leið hertar kröfur Sovét-
manna á hendur Finnuni um
hernaðarsamvinnu. Sóknarstefn-
an er þannig alvarleg ógnun við
hið „norræna jafnvægi" sem um
margt hefur skapað Norður-
löndum sérstaka stöðu og virð-
ingu á alþjóðavettvangi.
Margir Norðmenn telja að til-
búnar stöðvar sem bíða banda-
rískra landgönguliða og flotaað-
staða fyrir bandarískt flugmóður-
skip í Norður-Noregi marki
endalok þeirrar stefnu Norð-
manna að heimila ekki erlendar
herstöðvar á friðartímum.
ísland - þungamiðja
hernaðar
á Atlantshafi
13. júní 1985 hélt Wesley L.
MacDonald, þáverandi yfirmað-
ur herstjórnar Nató á Atlants-
hafi, blaðamannafundíWashing-
ton. Þarsvaraði hann m.a. spurn-
ingum blaðamanns er sagður var
heita „Oscar Matheson" og vera
frá „Taiplai" á íslandi (Óskar
Magnússon Dagblaðinu?). Fram
kom að MacDonalds leit á ísland
„sem raunverulega þungamiðju
hernaðarstefnunnar á Atlants-
hafi“. Á sama veg komst James
Watkins aðmíráll svo að orði er
hann lýsti sóknarstefnunni fyrir
hermálanefnd öldungadeildar
Bandaríkjaþings í mars 1984:
„Við verðum að steypa Noreg,
steypa ísland."
Ummæli þessara manna ganga
algerlega á skjön við ummæli
talsmanna íslenskra utanríkis-
mála sem hafa nánast haldið því
fram að aukin umsvif Banda-
ríkjahers hér á landi og sóknar-
stefnan væru tveir óskildir hlutir.
Gagnkafbátahernaður og stjórn-
, eftirlits-, fjarskipta- og njósna-
starfsemi eru mikilvægustu þætti-
rnir í umsvifum Bandaríkjahers
hér á landi og verða með engu
móti aðskilin frá sóknarstefnunni
né þeirri hernaðarstefnu sem Re-
aganstjórnin hefur haldið uppi.
Meðan ætlunin er að nota
hernaðarmannvirki á íslandi í ár-
ásaraðgerðum gegn öðru ríki get-
um við ekki talað um þau sem
„saklausar eftirlitsstöðvar" sem
eingöngu séu til varnar. Eðli
þeirra fer algerlega eftir hernað-
arstefnunni sem þær starfa sam-
kvæmt, og stefnan segir sókn,
ekki vörn.
Brot á stefnu
Islendinga
Þeir John Lehman og James
Watkins tóku það skýrt fram er
þeir lýstu sóknarstefnunni að Or-
ion kafbátaleitarflugvélum frá ís-
landi yrði beitt í fyrstu árásarað-
gerðum gegn sovéskum kafbát-
um. F-15 og Phantom orrustu-
þotum frá Keflavíkurflugvelli
verður beitt í samvinnu við orr-
ustuþotur frá flugmóðurskipum.
AWACS flugvélar frá Keflavík
munu stjórna aðgerðum þessara
flugvéla. SOSUS hlustunarkerf-
ið, ratsjárstöðvarnar, AWACS
vélarnar og fjarskiptanjósnastöð-
in í Sandgerði (Rockville) safna
mikilvægum upplýsingum til að
hægt sé að miða út skotmörk.
Sendistöðvarnar í Grindavík
koma til með að senda boð til
kafbáta, skipa og flugvéla sem
þátt taka í sóknaraðgerðunum.
Hægt væri að halda þessari upp-
talningu áfram.
Hernaðarlegt mikilvægi Is-
lands stóreykst við það að Banda-
ríkin og Nató ætla að sækja 2800
km norður að Kolaskaga. ísland
er það bakland, sú „viðspyrna“
sem þessi herafli þarf ef hann á að
geta sótt svona langt norður, ann-
ars yrðu aðdráttarleiðir of langar.
Það er því við því að búast að
Sovétmenn leggi enn meiri
áherslu en áður á að eyða helstu
hernaðarmannvirkjum hér á
landi með efna- eða kjarnavopn-
um. Viðbúnað Bandaríkjanna
við þessari hættu sjáum við m.a.
birtast í fleiri ratsjárstöðvum,
sprengiheldum flugskýlum,
sprengiheldri stjórnstöð og hug-
myndum um varaflugvöll.
Utanríkisráðherrar íslands,
hver fram af öðrum, hafa hátíð-
lega lýst því yfir við þjóð sína að
hér á landi megi engin þau vopn
vera sem öðrum þjóðum geti staf-
að ógn af nema þær fari að okkur
með ófriði. Sóknarstefna Banda-
ríkjanna hér á norðurslóðum og
yfirlýsingar bandarískra ráða-
manna um að flugvélum verði
beitt héðan af Islandi í árásarað-
gerðum gegn Sovétríkjunum eru
alvarlegt brot á þessari grundvall-
arstefnu okkar íslendinga.
