Þjóðviljinn - 08.05.1988, Blaðsíða 16

Krabbameinslœkningar
BLÓÐSUGAN OG
GEISLABYSSAN
Baráttan gegn krabbameini mun ekki vinnast undir geisiabyssu vísindamann
anna heldur með viðhorfsbreytingu til heilbrigðari lífshátta segir Edgar Borg-
enhammar, prófessor við Norrœna heilsugœsluháskólann íGautaborg
íþessari grein sem birtist nýverið ísœnskadagblaðinuDagens Nyheteir
Krabbamein ersjúkdómur
sem kemur okkur öllum við,
beint eða óbeint. Þriðji hver
maðurfærkrabbameinog
fimmti hver maður deyr af
þessumsjúkdómi.
Krabbameinslækningarnar eru
í vanda staddar, - en kreppan
stafar ekki af ófullnægjandi að-
stöðu eða fjárskorti, heldur af ó-
fullnægjandi árangri þeirra lækn-
ingaaðferða sem beitt er. Nýleg
bandarísk rannsókn á árangri
krabbameinslækninga hefur leitt
í ljós að dauðsföllum af völdum
krabbameins fjölgaði úr 170 í 185
á 100.000 íbúa á árunum 1962-
‘82. Þetta þýðir 8,5% aukningu
þegar búið er að taka tillit tii
aldursdreifingar og samsetningar
(New England Journal of Medic-
ine 1986, bls. 1226-1232). Fjöldi
þeirra sem lifði 5 ár eftir að
meinið fannst jókst á árunum
1973-‘78 úr 46,8 í 49,2% þegar
búið er að taka tillit til krabba-
meinstegunda. Ef tekið er tillit til
þeirra gífurlegu fjármuna sem
veitt hefur verið til krabba-
meinslækninga þá eru þetta held-
ur dapurlegar niðurstöður.
Spyrja má hvort nokkur sérgrein
læknisfræðinnar hafi sýnt minni
árangur miðað við framlög, og
engin sérgrein að geðlæknisfræð-
inni undanskilinni á að baki sér
hörmulegri sögu ef litið er til
þeirrar illu meðferðar sem sjúkl-
ingarnir hafa mátt þola.
Ofnotkun
geislalœkninga
Möguleikarnir á lækningu fara
eftir því hversu mikilli útbreiðslu
sjúkdómurinn hefur náð í líkam-
anum þegar hann er uppgötvað-
ur. Því hafa menn lagt áherslu á
að uppgötva sjúkdóminn sem
fyrst. En það má einnig líta á
vandann frá annari hlíð: að um sé
að ræða tvo ólíka flokka krabb-
ameinssjúkdóma sem hafi ólíka
möguleika á að mynda meinvörp.
Hugsanlegt er að sum æxli séu
með innbyggða stýringu til þess
að mynda meinvörp, en önnur
séu með stýringu til þess að halda
sér á sama stað.
Ef tegund æxlissjúkdóms er af-
gerandi fyrir þróun sjúkdómsins
getur geislameðferð og lyfjagjöf
verið tilgangslaus, aðeins haft
léttvæga verkan eða í versta falli
aukið á möguleika æxlisins til að
mynda meinvörp.
Það sem gildir fyrir eina tegund
krabbameins gildir ekki fyrir
aðra. Spurningin er hvort metn-
aður manna til greiningar og
lækningar hafi ekki breyst í of-
metnað og hvort öll þessi geisla-
meðferð sé ekki orðin meiri en
góðu hófí gegnir.
Brjóstaskoðun
og reykingavarnir
Nú leggja menn sífellt meiri
áherslu á að uppgötva hin
minnstu teikn um brjóstkrabb-
amein. Konum er í stórum stíl
stefnt til brjóstamyndunar. Von-
andi er það allt í góðum tilgangi.
En engu að síður vakna spurning-
ar. í einu héraði Svíþjóðar dóu 87
konur úr brjóstakrabbameini af
78.085, sem teknar voru til skoð-
unar á ákveðnu tímabili. Saman-
burðarhópur sýndi að 88 konur af
58.782 höfðu látist af völdum
sama sjúkdóms. Áhættuminnk-
unin samsvarar 0,04%.
Munurinn á þeim konum sem
reykja og þeim sem reykja ekki
verður mun stærri, en engu að
síður hefur þetta ekki orðið nema
fáum héraðsstjórnum í Svíþjóð
tilefni til að skipuleggja herferð
og meðferð gegn reykingum í
stórum stíl. Þó stendur þriðjung-
ur krabbameinstilfella í sam-
bandi við reykingar.
Árangursríkasta meðferðin
gegn krabbameini er ekki
geislun, heldur skurðaðgerð.
Bandarískar heimildir frá Natio-
nal Cancer Institute segja að af
þeim sem hlutu lækningu hafi
62% læknast með skurðaðgerð.
Hliðstæðar tölur fyrir geislameð-
ferð voru 25%, lyfjameðferð 4%
og lyfjameðferð ásamt hinum
tveim 9%.
Margir hafa álitið geislameð-
ferðina vera komna á blindgötu,
og vísindalegar heimildir um ár-
angur hennar eru ófullnægjandi.
Sú tvöfalda prófun sem læknis-
fræðin krefst á óhefðbundnum
lækningaaðferðum hefur aldrei
verið gerð á geislameðferðinni. í
byrjun þessa áratugs héldu menn
að það væri aðeins tímaspursmál
hvenær menn myndu hætta að
nota koboltgeislabyssurnar. Þá
álitu menn að lyfjameðferðin fæli
í sér framtíðarlausn. Það er skýr-
ingin á því að dregið hefur úr
tækjakaupum.
