Þjóðviljinn - 18.05.1988, Blaðsíða 5
VIÐHORF
Kjamavopn og staöa Islands
Hjörleifur Guttormsson skrifar
Tilefni Schliiters hins danska
til að rjúfa þing og efna til kosn-
inga 10. maí sl. var sú afstaða
meirihlutans á danska þinginu,
að koma ætti því bréflega á fram-
færi við áhafnir NATÓ-herskipa,
að Danir vildu ekki fá skip með
kjarnavopn inn í danskar hafnir.
Um þetta fjallaði Gestur Guð-
mundsson í Þjóðviljanum 26.
apríl sl. og sagði m.a. í grein
sinni:
„Með þessari afstöðu hafa
danskir kratar sýnt óvenju mik-
inn kjark og dug - eða hvenær
tekur meirihluti Alþingis á sig
sömu rögg og Danir og krefstský-
lausra ákvœða og yfirlýsinga um
að kjarnorkuvopn fari aldrei um
íslenskt land?“
Ég var dálítið hissa á þessum
ummælum Gests og samanburði
hans á stöðu íslands annars vegar
og Danmerkur hins vegar
gagnvart kjarnavopnum. Um-
mælin bera vott um að hann og
líklega margir fleiri hafi ekki veitt
athygli samþykktum Alþingis um
þessi efni og yfirlýsingum ís-
lenskra ráðherra undanfarin ár.
Því eru rifjuð hér upp nokkur atr-
iði um þessi efni.
Samþykkt
Alþingis 1985
Þann 23. maí 1985 samþykkti
Alþingi ályktun um stefnu ís-
lendinga í afvopnunarmálum.
Þar sagði m.a. varðandi kjarn-
orkuvopn:
„Um leið og Alþingi áréttar þá
stefnu Islendinga að á íslandi
verði ekki staðsett kjarnorkuvopn
hvetur það til þess að könnuð
verði samstaða um og grund-
völlur fyrir samningum um kjarn-
orkuvopnalaust svæði í Norður-
Evrópu, jafnt á landi, í Iofti sem á
hafi eða í því, sem liður í
samkomulagi til að draga úr víg-
búnaði og minnka spennu.“
Alyktunin var samþykkt sam-
hljóða og þótti það sögulegur at-
burður. Þingflokkur Sjálfstæðis-
flokksins fékk sérstaka ofanígjöf
í Morgunblaðinu fyrir að standa
að ályktuninni, ekki síst þeim
kafla hennar sem hér er vitnað til.
Yfirlýsing
Geirs Hall-
grímssonar
Skömmu áður en ofangreind
samþykkt var gerð, svaraði Geir
Hallgrímsson í Sameinuðu þingi
16. apríl 1985 eftirfarandi fyrir-
spurnum frá Steingrími J. Sigfús-
syni:
„1. Taka yfirlýsingar utannkis-
ráðherra um að kjarnorkuvopn
séu ekki geymd hér á landi einnig
til herskipa sem koma í hafnir
hérlendis eða sigla um íslenska
lögsögu?
2. Er utanríkisráðherra reiðu-
búinn að beita sér fyrir því að
banna siglingar herskipa um ís-
lenska lögsögu og komur þeirra í
hafnir hérlendis nema fullvíst sé
að þau beri ekki kjarnorku-
vopn?“
Svar ráðherra var þetta:
„Fyrri fyrirspurn háttvirts
þingmanns svara ég játandi. Pað
er skýr stefna ríkisstjórnar íslands
að kjarnorkuvopn séu ekki
geymd hér á landi og tekur hún
einnig til herskipa í íslenskri lög-
sögu.
Síðari fyrirspurn háttvirts þing-
manns vil ég svara með þeim
hætti, að í samræmi við þau svör
sem ég gaf við fyrri fyrirspurn og í
samræmi við þá stefnu sem lýst
hefur verið yfir er fullljóst að sigl-
ing herskipa með kjarnorkuvopn
um íslenska lögsögu er óheimil og
þá jafnframt koma þeirra til hafna
hérlendis, og mun ég framfylgja
þeirri stefnu.