Samuel Nunn öldungadeildarþing-
maður. En ef þeir byrja að plamma á
okkur?
þessum slóðum þegar þú ert
kominn þangað með öll þessi
risastóru flugmóðurskip?
Lehman: Ja, hvað heldur þú að
verði um landherstöðvar okkar á
þessum slóðum (íslandi, Græn-
landi, Noregi og Bretlands-
eyjum), þegar þeir byrja að
plamma skammdrægum kjarna-
vopnum?
Nunn: Nú, ég held að það sé
verulegur munur á því að hefja
árás frá herstöðvum í landi eða
frá flugmóðurskipum.
Lchman: Ég held að flugmóður-
skip muni komast lengur af en til
að mynda Ramstein (landher-
stöð), þegar skammdrægum
kjarnasprengjum tekur að rigna
niður.
Nunn: Ja, ég tel að það sé fjári
mikill munur á því að hefja kjarn-
orkustríð á landi eða byrja kjarn-
orkustríð á sjó. Ef sjóherinn er
svo heimskur að setja nokkur
flugmóðurskip í einn hnapp og
fleygja þeim síðan beint inn á
eitthvert hernaðarlega mikilvæg-
asta svæði Sovétríkjanna, ef þú
sendir mikið magn af helsta víg-
búnaði ykkar á þetta svæði, þar
sem ein skammdræg kjarnaflaug
John Lehman fyrrverandi flotamála-
ráðherra. Hvað verður um landher-
stöðvarnar þegar þeir byrja að
plamma?
gæti gjöreytt flugmóðurskipun-
um ykkar og eytt verulegum
hluta af flotanum ykkar án þess
að þeir yrðu fyrir nokkru tjóni á
móti... Ef Sovétríkin eiga ein-
hvern tíma eftir að beita skamm-
drœgum kjarnavopnum þá virðist
mér sem þetta vœri slíkt skotmark
að þeir hreinlega kœmust ekki hjá
að beita þeim.
Lehman fullyrti að um væri að
ræða miklu verðmætari hernað-
armannvirki á landi sem þyrfti að
verja og ennfremur að það væri
miklu erfiðara að hitta flug-
móðurskip, sem siglir á 30 hnúta
hraða, með kjarnasprengju held-
ur en herstöð á landi sem alls ekk-
ert hreyfist úr stað.
Nunn áréttaði að flugmóður-
skipafloti sem stefnt væri beint að
hjarta langdrægs kjarnorkuher-
afla Sovétríkjanna myndi lækka
kjarnorkuþröskuldinn svokall-
aða. Eftir nokkurt þjark virtist
Nunn sannfærður um að Lehman
hefði dregið mesta broddinn úr
sóknaráætlunum sínum og hann
lýsti yfir ánægju sinni með það.
„Ég hef ekki ögn breyst" sagði
Lehman.
Fljótlega kom líka í ljós að
ágreiningurinn milli Nunns og
Lehmans hafði ekkert minnkað.
Meðal annars kom fram að yfir-
manni Atlantshafsflotans og
jafnvel einstökum yfirmönnum
kafbáta og flugmóðurskipa hafði
nánast verið selt sjálfdæmi um
það hvernig þeir höguðu aðgerð-
um sínum, til dæmis hvenær þeir
tækju að beita kjarnavopnum.
Sýndar voru myndir af fram-
kvæmd sóknarstefnunnar allt til
lokastigs þar sem fram komu að-
gerðir flugmóðurskipaflotans
gegn sovéskum herstöðvum
ásamt árás landgöngusveita á so-
véskt land. Nunn gat ekki orða
bundist ogspurði: „Ef þetta sýnir
ekki flugmóðurskip bandaríska
sjóhersins ráðast á sovéskt land-
svæði, hvað þá?“
Lehman: Ég sagði að við ætluð-
um okkur ekki að senda flug-
móðurskipin til að ráðast á So-
vétríkin á fyrstu stigum styrjald-
arinnár. Ég sagði hinsvegar, og
ég hef aldrei skipt um skoðun í
því efni, að við megum aldrei
setja foringja okkar á þessu svæði
í þá stöðu að þeir verði að gefa
óvininum eftir einhver svæði þar
sem hann nýtur fullra griða með
því að lýsa því yfir að við ætlum
aldrei undir neinum kringum-
stæðum að gera þetta eða hitt.