Áhrif geislunar
Fljótlega eftir að Wilhelm
Röntgen uppgötvaði geislana
komust menn að því að geislun
skaðar líkamsvefinn. Vandinn
samfara geislameðferð felst í því
að hið náttúrlega ónæmiskerfi
líkamans skaðast og sömuleiðis
DN A-kj arnasýran.
Geislameðferðin byggir á
tveim forsendum. Annars vegar
að krabbameinsfrumurnar eru
viðkvæmari fyrir geislunum en
heilbrigður vefur. Hins vegar að
hægt sé að miða geislanum ein-
vörðungu á hið skaðlega æxli.
Talið er að meirihluti krabba-
meinstilfella verði ekki með-
höndlaður með geislun, þar sem
geislaskammtur er nægði til þess
að drepa krabbameinsfrumurnar
mundi einnig nægja til þess að
drepa það sem eftir væri af sjúkl-
ingnum.
Ef menn væru núna fyrst að
byrja að prófa geislameðferð sem
lækningu er ekki trúlegt að nokk-
ur yfirvöld gæfu leyfi til tilrauna á
fólki af siðferðisástæðum. Sex til
átta geislaskammtar á dag eru
engin heilsubót.
Lengi vel var konum með tak-
markað krabbamein í móðurlífi
veitt geislameðferð með radíum.
Aukaverkanir lýstu sér meðal
annars í ófrjósemi. Slímhúðin
varð viðkvæm og þrútin. Kynlífið
truflaðist. Þegar nokkrir grand-
varir skurðlæknar hófu að beita
skurðlækningu gegn þessum
kvilla upphófst mikið ramakvein
frá krabbameinssérfræðingun-
um. í dag er skurðaðgerðin hins
vegar viðurkennd. Ekki er langt
síðan börn með hættulausa bletti
á lifur voru meðhöndluð með
geislun - og afleiðingarnar urðu
alvarlegir áverkar. Geislun var
einnig beitt gegn stirðleika í liða-
mótum („morbus Bechterev") og
6-7 árum síðar höfðu margir
þessara sjúklinga fengið blóð-
krabba.
Sinnepsgas sem lyf
Lyfjameðferð gegn krabba-
meini á uppruna sinn í sinn-
epsgasi fyrri heimsstyrjaldarinn-
ar. I andrúmslofti kalda stríðsins
hófu margir vísindamenn rann-
sóknir á því, hvað það var við
þetta gas sem hafði svo skaðvæn-
leg áhrif á beinmerg. Áhrifin
minntu á áhrif röntgengeislanna,
og einhverjum datt í hug að reyna
þetta gegn krabbameini. Árang-
urinn hefur í mörgum tilfellum
talist lofa góðu, sem jafnframt
hefur leitt til ofnotkunar. Bestur
hefur árangurinn reynst gegn
barnahvítblæði og vissum teg-
Geislalækningatæki Landspítalans í Reykjavík.
undum krabbameins hjá ung-
börnum. Þá hefur árangur oft
orðið góður í meðhöndlun
eistnakrabba. Samt er ástæða til
að staldra við. Lyfjameðferðin
getur í sjálfu sér orðið til þess að
framkalla krabbamein, hvít-
blæði. Og hún dregur úr lífsþrótti
og lífsgæðum margra.
Ef á heildina er litið, þá hefur ,
lyfjameðferðin á engan hátt svar-
að þeim væntingum sem til henn-
ar voru gerðar - nema þegar litið
er á afkomu lyfjafyrirtækjanna. í
dag er henni oft beitt í hreinu til-
gangsleysi þegar menn sjá ekki
aðrar leiðir. Bara til þess að gera
eitthvað. Hvers vegna? - Annars
er hætt við að sjúklingarnir snúi
sér að náttúrulækningaraðferð-
unum, en það er nokkuð sem
krabbameinssérfræðingarnir
vilja síst af öllu. En á það ekki að
vera mál hvers og eins, eftir að
hann hefur fengið þær upplýsing-
ar sem hann á rétt á samkvæmt
lögum, að velja sér sjálfur sitt
hálmstrá að halda í? Náttúru-
lækningalyfin draga ekki úr
lífsgæðunum, þau eru hættulaus.
Og það myndi sjálfsagt ekki
skaða að draga hinar opinberu
krabbameinslækningar með sín-
um helgiljóma svolítið niður á
jörðina. Það er hugsanlegt að
stór hluti krabbameinssjúklinga
geti náð þolanlegri heilsu með
óhefðbundnum aðferðum við
meðhöndlun sjúkdómsins.
Blóðsugan
og geislabyssan
En gáið að, þessi skoðun fellur
alls ekki að ríkjandi goðsögn um
nútíma heilsugæslu. Fyrr á tímum
notuðust menn við blóðsugur.
Nú nota menn geislalækningu og
lyfjagjöf gegn öllu mögulegu og
ómögulegu.
Tíðni ýmissa tegunda krabb-
ameins hefur farið minnkandi.
Það á sérstaklega við um maga-
krabba. Það kann að eiga sína
skýringu í ísskápnum og frystik-
istunni, sem hafa leitt til þess að
ekki er þörf á að nota eins mikið
af salti og saltpétri í matvæli og
áður fyrr. Blöðruhálskirtils- og '
brjóstakrabbi hafa að mestu stað-
ið í stað ef menn taka tillit til ald-
ursdreifingar. Tíðni ristils- og
endaþarmskrabba hefur minnk-
að lítið eitt ef tekið er tillit til
16 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 8. maí 1988