Ég tel ekki þörf frekar að taka
af öll tvímæli í þessum efnum,
vegna þess að af hálfu íslenskra
stjórnvalda og aðildarríkja Atl-
antshafsbandalagsins hafa engin
tvímœli átt sér stað. “
Steingrímur J. Sigfússon þakk-
aði ráðherra svörin og sagði þá
m.a.:
„Það er ánægjulegt að fá á
þessum virðulega vettvangi stað-
festingu á því að þessi stefna á að
vera altæk og á henni skuli engar
undantekningar gerðar... Ég
skildi hæstvirtan utanríkisráð-
herra svo sem það væri ótvírætt
og undantekningarlaust að um-
ferð herskipa með kjarnorku-
vopn væri brot á þessari íslensku
stjórnarstefnu. Ég tek það þá
þannig að efupp koma efasemdir
um að þessi vorstefna sé virt muni
íslensk stjórnvöld ganga úr
skugga um að svo sé. Sé þessi
skilningur réttur hjá mér er ég
ánægður með þau svör sem hæst-
virtur utanríkisráðherra hefur
gefið.“
Ofangreindar yfirlýsingar
utanríkisráðherra íslands þóttu
tíðindum sæta, ekki bara hér-
lendis, heldur sérstaklega er-
lendis og birtust svör hans víða í
heimspressunni.
Nœr bæði til
friðar- og
ófriðartíma
Víkur nú sögunni til Steingríms
Hermannssonar sem utanríkis-
ráðherra:
Opinber stefna íslendingaer að hingað komi engin kjarnavopn i herskipum. Frá heimsókn Nató-flotafyrir nokkrum árum.
Herskip ekki inn
fyrir 12 mílur
Enn spurði ég utanríkisráð-
herra á Alþingi, 3. desember
1987:
„Hvernig hyggst utanríkisráð-
herra tryggja að sú stefna sé
undantekningarlaust virt að ekki
séu kjarnavopn í skipum sem
koma inn í íslenska lögsögu og
íslenskar hafnir?"
yfirlýsing af hálfu þeirra um að
þau muni virða þessa stefnu ís-
lendinga."
Þessu svaraði Steingrímur
Hermannsson þannig:
„Sú athugun sem ég lét gera
leiðir ekki í ljós að skrifleg fyrir-
mæli eða óskir hafi farið frá ís-
lenskum stjórnvöldum um þetta
efni. Hins vegar hef ég kannað
innan Atlantshafsbandalagsins og
fengið upplýst að þeim ermjög vel
kunnugt um þessa ákvörðun ís-
lenskra stjórnvalda, þeim er vel
✓
„Eg er dálítið hissa á þessum ummælum Gests
og samanburði hans á stöðu íslands annars
vegar og Danmerkur hins vegargagnvart
kjarnavopnum. Ummælin bera vott um að
hann og líklega margir fleiri hafa ekki veitt
athygli samþykktum Alþingis um þessi efni og
yfirlýsingum íslenskra ráðherra undanfarin
ar.
Þann 20. október 1987 lagði
undirritaður fyrir ráðherrann
svoféllda spurningu á Alþingi:
„Er utanríkisráðherra reiðu-
búinn að staðfesta þau ummæli
sín í Ríkisútvarpinu (sjónvarpi)
13. júní sl. að ályktun Alþingis
um afvopnunarmál frá 23. maí
1985, þess efnis að á íslandi verði
ekki kjarnorkuvopn, nái til „bœði
friðar- og ófríðartíma"? Þetta er
tilvitnun, lokaorðin „til bæði
friðar- og ófriðartíma"?
Steingrímur Hermannsson
svaraði m.a. með eftirfarandi
orðum:
„Svar mitt getur í raun verið
ákaflega stutt. Égeraðsjálfsögðu
tilbúinn að staðfesta þessi orð...
Mér þykir rétt að upplýsa til
fróðleiks að í þeim samþykktum
sem gerðar hafa verið hjá ná-
grönnum okkar, t.d. Dönum og
Norðmönnum, er yfirleitt tekið
fram að slík ákvörðun eigi við
friðartíma. f norskum þingtíðind-
um eða „Utredninger“ eins og
það er kallað, og skýringum á
þeirra öryggismálum, er skýrt
tekið fram að kjarnorkuvopn
verði ekki á norskri grund á frið-
artímum. Við höfum fellt þetta
orð niður og ég hef hvergi fundið
það í yfirlýsingum okkar íslend-
inga...“
Utanríkisráðherra sagði m.a. í
svari sínu:
„Eins og kom fram hjá hæst-
virtum fyrirspyrjanda hefur það
komið greinilega fram í ræðum
mínum að hér skuli ekki vera
kjarnorkuvopn, hvorki á friðar-
né ófriðartímum. Ég vek einnig
athygli á því að fyrrverandi utan-
ríkisráðherrar, sérstaklega Geir
Hallgrímsson, lýsti hinu sama yfir
gagnvart skipum og fór þar ekk-
ert á milli mála...