Við verðum að halda opnum
möguleika á að gera þetta. Sovét-
menn eru mjög berskjaldaðir
þarna. Peir eru þarna með illa
varðaren mjög mikilvœgar stöðv-
arsem viðgetum ráðistá. Sérhver
foringi á þessum slóðum á að geta
notfœrt sér þessa möguleika ef
það má verða til þess að binda
skjótan endi á stríðið samkvœmt
þeim skilmálum sem við setjum.
James Watkins, aðmíráll og
æðsti yfirmaður sjóhers Banda-
ríkjanna, tók síðan að sér að
reyna að eyða þessum ágreiningi
miili ráðherrans og öldunga-
deildarþingmannsins.
Watkins: Við munum í fyrstu
staðsetja liðsafla okkar suður af
íslandi; upphaflega til að safna
þar saman liðsafla okkar og til að
tryggja varnir íslands, og við
munum síðan flytja herlið fljót-
lega til Noregs, þar á meðal stór-
fylki landgönguliðanna, F-15 orr-
ustuþoturnar og kanadísku
sveitirnar. Ef við sendum þennan
herafla snemma, sendum hann
nákvæmlega samkvæmt áætlun
eða jafnvel fyrr, þá eigum við
möguleika á því að hefja sam-
hœfðar aðgerðir - sem ég ætla að
sýna ykkur - norskra hersveita,
bandarískra hersveita, breskra
hersveita í suðri, varnarliðsins á
íslandi - þar á meðal AWACS
vélanna, F-4 orrustuvélanna og
vonandi F-15 vélanna þegar þar
að kemur - og að síðustu flug-
móðurskipaflota bandaríska sjó-
hersins. Þetta er öflug samvinna
herafla (sjó-, land- og flughers
Bandaríkjanna auk kanadískra,
breskra, norskra og hollenskra
hersveita) sem á að takast á við
Sovétríkin og ég skal segja ykkur
bráðlega hvernig við ætlum að
gera þetta og rúlla þeim upp. Við
ætlum okkur sjálfir að ákveða
tímann, ákveða tækifærið til að
fara þarna upp eftir. Og við ætl-
unt okkur að vera harðir í þessum
málum.
Nunn: Jæja, ég geri þá ráð fyrir
að þegar þessi flugmóðurskip
byrja í einum stórum hóp, sem
eitt heljarinnar skotmark, að
færa sig nærri mikilvægustu
höfnum Sovétríkjanna og ef
kjarnorkustyrjöld er ekki þegar
hafin - þá muni hún byrja á þess-
ari stundu.
Verðum að steypa
Noreg,
steypa ísland
Watkins: Flugmóðurskipafloti
(eitt flugmóðurskip með u.þ.b.
90 flugvélar innanborðs, 5 til 8
önnurherskipog 1 til 3 árásarkaf-
bátar) dreifist á 126 þúsund fer-
kílómetra svæði og næsti flug-
móðurskipafloti er í 375 kíló-
metra fjarlægð og hann þekur
einnig 126 þúsund ferkílómetra
svæði. Sá þriðji er svo á hina
höndina einnig í 375 kílómetra
fjarlægð. Þetta er ekki niður-
röðun eins og í heimsstyrjöldinni
síðari. Skipunum er raðað niður á
svæði sem er álíka stórt og öll
Mið-Evrópa. Svo að við erum alls
ekki að tala um skip sem hægt er
að eyða með kjarnavopnum í
einni skothríö. Allar rannsóknir
okkar sýna að slíkar hugmyndir
standast ekki.
Nunn: Hvernig ætlarðu að ráðast
gegn sovéskum heimahöfnum án
þess að þjappa flugmóðurskipun-
um saman nógu nálægt til að geta
beitt flugvélunum til árása?
Watkins: Enn á ný vildi ég geta
sett þetta fram í samhengi við röð
atlagna sem við munum gera til
að rúlla upp vörnum Sovétríkj-
anna, svo að við getum náð því
marki þar mögulegt að ráðast á
þennan hátt gegn sovéskum land-
herstöðvum. Þetta þýðir að við
verðum að steypa Noreg, steypa
ísland.
Nunn: En ég er ekki að tala um að
rúlla upp. Eg er að tala um þenn-
an síðasta þátt þarna upp frá þeg-
ar þú ætlar að ráðast á sovéskar
heimahafnir. Ætlarðu að hafa
skipin svo dreifð að þú getir ekki
beitt flugvélunum frá þeim gegn
þessum skotmörkum?
Watkins: Ó nei, þegar þar að
kemur siglum við og sækjum
fram. Við ætlum með þau þarna
upp eftir. Við ætlum okkur ekki
að sitja þarna kyrrir fyrir neðan
ísland.
Þessari orðasennu lauk með
því að Nunn lýsti því yfir að sókn-
arstefna Lehmans hefði greini-
lega ekkert breyst. „Það er það
sem veidur mér áhyggjum," sagði
Nunn.