Þjóðviljinn - 17.05.1988, Blaðsíða 5

VIÐHORF
Gengisfelling nú:
Hnífsstunga í bak launafólks
Gengisfelling núna er hníf-
stunga í bakið á launafólki, sem
hefur verið að berjast fyrir
launum sínum og gera samninga.
Gengisfelling þýðir einfaldlega
það að krónurnar í launaumslög-
unum verða verðminni, en þeim
fjölgar hins vegar ekki, af því það
er nýbúið að semja til heils árs.
Verðbæturnar sem um samdist
eru þess eðlis að þær munu duga
illa til að viðhalda kaupmætti
launanna. Enda er það svo að út-
vegsforstjórum finnst gengisfell-
ing til lítils, ef launin hækka bara í
kjölfarið.
Kveinstafir útgerðar og fisk-
vinnslu nú eru með eindæmum.
f>eir eru nýkomnir út úr samning-
um, þar sem þeim tókst að halda
þeim fyrir neðan 40 þúsund í
launum, sem hafa haldið þeim
sjálfum og fiskvinnslunni uppi.
Ef eigendur fiskvinnslufyrirtækj-
anna geta ekki haldið uppi fisk-
vinnslu vegna þessara launa, ættu
þeir að hætta að reyna að reka
hana. Fólkið sjálft, sem stendur
fyrir framleiðslunni gæti gert
þetta miklu betur.
Útgerð og fiskvinnsla hafa
búið við einstakt góðæri a.m.k.
Ragnar Stefánsson skrifar
frá því árið 1985. Afli hefur farið
vaxandi og aflaverðmæti líka, all-
an þennan tíma og fram í febrúar-
lok, ef trúa má meðfylgjandi
töflu frá Þjóðhagsstofnun.
þessu ári. Frystar afurðir eru tæp
54% af framleiðslunni. Saltfisk-
urinn, sem er tæp 19% af fram-
leiðslunni hækkar um 39%, og ís-
fiskurinn sem er 12,5% af fram-
en nokkru sinni frá 1982.
Heildaraflinn hefur vaxið stór-
lega frá 1984.
Þrátt fyrir þessa geysilegu
hækkun afurðanna var gengi ís-
„Gengisfelling þýðir einfaldlega það að krón-
urnar í launaumslögunum verða verðminni,
en þeimfjölgar hinsvegar ekki afþví að það er
nýbúið að semja til heils árs... Enda erþað
svo að útvegsforstjórunumfinnstgengisfelling
til lítils eflaunin hœkka bara í kjölfarið. “
Taflan sýnir markaðsverð sjáv-
arafurða í Bandaríkjadollurum, á
tímabilinu 1980 - febrúar 1988 og
sýnir verðbreytingar miðað við
100 dollara árið 1980.
Stærsti þáttur sjávarafurðanna
eru „frystar afurðir", sem hækka
um 30% frá 1986 tli febrúar á
leiðslunni hækkar um 25%.
Gengi bandaríkjadollars lækkaði
að vísu á þessu sama tímabili, en
þó ekki nema um 10%, þannig að
eftir stendur um fjórðungshækk-
un sjávarafurða okkar að meðal-
tali.
Botnfiskaflinn var meiri í fyrra
lensku krónunnar lækkað um 6%
um mánaðamótin febrúar, mars
til að bæta stöðu útgerðar og fisk-
vinnslu, eins og það er orðað.
Núna ganga ýmsar tölur milli
útvegsforstjóranna um slæma af-
komu, alveg á síðustu mánuðum,
lækkandi markaðsverð og minni
afla. Þetta eru þeirra eigin orð,
og ég hef auðvitað engar tölur á
móti þeirra tölum, Maður hefur
að vísu heyrt frá sjómönnum að
vertíðin hafi sums staðar gengið
illa. En við höfum enga ástæðu til
að trúa tölum forstjóranna nú
frekar en tölunum, sem þeir gáfu
upp í ársbyrjun og leiddu til 6%
gengisfellingarinnar.
Utvegsforstjórarnir þurfa ekki
einu sinni versnandi afkomu um
skamman tíma til að heimta kjar-
askerðingar. Nei, þeim nægir að
verðhækkanirnar hægi á sér í einn
til tvo mánuði til að þeir heimti
varanlega kjaraskerðingu.
Gengisfellingin
og byggðastefnan
Ástæða þess að fólk flyst af
landsbyggðinni er að það hefur
litlar tekjur fyrir mikla vinnu.
Meira að segja láta sumir for-
stjórar í fiskvinnslu hafa það eftir
sér að aðalvandinn sé sá að það
fáist ekki nægilega mikill mann-
afli til starfa, til að nýta húsin og
tækin sem búið er að fjárfesta f.