Hins vegar hef ég gengið úr
skugga um það að okkar banda-
lagsríki innan Atlantshafsbanda-
lagsins a.m.k. vita mjög vel um
þessa ákvörðun okkar ogþað hef-
ur hvað eftir annað komið fram
að þau vilja virða þessa ákvörð-
un. Pannig hefur t.d. við flotaœf-
ingar bandalagsins þess cetíð verið
gœtt að herskip þeirra fari ekki
innfyrir 12 sjómílur og hafa ríkin
þannigsýnt í verki vilja til að virða
þessa ákvörðun okkar. “
I framhaldi af þessum orðum
ráðherrans innti undirritaður
hann eftir „hvort farið hafi skjöl
og yfirlýsingar á milli stjórnvalda
íslands og annarra Atlantshafs-
bandalagsríkja, þá ekki síst
Bandaríkjanna, varðandi þetta
efni og hvort fyrir liggi ótvíræð
kunnugt um þá yfirlýsingu sem
gefin var hér á Alþingi sem hátt-
virtur fyrirspyrjandi vísaði til og
reyndar vel kunnugt um þær yfir-
lýsingar sem síðar hafa verið
gefnar hérna."
Kjarnorkuvopna-
laus Norðurlönd
Þá er rétt að benda á - eins og
hefur m.a. margoft komið fram í
blaðagreinum og viðtölum - að
fulltrúar meirihluta á Alþingi
hafa tekið þátt í undirbúningi að
stofnun kjarnorkuvopnalauss
svæðis á Norðurlöndum. Þessir
þingflokkar eiga nú, eftir 1. júní
1987, aðild að samkomulagi við
þingmenn frá hinum Norður-
löndunum öllum um grundvallar-
atriði hins kjarnorkuvopnalausa
svæðis. Þeir flokkar sem liafa á
undanförnum árum tekið þátt í
þessari vinnu frá íslandi eru Al-
þýðubandalagið (Svavar Gests-
son), Alþýðuflokkurinn (einkum
Karl Steinar Guðnason), Fram-
sóknarflokkurinn (einkum Páll
Pétursson, en áður Ingvar Gísla-
son) og Samtök um kvennalista
(Guðrún Agnarsdóttir og Kristín
Halldórsdóttir). Eftir þessa
nefndarvinnu Jörgensens-nefnd-
arinnar er ljóst, að meirihluti er í
öllum norrœnum þjóðþingum
fyrir kjarnorkuvopnalausum
Norðurlöndum.
Skýlaus ákvœði
og yfirlýsingar
Ég get út af fyrir sig skilið að
ofangreindar samþykktir og yfir-
lýsingar hafi farið fram hjá Gesti
Guðmundssyni. sem sumpart
hefur dvalið erlendis undanfarin
ár.
Það sem hér hefur verið rakið
ber hins vegar vott um, að Al-
þingi fslendinga hefur haldið
vöku sinni þegar kjarnavopn eiga
í hlut. Pingið hefur samþykkt
ótvírœða yfirlýsingu um að hér
verði ekki leyfð kjarnaovpn.
Fyrrverandi utanríkisráðherra
hefur lýst því yfir að bann við
kjarnavopnum taki einnig til her-
skipa í íslenskri lögsögu og komu
þeirra til hafna hérlendis. Núver-
andi utanríkisrráðherra hefur
staðfest þetta viðltorfog lýst þeim
skilningi, að ályktun Alþingis
varðandi kjarnaavopn taki ekki
aðeins til friðartíma heldur megi
ekki heldur flytja hingað slík vopn
á ófriðartímum.
Þá má ennfremur bæta því við,
að á tveimur síðastliðnum þing-
um hefur vcrið lagt fram og rætt á
Alþingi viðamikið frumvarp um
algera friðlýsingu íslands og
allrar íslenskrar lögsögu fyrir
kjarnorku- og eiturefnum. Frum-
varp þetta, sem er að nokkru
sniðið eftir nýsjálenskum lögum
um sama efni, hefur því miður
ekki enn náð fram að ganga. Til-
koma þess er hins vegar hluti af
þeirri miklu hreyfingu sem kom-
ist hefur á þessi mál hérlendis
undanfarin ár.
Allt eru þetta hin þýðingar-
mestu atriði varðandi íslenska
utanríkisstefnu.
Þannig liggur það ótvírætt
fyrir, að afstaða Alþingis og ís-
lenskra stjórnvalda til kjarna-
vopna er mun ákveðnari en kom-
ið hefur fram af hálfu annarra
Atlantshafsbandalagsríkja, þar á
meðal Dana og Norðmanna.
Hjörleifur Guttormsson
Hjörleifur Guttormsson er þingmaður
Alþýðubandalagsins úr Austfjarða-
kjördæmi. Hann á sæti í utanríkis-
málanefnd þingsins.
Mlðvikudagur 18. maí 1988 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 5