Grundvallaratriði í byggða-
málum eru sannarlega ekki há
Þá er loksins von til að þessu
landi verði stjórnað. Ríkisstjórn-
in hefur sent Alþingi heim og get-
ur nú gripið til öflugra efna-
hagsráðstafana án þess að þurfa
að bera þær undir stjórnarand-
stöðu eða eigin þingmenn.
Stjórnarflokkarnir, sem standa
að þessum lýðræðislegu vinnu-
brögðum, eru einmitt þeir flokk-
ar sem hafa kallað sig „lýðræðis-
flokkana" á hátíðlegum stund-
um, allt frá því að þeir útilokuðu
fjórða þingflokkinn frá umræð-
um um þá ákvörðun að bjóða
Bandaríkjamönnum að hafa hér
herstöð.
Ein og ein hjáróma rödd hefur
gagnrýnt þessa röggsemi
stjórnvalda. Það fólk hefur í ein-
feldni sinni lagt þá merkingu í
lýðræðið að allir þegnar gætu tjáð
sig um stjórnaraðgerðir, áður en
gripið er til þeirra, og að til þess
kjörnir fulltrúar gætu fjallað van-
dlega um þær. Hinir sjálfskipuðu
verndarar lýðræðisins á íslandi
vita þó betur, sem sé að stjórnar-
aðgerðir eru því betri þeim mun
færri sem fjalla um þær. Þeir að-
hyllast þá rökfræði að besta leiðin
til að varðveita lýðræðið sé að
fórna því.
Ríkisstjórn „lýðræðisflokk-
anna“ hefur reyndar starfað sam-
kvæmt þessum lýðræðisskilningi
allt sitt gæfuríka starfsár. Hún
hefur aukið enn á þann fyrir-
myndarsið Alþingis að vinna
hægt og seint, nema rétt fyrir ára-
mót og þinglok, þegar fjölmörg-
um stórum málum er hespað af í
flýti. Stjórnin fleygði fjallháum
bunkum af lagafrumvörpum á
borð þingmanna skömmu fyrir
jól og aftur skömmu fyrir þinglok
og knúði fram skjóta afgreiðslu
þessara mála. Þingmenn stjórn-
arandstöðunnar þurftu að vinna
nánast allan sólarhringinn til þess
eins að geta sett sig nokkurn veg-
inn inn í frumvörpin og mótað
eirihverja gagnrýni og breyting-
artillögur. Almenningur heyrði
varla annað en einhverja
flausturslega kynningu, og svo
Nútíma lýðræði
Gestur Guðmundsson skrifar
bárust tíðindi um að frumvörpin
hefðu verið samþykkt. í þessum
hraðpökkum voru stórmál, sem
varða alla afkomu heimilanna
mikið, sbr. hinar viðamiklu skatt-
kerfisbreytingar, húsnæðismálin,
að ógleymdum fjárlögunum. Síð-
ast var virðisaukaskatturinn
þvingaður í gegnum þingið á svo
lensku pollum, en einhvern tím-
ann náðu þeir samkomulagi um
að skipta liði og að hvor um sig
fengi óskert völd í sínum polli.
Davíð Oddsson hefur á margan
hátt haft frumkvæði um nútíma-
lega túlkun á lýðræðinu í borgar-
stjórn Reykjavíkur, og óþarfi er
hér að rekja þá alkunnu sögu,
víðtækt vald til að senda þingið
heim, hvenær sem það er fyrir
honum, svo að hann geti stjórnað
með bráðabirgðalögum og öðr-
um tilskipunum. Auðvitað verði
það bundið í lögum að Sjálfstæð-
isflokkurinn skipi forsætisráð-
herra. Þar með væri lýðræðishug-
mynd næst stærsta
>yAnnars er það óljóst hvort grundvöllurinn
að nútíma lýðræðisskilningi var lagður á
leynifundum þríflokkanna eða ípollum
austur á Selfossiþetta örlagaríka vor 1951. “
skömmum tíma að almenningur
náði engan veginn að átta sig á
afleiðingum þessarar breytingar
og stjórnarandstöðunni gafst
ekkert tóm til að hugsa upp and-
svör við henni. Þegar ráðherra
var gagnrýndur fyrir þennan flýti
í sjónvarpi, svaraði hann því til að
frumvarpið hefði verið lengi í
meðferð í þingflokkum stjórnarf-
lokkanna, og sýndi hann þar að
hann er mikill stjórnskörungur
og skilur út í æsar þá lýðræðishug-
mynd sem var grundvölluð í maí-
byrjun 1951.
Annars er það óljóst, hvort
grundvöllurinn að nútíma lýð-
ræðisskilningi var lagður á leyni-
fundum þríflokkanna eða í poll-
um austur á Selfossi þetta örlaga-
ríka vor 1951. Það er raunar ráð-
gáta öllum stjórnmálaskýrendum
dagsins í dag, hvernig þeir Þor-
steinn Pálsson og Davíð Oddsson
gátu komið sér saman um það
hvor fengi að ráða í hinum sunn-
hvernig hann hefur beitt dæma-
fárri röggsemi til að koma upp
ráðhúsi í uppáhaldspolli sínum í
Reykjavík, og tekist að ýta til
hliðar gamaldags sjónarmiðum
um lýðræðisleg vinnubrögð.
Maður er stundum að velta því
fyrir sér, hvers vegna Davíð lét
sér nægja að fækka borgarfulltrú-
um niður í 15 en steig ekki skrefið
til fulls og fækkaði þeim niður í
einn. Skýringarinnar er sennilega
helst að leita í skynbragði borg-
arstjórans á hinu leikræna, því að
það er óneitanlega fögur sjón að
sjá átta hendur réttar á loft á móti
foringja sínum sem fagnar þeim á
sama hátt.
Nú vil ég gera það að tillögu
minni að þessir menn fullgeri
lýðræðishugmynd sína. Þeir taki
upp gamla tillögu Vilmundar
Gylfasonar um stjórnkerfis-
breytingu og feli framkvæmda-
valdið forsætisráðherra, sem
kjörinn er beinni kosningu. Jafn-
framt verði forsætisráðherra falið
stjórnmálaflokksins loksins fest í
stjórnarskrá, í stað þess að fram-
kvæmdaglaðir forystumenn hans
þurfi að þreyta sig á samráði við
aðra stjórnarflokka, hvað þá
stjórnarandstöðu eða almenning.
í sömu stjórnkerfisbreytingu
væri hægt að lögfesta áratuga
gamlan praxís um að sjálfstæðis-
menn gangi fyrir í allar opinberar
stöður. Það er nefnilega alkunna
að sjálfstæðismönnum finnst ekki
bara sjálfsagt og eðlilegt að þeir
eigi atvinnulíf landsmanna, held-
ur fara þeir með stjórnkerfi ríkis
og borgar eins og það væri þeirra
einkaeign. Kvittanir fyrir fram-
lög í flokkssjóði eru betri skilríki
upp á trúnaðarstöður í þessum
kerfum en prófskírteini og þess
háttar húmbúkk (nema hvað
doktorspróf í kreddum frjáls-
hyggjunnar er vitaskuld ávísun
upp á háskólastöðu í hvaða grein
sem er).
Það er kannski óþarfi að ganga
alveg jafn langt og t.d. Sovét-
menn og binda einsflokkskerfi í
stjórnarskrá. Heldur mætti taka
fyrirmynd af þeim austantjalds-
löndum, sem búa að nafninu til
við fjölflokkakerfi á þjóðþingun-
um, á meðan framkvæmdavaldið
er allt á höndum sama flokks.
Það má kannski skjóta því að,
að lýðræðishugmynd Sjálfstæðis-
flokksins og annarra lýðræðis-
flokka á nú orðið víðar brautar-
gengi en í stjórnarliðinu. Þannig
bregst Alþýðubandalagið við
uppákomum efnahagsmálanna
með því að formaður flokksins
kynnir efnahagstillögur á mið-
stjórnarfundi. Alger óþarfi er að
kveðja miðstjórnarmenn, hvað
þá almenna flokksmenn, til ráða-
gerða um afstöðu í efna-
hagsmálum, og dugar kki minna
en heil lýðræðiskynslóð til að
standa að baki svona vinnu-
brögðum.
í íslenskum stjórnmálum er
eiginlega ekki nema eitt afl, sem
er svo gamaldags í lýðræðismál-
unum að það tekur þetta hugtak
bókstaflega og vinnur út frá hug-
myndum um að lýðurinn eigi að
ráða. Menn hafa vitaskuld séð að
grasrótarlýðræði Kvennalistans
er af hinu illa. það er ekki nóg
með að það sé þungt í vöfum,
heldur hefur það líka sýnt sig að
slík vinnubrögð hafa jafnvel ein-
hverja hugmyndaþróun í för með
sér. Þannig urðu grasrótarvinnu-
brögðin til þess að Kvennalistinn
þróaði smám saman óljósa friðar-
stefnu sína til andstöðu gegn her-
stöðvum á íslandi, í stað þess að
gera eins og alvörupólitíkusar og
ákveða í eitt skipti fyrir öll hvort
þeir vilja herinn burt eða herinn
kjurt og leyfa enga umræðu um
það mál.
Almenningur í landinu skilur
líka að við verðum að búa við
nútímalýðræði, enda styðja ekki
nema 30% Kvennalistann.
Gestur Guðmundsson er félags-
fræðingur og vinnur vl& ýmis rit-
störf, Hann er um þessar mundir
fastur þri&judagspenni í Þjóðvilj-
anum.
Þri&judagur 17. maí 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5